“Ağsu ilansaxlama kombinatının bərpası 100 yeni iş yeri deməkdir”

Bir vaxtlar Azərbaycana milyonlar qazandıran bu kombinatlar indi baxımsızlıq ucbatından bərbad vəziyyətə düşüb

Bir neçə gün öncə qəzetimizdə bir vaxtlar Bakının Zirə qəsəbəsindəki və Ağsu rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən, ancaq sonradan ölkəmizdə baş verənlərlə əlaqədar fəaliyyətini dayandıran herpetoloji kombinatların işi barədə yazı vermişdik. Qeyd etmişdik ki, bir vaxtlar Azərbaycana milyonlar qazandıran bu kombinatlar indi baxımsızlıq ucbatından bərbad vəziyyətə düşüb. Zirə qəsəbəsindəki kombinatın Əjdər adlı keçmiş işçisi isə qəzetimizə açıqlamasında bu müəssisənin yenidən müasir hala gətirilməsi üçün 15 milyon dollar vəsaitə ehtiyac olduğunu bildirmişdi. Sözügedən yazı çap olunandan sonra kombinatın direktoru, mərhum Fazil Şərifovun qızı, Bakı şəhəri 47 saylı məktəbin biologiya müəlliməsi Fatma Məmmədova redaksiyamızla əlaqə saxlayıb bəzi məqamlara aydınlıq gətirmək istədiyini bildirdi. Bizimlə həmsöhbət olan Fatma xanım kombinatın yenidən fəaliyyətə başlaması üçün 15 milyon dollara yaxın vəsaitin lazım olması barədə deyilənlərin həqiqətəuyğun olmadığını söylədi.

Fatma xanımın dediyinə görə, atası biologiya elmləri namizədi olub, 1966-cı ildən bu işlə məşğul imiş: “O vaxtlar atam Zoologiya İnstitutunda elmi işlə məşğul olurdu və Frunzendəki (indiki Bişkekdə) ilan kombinatında təcrübə keçirdi. Atam bu işin sirlərini öyrəndikdən sonra Azərbaycanda da belə bir kombinat qurmaq qərarına gəldi və bu məqsədlə institutun direktoru Musa Musayevə müraciət etdi. Musa müəllim isə bu işdə ona əlindən gələn köməkliyi göstərdi. Atam kombinat üçün yer axtarırdı və onu hətta doğulduğu Ağsu rayonunun Musabəyli kəndində qurmaq istəyirdi. Ancaq onun bu niyyəti müəyyən səbəblərdən gerçəkləşmədi və kombinat Zirədə fəaliyyətə başladı”.

Fatma müəllimə deyir ki, atası kombinatın fəaliyyətini davam etdirməsi üçün çox əzab-əziyyətə qatlaşıb: “İlk vaxtlar təcrübəsizlikdən çox böyük çətinliklərlə üzləşdilər. Yəni, kadrlar çatışmırdı, ilantutanlar yox idi. Bütün problemlərə baxmayaraq, 1970-ci ilin ortalarında müəssisə tam fəaliyyətə başladı. Həmin dövrdə müəssisədə 3500-ə qədər ilan saxlanılırdı. İllik zəhər istehsalı isə 3 kiloqrama yaxın idi”.

Həmsöhbətimiz onu da bildirdi ki, həmin dövrdə Sovetlər İttifaqında cəmi 4,5-5 kiloqram zəhər istehsal olunurmuş.

Fatma xanım qeyd etdi ki, kombinat ilan zəhərini istehsal üçün çəkilən xərclərin üzərinə 30-35 faiz əlavə edərək Tallinndəki müəssisəyə satıb. Lakin 90-cı illərin əvvəlində o vaxtkı hökumətin təzyiqləri ilə Tallinndəki müəssisə ilə ticarət əlaqəsi dayandırılıb, ilanın 1 qram zəhərinin 1000-1500 ABŞ dollarından ucuz satılması qadağan edilib: “Həmin qiymət isə zəhərin maya dəyərindən bir neçə dəfə baha idi. Atam deyirdi ki, həmin dövrdə ilan zəhərinin 1 qramının istehsalı, əlavə xərclərlə birgə 200 ABŞ dollarına başa gəlirdi. Ona görə də bu qiymətə zəhər almaq istəyən olmadı və kombinat öz fəaliyyətini dayandırdı”.

