Vəfa
Quluzadə: “Hər axşam Mirzə Xəzərə
qulaq asıb, üstünə beşini də qoyub, Əlcazair
mətbuatına ötürürdüm”
“Həyatımda gizlədiləsi
böyük bir şey yoxdur, ancaq təəssüf ediləsi
məqamlar olub”
Vəfa Quluzadə Sovet
rejimində işləsə də, bu rejimə nifrət
etdiyini, Allaha olan imanını qəlbində gizlədiyini
söyləyir. Ümumilikdə həyatından
razıdır, ancaq bəzi məqamları həyatın diktəsi
ilə etmək məcburiyyətində
qaldığını deyir...
Azərbaycanda daha çox
politoloq kimi tanınır. Onun fikirləri həm də ona
görə əhəmiyyətlidir ki, uzun müddət xarici
siyasət üzrə dövlət müşaviri işləyib,
dövlət əhəmiyyətli mətləblərin bir
çoxu ona aydındır...
Redaksiyamızın budəfəki
qonağı Vəfa Quluzadədir. O, Sovet rejimində işləsə
də, bu rejimə nifrət etdiyini, Allaha olan imanını qəlbində
gizlədiyini söyləyir. Ümumilikdə həyatından
razıdır, ancaq bəzi məqamları həyatın diktəsi
ilə etmək məcburiyyətində
qaldığını deyir...
- Azərbaycan cəmiyyəti sizi
politoloq kimi tanıyır. Şəxsi həyatınız barədə
isə elə də geniş məlumat
yoxdur. Bəlkə söhbətimizə özünüz, ailəniz
barədə qısa arayış verməklə başlayaq?
-
1940-cı ildə Qazaxın Astanbəyli kəndinin ən
kasıb ailələrindən birində anadan olmuşam. Həmin
vaxt II Dünya müharibəsi gedirdi və atam Mirzağa
Quluzadə Sovet qoşunlarının tərkibində bu müharibədə
iştirak edirdi. Anam Yaqut Dilbazi isə müəllimə idi.
Yazıçılıqla da məşğul olurdu.
Üç roman yazmışdı. Tərbiyəmlə əsasən
nənəm Cəvahir Dilbazi məşğul olub. Nənəm
ziyalı olmaqla yanaşı, gündə beş dəfə
namaz qılan dindar bir qadın idi. Allah məfhumunu,
İslamın nə olduğunu, şəhadətimi, Quranı
mənə o öyrədib. Nənəm deyirdi ki, çətin
günlərdə sənin dayağın Quran olacaq, eyni zamanda
başa salırdı ki, müasir dövrlə ayaqlaşmaq
lazımdır, bunun üçün Allaha imanımı qəlbimdə
saxlamalıyam. O, nəslimizin Azərbaycanın ən varlı
və görkəmli nəsillərindən olduğunu,
babamı, əmilərimi Leninin güllələtdirdiyini,
sürgün etdirdiyini söyləyirdi. Ancaq möhkəm-möhkəm
tapşırırdı ki, bu barədə heç kimə
heç nə deməyim, əks halda bizim hamımızı
öldürərdilər.
Qohumlarımın
hamısının dosyası “KQB”də idi
- Belə bir keçmişlə
sovet rejimində dövlət vəzifələrində
yüksəlməyiniz necə baş verdi?
-
Ümumiyyətlə, siyasətlə məşğul
olmağımı tamamilə qeyri-adi hadisə kimi qiymətləndirirəm.
Çünki mənim qohumlarımın hamısının
dosyası “KQB”də idi. Bunu nəzərə alan valideynlərim
məni zorla musiqi məktəbinə göndərmişdilər.
5 il orda oxudum. Onlar anlayırdılar ki, mənim kimi
bioqrafiyası olanın dövlət işində irəli getməsi
mümkün deyil...
Universitetin
Şərqşünaslıq fakültəsini bitirmişdim. Həmin
vaxt bu fakültəni bitirənləri xaricə göndərirdilər.
