Azərbaycan xalqı haqlı olaraq fəxr edir ki, müsəlman aləmində ilk demokratik respublika məhz Azərbaycanda yaradılmışdır. Azərbaycanın mütərəqqi nümayəndələri bu
respublikanı yaratmışlar. Bu, tarixi hadisə idi. Müsəlman aləmində ilk respublikanın yaradılması böyük hadisə idi və ondan sonra digər müsəlman ölkələrində respublika quruluşu
yaradılmışdır. Ancaq ilk təcrübə məhz Azərbaycan xalqının istedadı, zəhməti, uzaqgörənliyi hesabına mümkün olmuşdur. Əfsuslar ki, respublikanın ömrü uzun olmamışdır. Azərbaycan cəmi iki il müstəqil ölkə kimi
yaşamışdır. Ancaq bu illər ərzində böyük işlər görülmüşdür. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularının xatirəsinə həmişə böyük hörmətlə yanaşır və onların əziz xatirəsi həmişə bizim
ürəyimizdədir. O illərdə demokratik təsisatlar qurulmuş, ordu quruculuğu sahəsində böyük işlər görülmüş, qadınlara səsvermə hüququ verilmişdir. Bir sözlə Azərbaycanın gələcək uğurlu inkişafı üçün
möhkəm zəmin yaradılmışdır.
***
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti gərgin və mərəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə cəmi 23
ay fəaliyyət göstərsə də, sonrakı nəsillərin yaddaşında xalqımızın tarixinin ən
parlaq səhifələrindən biri kimi həmişə qalacaqdır. O, demokratik dövlət
quruculuğu, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, səhiyyə, hərbi quruculuq
sahələrində atdığı mühüm addımları başa çatdıra bilməsə də, onun qısa müddətdə
həyata keçirdiyi tədbirlər xalqımızın tarixində silinməz iz buraxmış, milli
dövlətçilik ənənələrimizin bərpası işində böyük rol oynamışdar. Ən əsası odur ki,
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti az yaşasa da, xalqınızda azadlıq, müstəqillik
fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu.
***
Əsrin sonunda öz müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycan Respublikası Xalq
Cümhuriyyətinin varisi olaraq Üzeyir Hacıbəyovun və Əhməd Cavadın yaratdıqları
dövlət himnini, Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağını və gerbini bərpa elədi. Bu dövlətçilik atributları bu gün də hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün olduqca
əzizdir. . . Bu dövlət, bu quruluş 1918-ci ildə yaranmış ilk xalq cümhuriyyətinin
varisidir.
***
1991-ci ildə dövlət istiqlaliyyətini bərpa edən xalqımız qısa müddət fəaliyyət
göstərmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin zəngin ənənələrindən istifadə edərək, bu tarixi irsin
əsasında müstəqil Azərbaycan dövlətini yaratmışdır.
Heydər Əliyev,
|Azərbaycan xalqının ümummilli lider
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması tariximizdə çox əlamətdar və önəmli hadisə idi. İlk dəfə müsəlman aləmində demokratik respublika yaranırdı, Azərbaycan xalqı müstəqilliyə qovuşurdu. Ölkəmiz dünya birliyinə üzv olurdu. Bu çox əlamətdar hadisə idi.
***
Xalqımız müstəqil dövlətini öz varlığında, ruhunda yaşatdı. Azadlıq mübarizəsini
dayandırmadı. Əsrin əvvəllərində itirdiyimiz müstəqilliyimiz əsrin sonunda –
1991-ci ildə yenidən bərpa olundu. Müasir Azərbaycan Respublikası Xalq
Cümhuriyyətinin varisidir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycançılıq
məfkurəsi xalqımızın tarixi yaddaşını özünə qaytardı, müstəqillik arzularının
gerçəkləşməsinə və möhkəmlənməsinə zəmin yaratdı. İstiqlal Bəyannaməsinin elan
edildiyi 28 may ölkəmizdə Respublika Günü kimi qeyd olunur.
***
Bu il biz müstəqilliyimizin yüz illiyini qeyd edəcəyik. Yüz il bundan əvvəl
müsəlman aləmində ilk dəfə olaraq demokratik respublika yaradılmışdır. Biz fəxr
edirik ki, bu respublikanı Azərbaycan xalqı yaradıb və bir daha bütün dünyaya
nümayiş etdirib ki, Azərbaycan xalqı böyük xalqdır, istedadlı xalqdır, azad
xalqdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması və iki il ərzində
fəaliyyəti tarixi hadisə idi. Azərbaycan o ölkələrdəndir ki, hələ yüz il bundan
əvvəl ən ülvi demokratik dəyərləri nəinki bəyan edib, öz praktiki fəaliyyətində
onları təmin edib. Bugünkü Azərbaycan, müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
varisidir. Biz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bütün demokratik ənənələrinə
sadiqik və bu ənənələri yaşadırıq.
İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
28
May 1918-ci il – Milli Azərbaycan hərəkatının ən böyük günüdür. Bundan 34 il
əvvəl Milli Şura tərəfindən Azərbaycanın istilalı elan olunmuşdu; bu tarixdə
Türk və Müsəlman aləmində ilk dəfə milli xalq hakimiyyətinə dayanan bir
Cümhuriyyət qurulmuşdur.
Yüz il öncə, ayrı-ayrı 9 xanlıq halında çarlığın hakimiyyəti altına düşən
Azərbaycan Birinci Dünya hərbi nəticəsində çökən Rusiya imperatorluğunun
qalıqları altından siyasi bir bütün, bir millət, bir dövlət olaraq qalxdı.
***
. . . milli azadlığın nə olduğunu başa saldıq. Azca da olsa, milli istiqlal
dadızdırdıq. Yüz illik əsarət dərsi ilə iki illik hürriyyət qovğası bizi özümüzə
tanıtdı. Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz!.
***
Azadlıq və istiqlaliyyət əsas süngüləri ilə yox, ədəbiyyat və incəsənət vasitəsi
ilə əldə olunur.
***
Milli istiqlala malik olmayan bir millət. hürriyyət və mədəniyyətini də hifz edə
bilməz. İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal!”.
***
“Bəli. Artıq Azərbaycan ideyası barədə firqələrimiz arasında fikir ixtilafı
yoxdur. Azərbaycan fikri millətin şüurunda yerləşdirilmişdir. Üçrəngli əziz
bayrağımız hamımızı siyasətcə birləşdirir. Azərbaycanın istiqlalını müdafiə
etmək hamımız üçün ortaq bir proqramdır. Ona görə firqələr Azərbaycan ideyasını propaqanda etməklə deyil, mövcud
faktın siyasətən, hüquqən və xaricən müdafiəsi ilə məşğul olmalıdırlar.
***
Milli Azərbaycan bayrağı – işdə bizim çöhrəmiz!
***
“Azərbaycançılıq demək, istiqlalçılıq deməkdir. Bir istiqlalçılıq ki. Tarixin ən
böyük müəssisəsi olan milliyyətin dövlət olmaq üzrə müzəffər yürüşü deməkdir.
Azərbaycançılıq demək, böyük türk irqinə mənsub bir millətin istiqlalını
qazanmaq üzrə başlanmış şanlı bir mücadilədir.
Azərbaycançılıq eyni zamanda bir hürriyyət və mədəniyyət hərəkatıdır ki, onun ən
bariz sifəti xalqçılıq və milli hakimiyyət əsasına bağlılıqdır.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə,
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
görkəmli xadimi
Ölkəmizin dövlətçilik tarixində müstəsna yer tutan Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin (1918-1920) tarixinin və fəaliyyətinin öyrənilməsi həm elmi, həm
də siyasi baxımdan çox zəruridir. Xüsusilə, həmin illərdə ölkəmizdə baş verən
ictimai-siyasi hadisələrə, Azərbaycan dövlətinin daxili və xarici siyasətinə
dair o zamankı diplomatik nümayəndəliklərin sənədlərində əks olunan
materialların araşdırılıb üzə çıxarılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan
1918-1920-ci illərdə Bakıda rəsmən fəaliyyət göstərən səfirlik və
konsulluqların, ölkəmizə səfər etmiş xarici ölkə nümayəndəliklərinin
yazışmaları, onların öz dövlətləri üçün göndərdikləri arayış və hesabatlar bu
gün qiymətli tarixi mənbədir.
Ramiz Mehdiyev,
Akademik
Xalqımız müstəqil dövlətini öz varlığında, ruhunda yaşatdı. Azadlıq mübarizəsini
dayandırmadı. Əsrin əvvəllərində itirdiyimiz müstəqilliyimiz əsrin sonunda –
1991-ci ildə yenidən bərpa olundu. Müasir Azərbaycan Respublikası Xalq
Cümhuriyyətinin varisidir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycançılıq
məfkurəsi xalqımızın tarixi yaddaşını özünə qaytardı, müstəqillik arzularının
gerçəkləşməsinə və möhkəmlənməsinə zəmin yaratdı. İstiqlal Bəyannaməsinin elan
edildiyi 28 may ölkəmizdə Respublika Günü kimi qeyd olunur.
