E L E K T R O N   M Ə L U M A T   B A Z A S I
 

Aida xanım unudulmaz bir şəxsiyyət idi. O, qısa, amma çox parlaq və xoşbəxt həyat yaşamışdır. Azərbaycan qadınına xas olan ən gözəl xüsusiyyətləri özündə cəmləmişdir. Yüksək savadlı, ziyalı, vətənpərvər, prinsipial bir alim, eyni zamanda çox zərif, çox gözəl, bütün sevgisini ailəsinə bağışlayan, hər zaman ürəkdən kömək göstərməyə hazır olan bir qadın idi. Aida xanımın bütün elmi yaradıcılığı Azərbaycan ilə Şərq dünyası arasında əlaqələrin qurulub möhkəmlənməsinə yönəldilmişdir. Eyni zamanda, o, Azərbaycan elminin düşüncələrinin, fəlsəfəsinin, islam aləmində yayılmasına nail olmuşdur. Bu gün müstəqil Azərbaycanda, demək olar ki, Aida xanımın bütün arzuları artıq reallıqdır və respublikamızın müsəlman ölkələri islam dünyası ilə nəinki elmi, mədəni əlaqələr, həm də ən yüksək səviyyədə iqtisadi, siyası əlaqələr qurubdur. Bütün bu sahələrdə Aida xanımın arzuları, onun elmi irsi bu gün də yaşayır və dövlətimizə xidmət edir.

Mehriban Əliyeva,

Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun və Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun prezidenti, UNESCO və ISESCO-nun

xoşməramlı səfiri

Görkəmli şərqşünas alim, fililofiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyeva Azərbaycanın elm tarixində dərin izlər salmış, şərəfli ad qazanmışdır.

Aida xanım İmanquliyeva özünün sanballı əsərləri ilə Azərbaycan şərqşünaslıq elminin inkişafına qiymətli səhifələr əlavə etmişdir. O, Azərbaycan şərqşünaslıq eiminə yeni elmi istiqamət yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Azərbaycan elmində ərəb mühacirət ədəbiyyatının tədqiq edilib öyrənilməsi professor Aida İmanquliyevanın adı ilə bağlıdır.Ərəb mühacir ədəbiyyatının əsas iatiqamətlərinə və tanınmış şəxsiyyətlərinə həsr edilmiş sanballı əsərləri ilə Aida İmanquliyeva böyük ənənələri olan Azərbaycan şərqşünaslıq elmini yeni ideyalar, mövzular və ədəbi şəxsiyyətlərlə zənginləşdirmişdir.

Akif Əlizadə,

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının

prezidenti, akademik

O doğrudan da parlaq və nadir bir insan idi. Onun ucalığı heç kəsin kiçilməsi demək deyildi. Onun parlaqlığı heç kəsi zülmətə qərq etmək vadarlığına gətirib çıxarmırdı. O, sözün əsl mənasında nadir və parlaq insan idi. Çünki onun zahiri gözəlliyi müqabilində çox zəngin daxili aləmi var idi. Həmin o zahiri gözəllik daxili gözəlliklə bir harmoniyada idi. Bu insan doğrudan da mükəmməl əqidəyə, möhkəm prinsiplərə malik bir insan idi. O doğrudan da göründüyü qədər təbiətən gözəl idi. O, goründüyü kimi olmağı bacaran və olduğu kimi görünməyi bacaran insanlardan idi. Əfsuslar olsun ki, ömür vəfa etmədi və o, indi aramızda yoxdur. Əlbəttə, o, bizim ailəmizin və başımızın tacı olub. O, bizim ürəyimizin məlhəmi olub. Onun yoxluğu zaman kəsiyində həsrəti azaltmayıb. Çünki Anaya olan həsrəti heç bir zaman azalda bilməz. Yaxşı dosta olan həsrəti heç bir uzun zaman azalda bilməz. Sevimli insana olan həsrəti ən böyük zaman azalda bilməz.

***

Ömür anidir, keçicidir, bəlkə də fanidir, həyat isə daimidir, əbədidir. Ömrü ölçə bilən meyarlar var - saatlar, günlər, aylar, illər var. Ömür bir nəfərə - təkə bağlıdır, həyat isə külli-bəşəriyyətə, cəmə bağlıdır. Ömür aydındır, cünki ömrün əvvəli də var, sonu da. Amma həyat aydın deyil. Çünki həyatın nə əvvəlini bilən var, nə də sonunu. Bu, həmişə belə olub və belə də olacaq. Çünki ömür konkret, həyat isə abstraktdır. Yaranan nə varsa, bu iki vəhdətin qanunu arasında yaşayır. Elə insanlar olur ki, onların ömrü qısa olsa da, qurtarsa da, həyatı davam edir. Biz onları görmürük, səsini eşitmirik, amma qəlbimiz onlarla danışır. Gözlərimiz onları görmür, amma onların siması, cizgiləri, surəti daim canımızda, qanımızda, ürəyimizdədir və o surət bizi hec vaxt tərk etmir.