Məni isə göndərmədilər. Mən Moskvaya
aspirantura oxumağa getdim. Orada müdafiə etdim. O əsnada
SSRİ Yaxın Şərqə doğru genişlənməyə
başlamışdı. Moskvanın ərəb dilli mütəxəssislərə
ehtiyacı vardı. Şərqşünaslığı bitirənlərlə,
o cümlədən mənimlə müxtəlif söhbətlər
aparıldı. Onların arasından yeganə mən
seçildim. Ancaq Kommunist Partiyasına üzv
olmağımın vacib olduğunu söylədilər. 28
yaşımda bu partiyaya üzv yazılmağa məcbur oldum.
Diplomatik
fəaliyyətimə Misirdə - Sovet səfirliyində
başladım. Misir həmin dövrdə SSRİ-ABŞ
qarşıdurmasının ön cəbhəsi idi.
SSRİ-nin Siyasi Bürosundan Misirə gələn rəsmi
şəxslərin danışıqlarını, eləcə
də SSRİ-nin səfirinin Ənvər Sədatla
görüşlərini mən tərcümə edirdim.
Kasıginlə Ənvər Sədatın
görüşündə də tərcüməçi mən
idim. Heydər Əliyevlə də Misirdə
Başqa adla Əlcəzair mətbuatında
anti-SSRİ təbliğatı aparırdım
- Azərbaycana
birdəfəlik qayıtmağınız necə oldu?
- 20
yanvar hadisələri zamanı Əlcəzairdə işləyirdim.
Həmin qanlı gecədən sonra özümü sovet
diplomatı hesab etmirdim. O hadisələr baş verdikdən dərhal
sonra Türkiyə səfirinin yanına getdim. Dedim ki, mənə
siyasi sığınacaq versinlər və mən Türkiyədən
SSRİ-nin əleyhinə çıxışlar edim. Səfir
bunun siyasi baxımdan mümkün olmadığını
dedi. Əlcəzair rəsmilərinə də siyasi
sığınacaq üçün müraciət etdim. Onlar
da SSRİ-i ilə münasibətlərə xələl gətirməmək
üçün mənə siyasi sığınacaq vermədilər.
Ancaq iqtidarda olan partiyanın təbliğat şöbəsini
mənim səlahiyyətimə verdilər. Mən də
başqa adla Əlcəzair mətbuatında anti-SSRİ təbliğatı
aparırdım. Hər axşam Mirzə Xəzərə qulaq
asıb, üstünə beşini də qoyub Əlcəzair mətbuatına
ötürürdüm. Bu, ciddi rezonans doğurmuşdu.
Artıq
Azərbaycana qayıtmaq istəyirdim. Həmin vaxt Moskvada mərkəzdə
işləyən Rafiq Nişanovla (Özbəkistan KP
MK-nın keçmiş I katibi-red.) İstanbulda
Elçibəy tələbəlik
dostum idi
- Üç prezidentlə işləmisiniz...
-
Mütəllibova məni tapşıran Nişanov olub. Ancaq
Mütəllibovun yaxın komandasına daxil deyildim. Elçibəy
isə tələbəlik dostum olub. O, bizim evimizə gəlirdi,
birlikdə yemək yeyirdik. Elçibəy hələ prezident
olmamışdan əvvəl də mən Prezident Aparatında
müşavir işləyirdim. Onda da görüşlərimiz
olurdu. Bir xatirəmi də sizinlə bölüşüm:
universitetdə tələbə bileti üçün şəkil
çəkdirəndə Elçibəyin kostyumu və
qalstuku yox idi. O qədər kasıb idi. Atasından qalma bir
plaşı vardı. Şəkil üçün kostyumumu,
qalstukumu ona verdim. Sonra da onda qaldı. Bu hadisə yadımdan
çıxmışdı. Bunu mənə sonradan Elçibəy
özü prezident olandan sonra İstanbulda xatırlatdı...
Elçibəy
də hakimiyyətə gələndə mənə harda
işləmək istədiyimi soruşdu və mənə
xarici işlər naziri postunu təklif etdi. Mən də ona
dedim ki, AXC hakimiyyətində portfel davası başlayacaq, mən
heç bir vəzifə istəmirəm. Müşavir kimi
qalmaq istədiyimi dedim. O da razılaşdı və dedi ki,
dövlət müşaviri olum. Onun qərarı ilə
dövlət müşaviri oldum. Vəzifəsindən getməzdən
əvvəl mənə təşəkkür etdi. Qərb və
ABŞ ilə əlaqələri yaxınlaşdırmaqda
böyük rolumun olduğunu söylədi.