***
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) dünya tarixinin ən demokratik dövlət
qurumlarından biridir. AXC XX əsrin əvvəllərində olduqca mürəkkəb beynəlxalq
şəraitdə yaranıb. Cümhuriyyət irqi, milli, dini və sinfi bərabərsizliyi aradan
qaldıraraq bütün vətəndaşların hüquq bərabərliyini təmin edib. Müasir Azərbaycan
Respublikası AXC-nin varisidir. Azərbaycan 1991-ci ildə öz müstəqilliyini bərpa
edərək Cümhuriyyətin bayrağını, gerbini və himnini qəbul edib. Y. Mahmudov deyib:
“Tarix İnstitutunda AXC-nin tarixini araşdıran ayrıca şöbə fəaliyyət göstərir.
Dünyanın müxtəlif ölkələrindən Cümhuriyyət tarixinə dair ilk mənbələr və arxiv
sənədləri ölkəmizə gətirilir. Cümhuriyyət tarixinə dair çoxsaylı sanballı
əsərlər, o cümlədən ikicildlik ensiklopediya nəşr edilib. Ulu öndər Heydər
Əliyevin vəsiyyətinə əsasən nəşr edilmiş “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
Ensiklopediyası” Cümhuriyyət tarixinin bütün sahələrini əhatə edən ilk
fundamental elmi soraq əsəridir.
***
AMEA Tarix
İnstitutunun direktoru, akademik Yaqub Mahmudov bildirib ki, Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti xalqın tarixində ən şanlı səhifələrdən biridir: "Dünyada yeni
demokratik respublikaların yarandığı dövrdə Xalq Cümhuriyyəti parçalanmış
Azərbaycan torpağında xalqımızı ayağa qaldıraraq dünyanın ən demokratik
dövlətini yaratdı. Bu gün dünyaya cəsarətlə söyləyə bilərik ki, Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti zaman üçün təkcə Şərqdə demokratik parlamentli respublika olaraq
qalmayıb, eyni zamanda dünya tarixində ən demokratik respublika idi.
Azərbaycanın şimal torpaqlarına Azərbaycan adının dövlət səviyyəsində verilməsi
Cümhuriyyətlə bağlı idi".
Yaqub Mahmudov,
Akademik
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının 95 illiyi ilə əlaqədar olaraq
dünən AMEA Naxçıvan Bölməsində “Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin varisidir” mövzusunda elmi konfrans keçirilmişdir. Konfransı AMEA
Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev açaraq bildirmişdir ki,
1918-ci ilin 28 mayında yaradılmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti çox çətin bir
şəraitdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, bu dövrdə Azərbaycan dövlətçiliyi
üçün vacib olan bir sıra məsələlər həll edilmiş, siyasi və sosial sahədə bir çox
islahatlar həyata keçirilmişdir. Akademik qeyd etmişdir ki, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1993-cü ildə ölkəmizdə yenidən siyasi hakimiyyətə
qayıtdıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
varisi olduğunu daim çıxışlarında qeyd etmiş və xalq cümhuriyyəti dövrü
tarixinin araşdırılmasına ciddi diqqət yetirmişdir.
İsmayıl Hacıyev,
Akademik
M. Ə. Rəsulzadənin yaradıcılığının baş mövzusu Azərbaycandır. Yəni o, məqalə və
kitablarının başlığına çıxarıb-çıxarmamasından asılı olmayaraq, bütün
əsərlərində Azərbaycanın tarixini, dilini, ədəbiyyatını, ədəbi-mədəni
əlaqələrini, xalqımızın mənəvi gücünü, azadlıq eşqini, istiqlaliyyət əzmini
tədqiq etmişdir.
Bəkir Nəbiyev,
Akademik
Cümhuriyyətin bütün müsəlman Şərqində, türk aləmində ilk dəfə məhz Azərbaycan xalqı tərəfindən yaradılması artıq dünya
miqyaslı hadisə sayıla bilər. Bu cahanşümul hadisənin də hər il ümumxalq bayramı səviyyəsində keçirilməsinin tarixi
əhəmiyyəti şəksizdir.
Firdovsiyyə Əhmədova,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