Nərgiz Paşayeva,

akademik

Aida xanımı tanıyanlar onun böyük zəhmətkeş və həddindən ziyadə özünə qarşı tələbkar bir alim olduğunu yaxşı bilirdilər. Aida хашшш qələmindən çıxan hər bir əsər gərgin, böyük bir zəhmətin nəticəsidir. Bütün bu deyilənlərin arxasında yüksək insani keyfiyyətlərə malik, təvazökar, mehriban, xeyirxah, gözəl, xanım-xatın bir azəri qadını və anası obrazı dururdu ki, bu da ona bütün həmkarlarının ehtiramını və məhəbbətini qazandırmışdı.

Aida xanım İmanquliyevanın elmi fəaliyyətinin maraq dairəsi geniş və çoxşaxəli idi. Onun elmi əsərlərində Qərb və Şərq mədəni əlaqələrinin sintezi, yaradıcı üslubun inkişafı və yeni bədii cərəyanların təşəkkül tapması tədqiq olunub ki, bu da nəinki ərəb ədəbiyyatının, həmçinin bütün yeni Şərq ədəbiyyatının gələcəkdə tədqiqi üçün çox mühüm zəmin yaratdı.

Bu baxımdan Aida xanım İmanquliyevanın əsərləri nəinki milli Azərbaycan, yaxud keçmiş sovet, hətta cəsarətlə demək olar ki, bütün dünya ərəbşünasbğına qiymətli bir hədiyyədir.

Ziya Bünyadov,

akademik

Azərbaycan şərqşünaslığında yeni dövrün ərəb ədəbiyyatı araşdırıcısı və ərəb dili üzrə ilk elmlər doktoru olan Аida хаnım İmanquliyeva müasir ərəb ədəbiyyatının öyrənilməsində yeni səhifə açaraq məktəbin əsasını qoydu.

***

Aida İmanquliyeva özündən sonra zəngin irs qoyub, onun fundamental tədqiqatları Azərbaycan və dünya şərqşünaslığını zənginləşdirib.

***

Professor Aida İmanquliyeva Azərbaycanda Şərq-Qərb qarşılıqlı ədəbi əlaqə və təsirini sistemli şəkildə araşdıran ilk alimdir. O, Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin qarşılıqlı təsir və əlaqələrini öyrənərkən hər iki ədəbiyyatın ümumbəşəri dəyərlərini əsas götürür, mədəni tərəqqini şərtləndirən amillərə istinad edirdi. Alimin tədqiqatları nəticəsində mütləq bir həqiqət müəyyənləşmişdir: Şərqin bir çox ölkələrinin müasir inkişafı bir həqiqəti ortayaqoyur - Qərbin mədəni dəyərləri o zaman yerli zəmində kök sala və onu zənginləşdirə bilər ki, onlar Şərq ənənəsinə və milli xarakterə uyğun formalarda əxz edilsinlər. Aida xanımın çoxsaylı elmi əsərlərində Qərb və Şərq mədəni ənənələrinin sintezi, yaradıcı üslubun inkişafı və yeni bədii üslubun təşəkkül tapması tədqiq olunur ki, bu da nəinki ərəb ədəbiyyatının, həmçinin bütün yeni Şərq ədəbiyyatlarının həmin aspektdə tədqiqi üçün çox mühüm zəmin yaradır.

Gövhər Baxşəliyeva,

AMEA akad.Z.M.Bünysdov adına Şərqşünaslıq

İnstitutunun direktoru,

 

Aida İmanquliyeva çoxsaylı elmi əsərlərinə əbədi ömür bəxş etmiş, bütün varlığı milli kökə, xalqa bağlı şəxsiyyət olmuşdur. Onun əsərlərində xalqın maariflənməsi, milli yaddaşın qorunması, tərəqqiyə doğru irəliləməsi kimi nəcib niyyətlər daim özünü qabarıq göstərmişdir. Elmi tədqiqatlarını əsl alimtəəssübkeşliyi ilə aparan, ərəb filologiyası sahəsində özünəməxsus məktəb yaradan görkəmli alim ərəb ədəbiyyatının bir sıra korifeylərinin yaradıcılığını tamamilə yeni rakursdan araşdıraraq onları Azərbaycan ədəbi ictimaiyyətinə tanıtmışdır. Bununla da o, ərəb və Azərbaycan ədəbiyyatları arasında möhkəm körpü yaratmağa, ədəbi xəzinəmizi daha da zənginləşdirməyə çalışmışdır.