Elçibəy
gedəndən sonra axırıncı saniyəyə qədər
mən işimə, vəzifəmə və şəxsiyyətimə
sadiq qaldım. Artıq məlum idi ki, Elçibəy gedir və
Əliyev gəlir. Ona görə bir qrup azərbaycanlı Heydər
Əliyevin 70 illiyi ilə əlaqədar Naxçıvana getmək
üçün toplaşdı. Mənə də getməyi təklif
etdilər. Onlara dedim ki, mən prezidentin müşaviriyəm,
Elçibəy hələ ki, prezidentdir, vəzifəmi
atıb özbaşıma Naxçıvana gedən deyiləm.
Onlar getdilər. Həmin o “92-lər”.
- “91-lər”
- Bəli,
“91-lər”. Mən də getsəydim 92-ci olacaqdım
(gülür). Sonradan onlar Heydər Əliyevdən yüksək
vəzifələr aldılar. Əgər Elçibəy
prezident olmasaydı, mən də məmnuniyyətlə gedərdim.
Mən o vəziyyətdə Elçibəyin yanına gəlib:
“İcazə verin Heydər Əliyevin yubileyinə gedim”, - deməyi
mənliyimə sığışdırmazdım. Heydər Əliyev
də bunu başa düşən insan idi. O, həmişə
mənim şəxsiyyətimə hörmətlə
yanaşıb. İkilikdə bu barədə mənə deyib.
Heydər Əliyev çox zaman özününkülərdən
mənə şikayət edib. Onun mənə yalnız bir
iradı olub. O da 1999-cu ildə onun icazəsi olmadan istefaya getməyimla
bağlı olub. Ancaq istefamdan sonra da o mənə daima zəng
edirdi, müxtəlif məsələlərdə məsləhətləşirdik.
İstefamdan sonra da Heydər
Əliyevlə məsləhətləşirdik
-
İstefanıza səbəb nə
oldu?
-
Mən istefa etmək istəyirdim. Ancaq əmin idim ki, Heydər
Əliyev istefama razılıq verməyəcək. Əvvəlcə,
ağlıma belə bir fikir gəldi ki, İstanbula gedib orda mətbuat
konfransı keçirib istefamı açıqlayım. Sonra
düşündüm ki, türk jurnalistlər məni
sıxma-boğmaya salacaqlar, məndən çox şey
almağa nail olacaqlar. Digər tərəfdən,
İstanbuldan geri qayıtmaq məsələsi də vardı.
Sonra
bu qərara gəldim ki, Prezident Aparatında keçirdiyim
brifinqlərin birində bu qərarımı
açıqlayım. Sonra başqa bir fikir gəldi
ağlıma. Prezidentə yarımsəhifəlik məktub
yazdım. Məzmunu belə idi: “Hörmətli Prezident, mənim
iş stajım 41 ilə bərabərdir. Onun 30 ilini yüksək
diplomatik və dövlət işlərində
çalışmışam. Sovet diplomatik işində,
qaynar nöqtələrdə xidmətdə olmuşam. Sizinlə
Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsində ən
gərgin zamanlarda, Sovet İttifaqı çökdükdən
sonrakı yeni dövrdə üç prezidentin
müşaviri, həmçinin Təhlükəsizlik
Şurasının üzvü olmuşam. Bu dövrdə mən
çox yorulmuşam, çox streslər almışam. Hesab
edirəm ki, indi şərait belədir ki, müstəqil
şəxsiyyət kimi də xalqıma xidmət edə bilərəm.
Xahiş edirəm mənim istefamı qəbul edin və mənim
bu addımımı siyasi addım kimi qiymətləndirməyin.
Hörmətlə, Vəfa Quluzadə”.
Sonra
bu məktubu faksla “Turan” agentliyinə göndərdim. Bu vaxt
Heydər Əliyevin köməkçisi gəlib dedi ki,
prezident məni çağırır. Yaxşı
yadımdadır. 1999-cu ilin oktyabr ayının 8-i idi.