Müsahibimiz qeyd etdi ki, qiymətlər baha olduğuna görə alıcı tapılmadığı üçün 1990-cı illərin əvvəlində istehsal edilmiş 20 kiloqrama yaxın ilan zəhərini alan olmur: “Kombinatın fəaliyyətinə o vaxt hökumət üzvləri tərəfindən müəyyən müdaxilələr olurdu. Özlərini Ayaz Mütəllibovun adamları kimi təqdim edən bəzi şəxslər zorla kombinatdan zəhər almaq istəyirdilər. O vaxtlar Azərbaycanda dəbdə olan “qara biznes” növlərindən biri də ilan zəhəri alveri idi. A. Mütəllibovun adamları zor gücünə kombinatdan aldıqları zəhərləri İrana satmaq istəyirdilər”.

Fatma xanımın sözlərinə görə, bütün bunların nəticəsi olaraq 1991-ci ildə atası Fazil Şərifov təzyiqlərin qarşısında tab gətirmir və Ağsuda yeni kombinat yaradır. Zirədəki kombinata isə yeni sədr təyin olunur. Ancaq ölkədəki hərc-mərclik buraya da sirayət edir və bir müddət sonra Zirədəki kombinatın direktoru dəlixanaya salınır. Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıdandan sonra isə atam Fazil Şərifov yenidən Zirədəki ilansaxlama kombinatına direktor təyin edildi. Ancaq 90-cı illərdə ölkədə baş verənlər kombinatın fəaliyyətinə mane oldu. Hazır zəhərlərin satılması üçün atam bir sıra xarici şirkətlərlə danışıqlar apardı: “O bu işə dəstək olması üçün Səhiyyə Nazirliyinin Xalq Təbabəti Elm-İstehsalat Birliyinin rəisinə müraciət etdi. Rəis atama nazirlə danışmağı tövsiyə etdi. Nazirlə görüşdən sonra isə zəhərin hər qramı üçün 300 ABŞ dolları, yəni 4 kiloqram zəhər üçün 1,2 milyon dollar “şapka” istədilər. Bununla da zəhər satışı baş tutmadı. Bundan sonra atamın səhhəti pisləşdi. Belə ki, 1974-cü ildə onun ilan vurduğu ayağında qanqrena baş qaldırdı. O şəkər xəstəliyinə tutuldu və ayağını kəsdilər. Atam öz ərizəsi ilə bu işdən uzaqlaşdırıldı və bundan bir az sonra Zirədəki və Ağsudakı müəssisələr fəaliyyətini dayandırdı. Burada saxlanılan ilanları isə açıb dağlara buraxdılar”.

Müsahibim atasının bu sənətin bəzi sirlərini övladlarına öyrətdiyini də qeyd etdi. Onun sözlərinə görə, indi ilan zəhəri kombinatının işini yenidən bərpa etməsi üçün əlverişli şərait var: “Bunun üçün Ağsudakı kombinatdan istifadə etmək olar. Həmin kombinatın avadanlıqları dağılsa da bina yerindədir və istifadəyə yararlıdır. Ağsudakı ilansaxlama kombinatının hazır işçiləri də var, ancaq müəssisə fəaliyyətini dayandırdığı üçün başqa işlə məşğul olurlar. Onları da yenidən işə qaytarmaq mümkündür”.

Fatma xanımın dediyinə görə, kombinatın ilkin fəaliyyəti üçün 500-ə yaxın ilanın olması kifayətdir. Həmin ilanları tutmaq üçün isə uzağı 20 gün vaxt lazımdır, çünki dağlarda kifayət qədər ilan var. Bu qədər ilandan ildə 500 qram zəhər almaq olar.

Müsahibimiz bildirdi ki, yay aylarında ilanlardan hər 20 gündən bir, qışda isə 30-40 gündən bir zəhər almaq olur. Alınan zəhər laborotoriya şəraitində qurudulduqdan sonra hazır məhsul şəklinə salınır. Onu da qeyd edim ki, ilan zəhərindən hazırlanan dərmanlar qara ciyərin bərpasına, ürək-damar xəstəliklərinə, astmaya, revmatizmaya qarşı işlədilir.

Fatma xanım qeyd etdi ki, Ağsudakı ilansaxlama kombinatı fəaliyyətini bərpa edərsə 100-ə yaxın daimi iş yeri açılar. “ Müsahibimiz Ağsudakı kombinatın fəaliyyətə başlaması üçün 150-200 min dollar vəsaitin kifayət etdiyini dedi.

Nicat İntiqam.

Zaman.- 2009.- 30 iyun-1 iyul.- S. 6.