***

Cəsarətlə demək olar ki, Aida xanım bu gün ərəb məhcər ədəbiyyatının beynəlxalq miqyasda ən görkəmli, ən sanballı tədqiqatçısıdır.

***

Aida xanım İmanquliyeva yeni və müasir ərəb ədəbiyyatının ən nüfuzlu, ən fundamental tədqiqatçılarından biri kimi şərq-şünaslıq tarixinə əbədi daxil olan azsaylı mütəxəssislərdəndir.

Vasim Məmmədəliyev,

akademik

 

Aida İmanquliyevanın elmi yaradıcılığı həqiqətən çox əvəzsiz, qiymətli və dəyərlidir.O, elmdə də, ictimai fəaliyyətində də, şəxsi həyatında da həmişə olduğu kimi görünürdü. Alimin fundamental əsərləri “Mixail Nüaymə” və "Qələmlər birliyi”, "Cübran Xəlil Cübran”, "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri”, yerli və xarici nəşrlərdə çoxsaylı məqalələri həm bizim vətən elminin görünən birfəslini, həm də bu gün çox vacib olan elmi axtarışların mənəvi əsasını təşkil edir.

***

Aida İmanquliyevanın elmi əsərləri onun dərin, humanist şəxsiyyətinin təzahürüdür. O, çox gözəl, zəhmətkeş, elmli bir Azərbaycan xanımı olmaqla yanaşı, həm də zahiri görünüşü ilə hamının diqqətini çəkmiş və ömrününsonunacan əsl Azərbaycan xanımına məxsus ləyaqətli davranış normalarını gözləyən bir qadın, nümunəvi ana kimi yaddaşlarda qalmış, ürəklərdə köksalmışdır.

Nərgiz Axundova,

akademik

 

Aida xanım öz peşəsinin vurğunu idi. O, öz səmimi, mehriban ailəsini sevir, övlad qayğısı ilə yaşayırdı. Aida xanım elini, obasını, vətənini sevir, xalqımızı, elmimizi yüksək səviyyəli beynəlxalq konqreslərdə vüqar, şərəf və ləyaqətlə təmsil edirdi.

Bəkir Nəbiyev,

akademik

Azərbaycanın, millətimizin XX yüzillikdə tarixi uğurlarmdan biri, məncə, Azərbaycan qadınlığıdır, ictimai-siyasi, mədəni həyatın bütün sahələrində fenomen kimi qərarlaşmış müasir Azərbaycan qadınıdır. Əgər Azərbaycan xalqının XX əsrdə ən layiqli 100 qadınının siyahısı tərtib olunsa, bunlardan biri Aida xanım İmanquliyevadır.

Cəmil Quliyev,

akademik

Əziz xatirəsini sonsuz hörmət və məhəbbətlə yad etdiyimiz böyük insan, istedadlı alim, ictimai xadim, gözəl qadın və ana olan Aida İmanquliyeva da məhz elmimizin, mədəniyyətimizin həmin qızıl dövrünün yetişdirdiyi görkəmli nümayəndələrindən olmuşdur. Aida xanım istedadlı alim, çağdaş ərəb ədəbiyyatının bilicisi, bu sahə üzrə Azərbaycanda ilk qadın elmlər doktoru idi.Mixail Nüaymə”, “Cübran Xəlil Cübran”, “Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri” kimi tədqiqat əsərləri öz elmi əhəmiyyətini və dəyərini qoruyub saxlamaqdadır.

Fəraməz Maqsudov,

akademik

 

O aktiv bir vətəndaş-alim, elmi ictimaiyyətin hörmətini qazanmış nüfuzlu elm xadimi idi.

***

Aida xanım eyni zamanda istedadlı və bacarıqlı bir elm təşkilatçısı idi. O yalnız Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının deyil, ümumiyyətlə milli şərqşqnaslıq elminin inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdı.

***

Aida İmanquliyevanın qələmi yazıçı qələmi idi və məsələ yalnız onda deyildi ki, o Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü idi, Mixail Nüaymə, Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər Reyhani kimi məşhur ərəb yazıçılarının bədii əsərlərini Azərbaycan dilinə gözəl tərcümə etmişdir.