- Hər halda sizi istefaya vadar edən
nəsə vardı.
-
Oktyabrın 5-6-da Heydər Əliyev məni otağına dəvət
edib demişdi ki, Robert Köçəryanı Sədərəyə
dəvət edib və ayın 10-da mənimlə birlikdə
gedib Köçəryanla danışacaq. Onun sözlərinə
görə, sonra da Naxçıvanın 70 illiyini qeyd etmək
üçün ora getməli idik. Mənə
tapşırdı ki, bütün xarici səfirləri dəvət
edim, onlara filan-filan şeyləri deyim. Prezidentin
otağından çıxanda firikləşdim ki, istefa etməyin
əsl vaxtıdır. Mənim Azərbaycan torpağında
Köçəryanın əlini sıxmaq və onunla nahar
etmək fikrim yoxdur. İstefamın səbəbi başqa idi,
ancaq hərəkətverici qüvvəsi bu oldu. Ondan sonra həmin
məktubu yazdım.
Heydər Əliyev: “Vəfa,
sən Qarabağ məsuliyyətini çiyinlərinə
götürməkdən qorxursan”, - demişdi
- Heydər Əliyev istefanızı necə
qarşıladı?
-
Oktyabrın 8-də onun otağına gələndə
bütün tapşırıqları yerinə yetirmişdim. Sizə
həmin hadisəni olduğu kimi danışıram. Hesab edin
ki, bura həmin otaqdır. Tapşırıqların nəticəsi
barədə məlumat verdim. Məndən ona
sözümün olub-olmadığını soruşdu. Dedim
ki, ona məktub var. Kimdən olduğunu soruşdu. Dedim ki,
özümdən. Mənim oxumağımı istədi.
Ümumiyyətlə bir neçə ay idi ki, önəmli məktubları
mənə oxutdururdu. O, hələ Klivlenddə gözlərindən
əməliyyat olunmamışdı və yaxşı
görmürdü. Mənə çox güvənirdi və
inanırdı. Mən də məktubu oxudum. Məktub bitdikdən
sonra çox sakitliklə dedi ki: “Vəfa, mən sənin
istefanı qəbul etmirəm. Xahiş edirəm,
kağızını da götür, get işlə”. Mən
də: “Cənab Prezident, biz bir-birimizi yaxşı
tanıyırıq və mən çox gözəl bilirdim
ki, siz mənim istefamı qəbul etməyəcəksiniz. Ona
görə də mən bütün körpüləri
yandırdım”, - dedim. “Nə danışırsan? Nə körpü?”
- deyə reaksiya verdi. Artıq istefa məktubumu “Turan”a göndərdiyimi
və bütün mediaya yayıldığını söylədim.
Bunu eşidəndə o, bir dəqiqəlik otaqdan
çıxmağımı istədi. Sözsüz ki, mənim
dediklərimi yoxlamaq istəyirdi. Bir az sonra Heydər Əliyev
məni yenidən dəvət etdi. Dedi ki, mənim istefamı
qəbul edə bilməz. Mən də bunun mənim qəti qərarım
olduğunu söylədim. Sonra o mənə belə bir ifadə
işlətdi: “Vəfa, sən Qarabağ məsuliyyətini
çiyinlərinə götürməkdən qorxursan”. Mən
də düz onun gözlərinin içinə baxdım və
dedim: “Cənab Prezident, mən o yaşdayam ki, ölümdən
qorxmuram. Baxın, srağagün ikimizin də yaxın dostu rəhmətə
getdi. Həyat belə şeydir. Ölümdən qorxmaq olmaz.
Bu, başqa məsələdir”. Ondan sonra aramızda xeyli
söhbət oldu və onu mətbuata açıqlamıram. Soruşdu
ki, istefaya getdikdən sonra onun sözünə,
tapşırığına baxacağammı. Dedim ki,
dostluğumuz əbədi olaraq qalacaq, mənə nə desə
canla-başla yerinə yetirəcəyəm. Doğrudan da, biz
sonralar da məsləhətləşirdik.
