1990-cı il yanvarın 20-də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozmaq
cəhdlərinə, keçmiş SSRİ rəhbərliyinin Azərbaycanla bağlı
apardığı qərəzli siyasətə, yerli rəhbərliyin xalqımızın
mənafeyinə zidd mövqedə durmasına qarşı etiraz əlaməti olaraq
küçələrə çıxmış dinc əhaliyə divan tutmaq məqsədilə Bakıya və
respublikanın digər rayonlarına sovet hərbi hissələri yeridildi.
Dinc əhalinin kütləvi etiraz aksiyalarının ağır hərbi texnikanın
köməyi ilə vəhşicəsinə dağıdılması təkcə süquta uğramaqda olan
sovet siyasi sisteminin qorunması cəhdi kimi deyil, həm də
azərbaycanlıların tarixi torpaqlarından sıxışdırılıb çıxarılması
ilə bağlı Çar Rusiyasının əsrlərlə apardığı mənfur siyasətin
yeni şəraitdə davamı idi.
20 Yanvar hadisəsi xalqımızın yaddaşına qanlı faciə kimi daxil
olsa da, bütövlükdə milli tariximizin ən şanlı və qəhrəmanlıq
səhifələrindən birini təşkil edir. Məhz 20 Yanvardan başlayaraq
Azərbaycan xalqı SSRİ-nin tərkibində ədaləti bərpa etməyin
qeyri-mümkünlüyü və milli haqlarımıza obyektiv yanaşma nümayiş
olunacağına öz inamını birdəfəlik itirdi.
Hakimiyyətin mənbəyi sayılan və öz hüquqları uğrunda düşüncəsi,
fikri, sözü, həmrəyliyi ilə mübarizəyə qalxmış bir xalq 1990-cı
il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə öz zəhmli ordusunun
tankları, işıq saçan zəhərli güllələri, xüsusi təyinatlı hərbi
dəstələri, pozuculuq-təxribat işlərini təşkil edən çevik
qrupları ilə üzləşdi...
Bakıda fövqəladə vəziyyət tətbiq edilməsinə baxmayaraq, yanvarın
22-də Azərbaycan xalqı şəhidləri ilə vidalaşdı. Paytaxt matəm
libası geyinmişdi. Respublikada 3 gün matəm elan olunmuşdu.
Azərbaycanın bütün rayonlarında və Bakıda izdihamlı matəm
mitinqləri keçirildi. Bakıda keçirilən matəm mərasimində bir
milyondan çox insan iştirak edirdi. Bu, Azərbaycan xalqının
azadlıq səsi, haqq, ədalət, demokratiya və müstəqillik uğrunda
mübarizə əzmi idi.
20 Yanvar faciəsi törədilən zaman Azərbaycan xalqı ağır iflic
vəziyyətinə və informasiya blokadasına salınmışdı, radio,
televiziya susdurulmuş, onun enerji bloku silahlı hərbiçilər
tərəfindən vəhşicəsinə partladılmış, mətbuatın nəşrinə qadağa
qoyulmuşdu. Azərbaycan sakit və ölü bir dənizə bənzəyirdi. Xalq
ağır və dəhşətli faciədən xəbərsiz idi. Görünməmiş qəddarlıqla
keçirilən cəza tədbirləri nəticəsində heç bir günahı olmayan 133
dinc sakin öldürüldü, 744 nəfər yaralandı, 841 nəfər qanunsuz
həbs olundu. Həlak olanların arasında qadınlar, uşaqlar və
qocalar olmuşdur. Bu hadisə sovet rejiminin törətdiyi ən qanlı
faciələrdən biri və dinc əhaliyə qarşı yönəlmiş vəhşi bir
cinayət hadisəsi idi. Xalqın bu ağır günlərində, yanvarın 21-də
Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə
gələrək, təşkil olunmuş yığıncaqda çıxış edərə, xalqla birgə
olduğunu bildirdi, 20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verdi, onun
hüquqa, demokratiyaya, humanizmə zidd olduğunu, mərkəzin və o
zamankı respublika rəhbərlərinin günahı üzündən yol verilmiş
kobud siyasi səhv olduğunu göstərdi. Bu tarixi çıxışın mətni
dünyaya, respublikaya geniş yayıldı. Xalqın qəlbində ümid çırağı
yandı.
1993-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyevin yenidən siyasi
hakimiyyətə qayıdışından sonra 20 Yanvar faciəsinin baş
verməsinin səbəblərinin araşdırılması və onu törədənlərin
məsuliyyətə cəlb olunması məsələsi istiqamətində mühüm addımlar
atıldı. 20 Yanvar faciəsinin xalqımızın tarixində yeri və rolu,
bu faciənin əbədiləşdirilməsi və bütün dünya ictimaiyyətinə
çatdırılması yönündə mühüm işlər görülmüşdür.
Ümummilli
liderin 1994-cü il yanvarın 5-də 20 Yanvar faciəsinin 4-cü
ildönümünün keçirilməsi ilə bağlı verdiyi Fərmanda Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisinə faciəyə tam və əsaslandırılmış
siyasi-hüquqi qiymət verilməsi tövsiyə olundu. Milli Məclis
1994-cü il martın 29-da 1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda
törədilmiş faciəli hadisələr haqqında qərar qəbul etdi. Bununla
da Prezident Heydər Əliyevin təşəbbüsü və təkidi nəticəsində 20
Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində hüquqi-siyasi qiymət
verildi.
Bakı şəhərinin ən hündür yerində yerləşən Şəhidlər Xiyabanında
Azərbaycanın azadlığı uğrunda mübarizədə şəhid olanların
xatirəsinə ucaldılmış möhtəşəm “Əbədi məşəl” abidə-kompleksi də
ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə tikilmişdir.
Azərbaycan Prezidentinin 2000-ci il, yanvarın 17-də imzaladığı
Fərmanla 1990-cı il 20 Yanvar faciəsi zamanı şəhid olanlara “20
Yanvar Şəhidi” fəxri adı verilmişdir.
Bu gün Azərbaycan xalqı azadlıq uğrunda canlarını qurban edən
şəhidlərimizin və cəsur Vətən övladlarının qəhrəmanlıq
mübarizəsini çox böyük hörmət və ehtiramla əziz tutur, onların
igidliyini yüksək qiymətləndirir. Şəhidlərimizin qanı bahasına
qazanılan müstəqilliyimizi qanımızla və canımızla qorumalı,
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dediyi kimi, onu daimi,
əbədi və dönməz etməliyik.