Elçin Əfəndiyev,

Xalq yazıçısı

Dünya şərqşünaslığı tarixində xüsusi yeri olan görkəmli alim, professor Aida İmanquliyevanın həyatı, elmi və yaradıcılıq fəaliyyəti ilə daha yaxından tanış olduqca, haqqında xatirələri oxuduqca gözlərimiz önündə xeyirxah, nəcib və mütəfəkkir bir insan, mədəni-intellektual qadın obrazı canlanır.

Aida xanımda Azərbaycan qadınlarına xas olan ən nəcib keyfiyyətlər təcəssüm edirdi. Onun ömür yolu həyatın, varlığın əsasında duran mənəvi bağları qurmağa can atan birinsan idrakının, bir ana, bir qadın ruhunun təcəssümü olub.

Çoxşaxəli yaradıcılığa malik, ictimai həyatda da geniş fəaliyyət dairəsinə sahib olan Aida xanım bütün bunların fövqündə ailə ocağının müqəddəsliyini, Şərq qadınına məxsus olan incə ruhu qoruyan gözəl həyat yoldaşı, övlad sevgisi ilə yaşayanmehriban ana, qayğıkeş nənə, əsl xanım, zərif qadın idi. Bəlkə də elə bu xarakterin ifadəsidir ki, xalqımızın tarixində ilk azərbaycanlı qadın - ərəbşünas - elmlər doktoru olan bu böyük alim öz həyatını xalqının tarixinin, ənənələrinin minillik dərin köklərlə bağlı olduğu Şərq mədəniyyətini və ədəbiyyatını öyrənməyə sərf edərək özünün şəxsiyyəti və yaradıcılığı timsalında dünənimizlə bu günümüz arasındakı əlaqə bağlarını bərpa etməyə çalışıb. Azərbaycanın elm tarixində əhəmiyyətli rolu olan görkəmli alim Aida İmanquliyeva istedadlı şəxsiyyət və ictimai xadim kimi ədəbiyyatımızda, eyni zamanda, fəlsəfi təfəkkürdə dərin iz qoyub.

***

Gözəl alim olan Aida İmanquliyeva istedadlı tərcüməçi, mahir ədəbiyyatşünas, natiq idi. Həmkarları onu böyük mütəffəkir, görkəmli ictimai xadim və müdrik filosof kimi tanıyırdılar.

Hicran Hüseynova,

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrəDövlətKomitəsinin sədri,

siyasi elmlər doktoru, professor

Dünyasını çox vaxtsız dəyişən görkəmli alimin nəinki şərqşünaslıq, ümumən elm haqqında çox maraqlı və gərəkli fikirləri, planları var idi.

Ağamusa Axundov,

akademik

Bakı Dövlət Universitetinin böyük ənənələri olan Şərqşünaslıq fakultəsinin dünya şöhrətli alimləri sarasında bir parlaq şəxsiyyət də var. Bu, elmimizin inkişafında müstəsna xidmətləri olan, ləyaqətli ziyalı, görkəmli alim, filolofiya elmləri doktoru, professor Aida xanım İmanquliyevadır.

Düz 30 il Şərq mədəniyyətini, mənəvi dəyərlərini, ictimai-siyasi fikrini fəlsəfı düşüncələrinin işığında araşdıran, Şərq-Qərb dəyərləri kontekstində tədqiqata cəlb edən, «Köç yolu»ndan keçənlərdən soraq verən Aida xanım hələ ötən əsrin 70-ci illərində, sərhədlərin qapalı olduğu, imperiyanın at oynatdığ dövrdə vətəndaş ziyalı, qüdrətli alim kimi öz sözünü deyərək, insanları, dövlətləri Böyük Köç Yoluna İpək Yoluna səsləmişdi.

Hissin və düşüncənin, müdrikliyin və uzaqgörənliyin, vətən, torpaq sevgisinin və ilahi eşqin işığında qələmə aldığı əsərlərlə o, bir növ Şərqin böyük qələm və fikir sahiblərindən, Şərqdə mələklərin qanadında yerə endirilən, şərqli Məhəmmədin ruhundan cücərən Qurani-Kərimdəki «Qələm surəsi»ndən danışmaqla «Böyük Köç Yolunda» işıq paylayan babalanmızm qüdrətindən söhbət açırdı.

«Su axan yerdən bir də axar» hikmətinə tapınan Aida xanım Şərq düşüncəsi, Şərq təfəkkürü və şərqli məhəbbəti ilə Azərbaycan elminin, mədəniyyətinin ləyaqətli təmsilçisi olmuşdur.

«Gəlimli, gedimli, son ucu ölümlü dünya» da heç kos əbədi deyil. Əbədi olan amal və əməldir. Aida xamm özünün amalı, əməli, fitri istedadı, akademik təfəkkürü, sanballı əsərlərilə köçdü yaddaşlara!