Ancaq
onu da qeyd edim ki, mətbuatda yazılanların əksinə
olaraq, Tofiq Zülfüqarov və Eldar Namazovun istefalarında mənim
təsirim olmayıb, onların hərəsinin öz səbəbi
vardı.
Azərbaycanın belində
hələ sovet yükü uzun müddət qalacaq
-
Son vaxtlarda Türkiyə ilə
münasibətlərdə bir soyuma, geri çəkilmə
hiss olunur. Siz bunu necə qiymətləndirirsiniz?
-
Türkiyə ilə münasibətlərdə hansısa irəliləyiş
görsəydim, indi də deyərdim ki, geriləmə var. Azərbaycan
keçmiş sovet cümhuriyyətidir. Azərbaycanın
belində hələ sovet yükü uzun müddət qalacaq:
beyinlərdə, fikirlərdə.
Sovet
dövlətlərində rejim çökdükdən sonra
hakimiyyət keçmiş “KQB”çilərin, sovet liderlərinin
əlinə keçdi. Onlar yenilik istəsələr də,
bunu bacarmırlar. Çünki onların beyinləri,
mentalitetləri fərqli cür tərbiyə olunub. Ona görə
Rusiyada və bütün keçmiş sovet
respublikalarında demokratik proseslər ləng gedəcək. O
vaxta qədər ki, keçmiş kommunistlərin yerini
müasir fikirli, demokratik görüşlü insanlar
tutacaqlar.
- Yəni Türkiyə
ilə “bir millət, iki dövlət” olmağımıza hələ
vaxt var?
-
Türkiyə cəmiyyətinin ideologiyası Azərbaycandakından
fərqlidir. Azərbaycan ziyalısı türk
ziyalısından fərqli düşünür. Türk
ziyalısı cəbhəsindən asılı olmayaraq, əksəriyyət
etibarilə Allaha inanır. Azərbaycan ziyalıları isə
ateist rejimdə tərbiyə olunublar. Türkiyədə
iqtisadi rejim də bizimkindən fərqlidir. Bizim
yaşadığımız şərait vəhşi
kapitalizmdir: heç bir prinsip olmadan hər cür yolla
bacardığın kimi varlan. Bunu da məmurlar özləri
edirlər. Bu, yalnız Azərbaycanda belə deyil. Bütün
keçmiş sovet ölkələrində vəziyyət
eynidir. Heç bir ölkədə orta təbəqə və
vətəndaş cəmiyyəti yoxdur.
Ona
görə də Türkiyə və Azərbaycan müxtəlif
dünyaların ölkələridir. Dilimiz bir olsa da,
intellektuallarımız bir-birlərini başa
düşmürlər. Ancaq talelərimiz bir olduğu
üçün bir-birimizə yaxınlaşmağımız
labüddür.
Türkiyə Ermənistanla
heç vaxt dost ola bilməyəcək
-
Türkiyə Ermənistanla
münasibətləri bərpa edə bilərmi?
-
Türkiyə-Ermənistan münasibətlərini yalnız
qlobal məsələlərlə bağlı surətdə
başa düşmək olar. Türkiyə Ermənistanla
heç vaxt dost ola bilməyəcək. Çünki Ermənistan
müstəqil ölkə deyil. O, Rusiyanın forpostudur. Rusiya
yalnız onu istəyə bilər ki, Türkiyə Ermənistanın
iqtisadiyyatını dirçəltsin. Ancaq Ermənistanın
hərbisi Rusiyanın əlində qalacaq. Bu, 1995-ci ilin
reallığıdır. İndi isə qlobal situasiya dəyişib.
İndi Rusiyada həm siyasi, həm də iqtisadi vəziyyət
çox pisdir. Bu vəziyyət davam edərsə, Ermənistan
Rusiya imperatorluğunun təsiri altından çıxacaq. Yeni
vəziyyətdə Ermənistanın Türkiyənin əlinin
altına girməsi pis olmazdı. Bu perspektivi
görürüksə, Türkiyənin Ermənistanla əlaqələr
qurması düzgündür. Ancaq istənilən halda
Türkiyə Rusiyadakı vəziyyəti düzgün dəyərləndirməlidir.
Sözsüz
ki, Türkiyə müstəqil dövlətdir və Azərbaycanın
nazı ilə oynaya bilməz. Hələ Azərbaycanın
nazının da nə qədər obyektiv olduğu məlum
deyil. Hələ məlum deyil ki, Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin
bağlı, yoxsa açıq olması bizim xeyrimizədir. Bunu
gələcək göstərəcək.
Bütün
bunlara baxmayaraq, düşünürəm ki, Ermənistanla
bağlı qərar 2015-ci ildən tez qəbul olunmamalıdır.
Hələlik bəzi görüşlər keçirilə
bilər, nazirlər səviyyəsində gediş-gəliş
ola bilər.
O
ki qaldı Dağlıq Qarabağ məsələsinin
Türkiyə-Ermənistan danışıqlarında prioritet
olmasına, Türkiyə bunu əvvəlcədən şərt
kimi irəli sürsə, onda bu danışıqlar heç
başlamayacaq. Ancaq emosional baxımdan bizim
qardaşımız gedib düşmənimizlə
qucaqlaşarsa, biz əzab və izdirab çəkəcəyik.
Bunu bilmək lazımdır. Emısional baxımdan biz bununla
heç vaxt barışa bilməyəcəyik.
Rusiya çökmədən
Dağlıq Qarabağ problemi həll olunmayacaq
- Dağlıq
Qarabağ probleminin həlli perspektivini necə
görürsünüz?
- Bu problemi nə sülh, nə də hərb yolu ilə həll etmək mümkün deyil. Bu problem tələ kimi Rusiya tərəfindən qurulub. Məqsəd ondan ibarətdir ki, nə vaxtsa Rusiya İmperiyasını bərpa edəndə bu tələ yardımçı olsun. Putin elə düşünürdü ki, neftin qiyməti artmaqda davam edəcək, 300 dollara qədər qalxacaq və bu gəlirlər sayəsində bütün ordunu yeniləşdirəcək, sonra ABŞ-a yumruq göstərəcək, nəticə etibarilə köhnə imperiyanı bərpa edəcək. Ancaq son böhran Rusiyanın məqsədlərini yarımçıq qoydu.
Rusiyanın Sovet İttifaqını bərpa
etmək planları tam alt-üst olduqdan sonra Dağlıq
Qarabağ problemini həll etmək mümkün olacaq. Yəni
Rusiya çökmədən bu problem həll olunmayacaq.
Siyasətdə
dostluq yoxdur
- Vəzifədə çalışdığınız günlər arxada qalıb. Həmin günlərdə dostlarınız olubmu? İndi sizə zəng edib hal-əhval tuturlarmı?
- Siyasətdə dostluq yoxdur. Mənim dostlarım başqa yerlərdədir. Vəzifə tanışlarımdan heç kim mənə zəng etmir. Heç onları qınamıram da. Çünki bizdə hələ də köhnə sovet sistemi işləyir. Sovet dövründə də elə olub ki, vəzifədən gedən insanlarla bütün əlaqələr kəsilirdi. Vəziyyət indi də elədir. İndi hər kəs bir-birləri ilə salamlaşmağa ehtiyat edir. Bu, sistem xəstəliyidir.
- Qohumlarla gediş-gəlişiniz varmı?
- Vəzifədə olan adamın qohumlarla
gediş-gəlişi zəif olur. Buna onun vaxtı imkan vermir. İşim həmişə
gərgin olub. Bir məsələ də var ki, indi Azərbaycan
dönüb olub Amerika: qohumlararası gediş-gəlişlər
yoxdur, qonşu ilə münasibətlər kəsilib. Əvvəllər
bir evdə yemək bişəndə qonşuya da verirdilər
ki, iy çəkib.
- Ailə-məişət
münasibətləri dəyişir. Siz bu dəyişiklikləri
necə qiymətləndirirsiniz?
- Həyat
nəyi diktə edirsə, bizim iradəmizdən asılı
olmayaraq, o da baş verir. Biz bu gün gəncləri başa
düşmürük. Bizim valideynlərimiz də bizi başa
düşməyib. Mənim dinlədiyim musiqini atam-anam
başa düşmürdü. Mən də bugünkü gənclərin
dinlədiyi repi başa düşmürəm. Sadəcə
olaraq bütün bunlara dözümlülüklə
yanaşmaq lazımdır.