Abel Məhərrəmov,

Akademik

Onun qədim Misir mənşəli adı – Aida sonradan C. Verdinin eyni adlı operasında təsvir edilən məhəbbətə sədaqətli, eşqini hər cür mənafelərdən yüksək tutan safürəkli, fədakar qadın obrazına çevrilmişdir.

Bəxtiyar Vahabzadə,

Xalq şairi

Böyük fəxrdir ki, Aida xanım xalqıımzın ilk ərəbşünas qızı, alimi, elmlər doktoru idi. Şərq mədəniyyəti və ədəbiyyatının dərin bilicisi, mahir tədqiqatçısı və qeyri-adi təbliğatçısıdı.

Teymur Bünyadov,

akademık

O, qısa və parlaq ömür yaşadı.

İnsafsızca gödək olan bu ömür payı ərzində həmin illərə sığmayacaq qədər çoxlu və gərəkli işlər gördü.

Öz həyat yolu qısa olsa da, elmdə özündən sonra bitmədən davam edəcək bir yol yaratmağa nail oldu.

***

Aida xanım mətni şərqli kimi duyma, avropalı kimi araşdırmaq vərdişini də müasir Azərbaycan ərəbşünaslığında bərqərar edən, Avropa oriyentalistikası modellərini şərqşünaslıq araşdırmalarımızda işlək ünsürə çevirən başlıca simalardandır.

Rafael Hüseynov,

Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri, akademik

Şərq dəyərlərini Aida xanım yalnız fililoq-mediyevist kimi təmsil etmirdi. Bütün xanımlıq məlahəti, qənirsiz gözəlliyi ilə o, Şirinin, Leylinin özü idi. Hər halda ən azı Şərqşünaslıq İnatitutunun “Şərq gözəli”, “Bakılı Liylisi” Aida xanım idi...

Yaşar Qarayev,

AMEA-nın müxbir üzvü

O, sözə vurğun olmuş, özü də bir şeirkən

Elmi kimi gözəldir, Nəsir qızı Aida!

Təvazökar, zəhmətkeş, axtarışdan yorulmaz,

Ərəbşünas qızların dan ulduzu Aida !

Əkrəm Cəfər,

Dilçi, ədəbiyyatşünas, pedaqoq.

Aida İmanquliyeva öz genetik-fərdi xüsusiyytləri ilə də Şərq və Qərbin vəhdətini simvolizə edirdi. Zahiri görkəmi ilə Şərqin şeriyyətini, ülviyyətini təcəssüm etdirən Aida xanım öz elmə bağlılığı, rasional düşüncəsi, təşkilatçılıq keyfiyyətləri ilə və ən başlıcası, sözün əsil mənasında müasirliyi ilə çağdaş Qərb sivilizasiyasını təmsil edirdi. Gendən gələn Şərq mahiyyəti ilə, müasir zamanın tələbatlarından gələn Qərb keyfiyyətlərinin vəhdəti ona məhz vəhdətin özünü tədqiqat probleminə çevirmək səlahiyyəti vermişdi.

Səlahəddin Xəlilov,

Fəlsəfə elmləri doktoru, professor

Mən Mehriban xanımı görəndə, sanki Aida İmanquliyevanı görürəm... Aida xanım Azərbaycanın qadınlıq simvolu və əsl Şərq gözəli idi.

Habil Əliyev,

Xalq artisti

Aida xanımın ailəsi bütün Azərbaycan ailələri üçün nümunə idi. Bu gün onun ruhu şaddır, ona görə ki, gözəl əməllərini onun gözəl qızları layiqincə davam etdirirlər. Aida xanım Azərbaycanımıza ölkəmizin adını yüksəklərə qaldıran Mehriban xanım kimi övlad bəxş edib, mən Mehriban xanımı Aida xanımın çox böyük əsəri kimi qiymətləndirirəm.

Ramiz Quliyev,

Xalq artisti

Onun elmi yaradıcılığının ana xəttini Qərb və Şərq mədəni əlaqələrinin sintezinin təşkil etməsi, Şərqin neçə-neçə yazarlarının əsərlərini dilimizə tərcümə etməsi, bir ictimai xadim, elm təşkilatçısı olaraq, Şərşünaslıq İnstitutunun direktoru kimi fəaliyyət göstərərək münasibətlərin, əlaqələrin qovşağı olması da sanki tale tərəfindən bu yaradıcı, məhsuldar insana bəxş edilən bu həyat missiyasının – mənəvi körpü olmaq missiyasının ifadəsidir.

Afaq Əsədova,

fəlsəfə elmləri doktoru

<< Geri