Hesab
edirəm ki, dünyadakı bütün insanlar öz dinlərinin
qayda-qanunlarına riayət etsələr, (adam öldürmək,
yetim malı yemək, xəyanət etmək və s.
yasaqdır) bu, kifayətdir. Kim necə geyinir, hansı
mahnıya qulaq asır, bunları dəyişmək
mümkün deyil. Dünya ilə ayaqlaşmaq lazımdır.
Həyatıma yenidən
başlasaydım, bu məkruhları etməzdim
- Qafqaz Universitetində mühazirə
oxuyursunuz. Dərs dediyiniz gənclərə hansı istiqaməti
göstərməyə çalışırsınız?
- Həyatı
başa düşmələrinə çalışıram.
Realist, praqmatik, optimist olmaları üçün istiqamət
verirəm. Əxlaq və davranış sahələrində
öz dünyagörüşümü onlarla
bölüşürəm.
- Qafqaz Universitetini necə
qiymətləndirirsiniz?
-
Çox gözəl. Düşünürəm ki, Türkiyə
Azərbaycanda nə qədər çox belə ziya
ocaqları açsa, Azərbaycan xalqına bir o qədər
çox kömək etmiş olar. Hamı gedib Avropada oxuya bilməz.
Ancaq Qafqaz Universiteti ona bərabər təhsil verir. Orda hər
cür imkan və şərait var. Texniki və metodoloji
imkanları müasirdir. Bu çox uğurlu layihədir və
belə layihələr çox olmalıdır.
- Həyatınıza geri
baxdıqda tənqidi yanaşdığınız məqamlar
olubmu?
- Həyatımda gizlədiləsi
böyük bir şey yoxdur. Ancaq təəssüf ediləsi
məqamlar olub. Məsələn, təəssüf etmişəm
ki, siqaret çəkmişəm, ancaq bunsuz mümkün
olmayıb. Sovet diplomatik
xidmətində olanda spirtli içki içməyə də
məcbur idim. İçməli idim ki, rus mənə hörmət
etsin, görsün ki, mən polad kimi möhkəməm. Həyatıma
yenidən başlasaydım, əlbəttə ki, bu xoşagəlməzliklərə
yer verməzdim.
Allaha qul olan həqiqi
azadlığa qovuşmuş olur
- Kimləri oxuyursunuz?
-
Sevimli yazıçılarım çoxdur. Tolstoyu,
Çexovu dəfələrlə oxumuşam. Puşkini,
Turgenevi də oxumuşam. Onlar Qərb mentaliteti ilə
böyümüşdülər və rus cəmiyyətində
olan çatışmazlıqları görürdülər.
- Quran oxuyursunuz?
- Bəli,
oxuyuram. Hətta ayələrə özüm
üçün şərhlər verirəm. Quranda Allaha qul
olmaq anlayışı var. İnsan Allahın quludursa,
başqa heç kimə qul ola bilməz. Allaha ibadət edən,
onu ən böyük hesab edən heç kimə qul
olmamalıdır. Ona görə də Allaha qul olan həqiqi
azadlığa qovuşmuş olur.
- Siz özünüz nə qədər
qul ola bilmisiniz?
- Mənim
bütün həyatım Allahın əlindədir. Onun
varlığını, əlbəttə ki, qəbul edirəm.
Kəlimeyi-şəhadətimi hər gün təkrarlayıram.
Qurandan bəzi ayələri hər gün oxuyuram. Vaxtım
olduqca Quranı da oxuyuram. Düşünürəm ki, əsl
müsəlman olmaq asan deyil. Özümü ruhən müsəlman
hesab edirəm. Ancaq Quranda göstərilən bütün məsələlərə
riayət edə bilmirəm. Mən müasir insanam. Ona görə
də Allahın yanına bu cür gedəcəm. Necə
qərar verəcəyi Onun öz işidir.
Zaman.-2009.-30; 31 mart.-S.8-9; 13.