1954-cü ildə 10 illik orta ixtisas musiqi məktəbini bitirib Üzeyir Hacıbəyov
adına Azərbaycan Dövlət konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsinə daxil olan
gənc Emin Mahmudov ürəyində yaşatdığı ən böyük arzularından birinə qovuşmuşdu. O
dövrdə bəstəkarlıq sənəti ən romantik, əlçatmaz, intellektual, cazibəli bir
sənət olaraq, ahənrüba kimi bir çox gənc musiqiçiləri özünə çəkirdi. Həm də
Azərbaycan musiqisi öz “qızıl dövrünə” qədəm qoymuşdu. Dahi Üzeyir Hacıbəylinin
adı ilə bağlı böyük və şərəfli bir epoxa tamamlanmış, yeni, daha gənc
musiqiçilərin şan-şöhrəti yüksəlişdə idi. Qara Qarayevin “7 gözəl” baleti,
Fikrət Əmirovun “Sevil” operası, Soltan Hacıbəyovun “Gülşən” baleti bütün musiqi
ictimaiyyətinin sonsuz marağını qazanmışdı. Tələbə adını daşıyan neçə-neçə gənc
bəstəkarın, ifaçının da adı iftixarla çəkilirdi. Belə bir zamanda bu istedadlı
gənclərin sırasında olmaq, yazmaq-yaratmaq, bəstələdiyi musiqiləri böyük konsert
salonlarından eşitmək gənc Emin Mahmudovun da ülvi arzusu idi. İki il
Q.Qarayevin sinfində təhsil aldıqdan sonra arzular gənc Emini daha yeni bir
ünvana apardı. O, P.İ.Çaykovski adına Moskva Dövlət Konservatoriyasında
tələbəlik həyatını davam etdirməli oldu. Onun müəllimi isə görkəmli rus-sovet
bəstəkarı Y.Şaporin idi. Hələ 30-40-cı illərdə Moskva konservatoriyasında oxumuş,
zəngin bilik, təcrübə qazanmış bəstəkarlarımızın uğurlu yaradıcılığı,
dünyagörüşü, mövqeyi, nüfuzu, həyatını musiqiyə həsr edən bir çox gənclər üçün
nümunə idi. Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev, Tofiq Quliyev, Zakir Bağırov və b.
Moskvada təhsil aldıqdan sonra Bakıda çox geniş, maraqlı fəaliyyət göstərirdilər.
Budur, artıq Emin Mahmudov da bu siyahıda ləyaqətlə təmsil olunacaqdı. Beş illik
təhsil illəri sanki göz qırpımında keçdi. Lakin bu illərin məhsulu olan, bir-birindən
maraqlı həm kamera, həm simfonik əsərlər bu beş ili özündə əks etdirən güzgü idi.
Eminin diplom işi olan simfoniyanın imtahan komissiyasının ricası ilə təkrar
olaraq ikinci dəfə orkestr tərəfindən səsləndirilməsi Moskva konservatoriyasının
imtahan prosedürlərində nadir hadisələrdən idi və bu hadisə Emin Mahmudovun
sənət bioqrafiyasının ən gözəl səhifələrindən biri oldu. Çünki bu böyük bir
uğurun təntənəli təsdiqi idi.
1961-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasını bitirib Bakıya dönən Emin
Mahmudovun tezliklə yeni əmək fəaliyyəti başladı. Onun ilk iş yeri və ilk
vəzifəsi Bakı kinostudiyasında musiqi redaktoru vəzifəsi oldu. Burada o, yeni
qısametrajlı sənədli filmlərə həm musiqi tərtibatı verir, həm də orijinal
musiqilər bəstələyirdi. Bu filmlər arasında “Azərbaycanın subtropiklərində”, “Kür”,
“Dağ meşələrindən keçərkən”, “Dəniz”, “Səməd Vurğun”, “Hünər əbədidir” və s.
maraqlı filmlərin adlarını çəkə bilərik. Nəhayət 1967-ci ildə Emin ilk bədii
filmə - Cəlil Məmmədquluzadənin “Poçt qutusu” adlı hekayəsi əsasında çəkilən
eyniadlı bədii filmə musiqi yazdı. Bu hadisə də onun yaradıcılıq bioqrafiyasının
maraqlı səhifələrindən oldu.
Emin Mahmudovun kino fəaliyyətindən söz açdıqda bildirməliyik ki, kino sahəsi
onun üçün yeni bir şey deyildi. O, hələ uşaqlığından kino və kino xadimləri ilə
yaxından tanış idi. Onun atası Azərbaycanın xalq yazıçısı Sabit Rəhman həm də
respublikada ilk kino ssenaristlərindən və kino dramaturqlarından biri olmuşdur.
Bu gün də sevilə-sevilə baxılan “Arşın mal alan” (1945), “O olmasın, bu olsun”
(1956), “Koroğlu” (1960), “Əhməd haradadır?” (1963) və s. filmlərin ssenari
müəllifi Sabit Rəhman idi. Azərbaycan kinosunu şöhrətləndirən bir çox
sənətkarları gənc Emin atasının yaxın dostları kimi tanıyırdı. Əlbəttə, Sabit
Rəhmanın yaxın dostları təkcə kino xadimləri deyildi. Qüdrətli Azərbaycan
şairləri, yazıçıları Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Mikayıl Müşfiq, Ənvər Məmmədxanlı,
Süleyman Rüstəm və b. Sabit Rəhmanın gənclik dostları idilər və onların
əksəriyyəti ilə Emin tanış idi. Hətta Rəsul Rzanın oğlu Anarla, S.Vurğunun
oğlanları Yusif və Vaqiflə, Məmməd Arifin oğlu Arazla ömürlük sadiq dost oldular.
Bu dostluq həm də yaradıcılıqda özünü büruzə verdi. Emin sonralar Anarın ssenari
müəllifi olduğu neçə filmə, Vaqif Səmədoğlunun isə neçə gözəl şeirlərinə
musiqilər bəstələyəcəkdi. Azərbaycan kinosunun incilərindən biri olan “Gün keçdi”
filmində isə həm Anarın, həm Eminin, həm Vaqifin yaradıcılığı üzvi surətdə
birləşmişdir. Lakin Emin Mahmudovun yaradıcılıq bioqrafiyasında ilk tammetrajlı
bədii film – “Bizim Cəbiş müəllim” oldu. 1969-cu ildə Maqsud İbrahimbəyovun
ssenarisi, Həsən Seyidbəylinin rejissorluğu ilə çəkilən film bu günə kimi
insanlarda nəcib duyğular yaradır, onları düşündürür, saflaşdırır. Filmin ilk
saniyələrindən səslənən vals musiqisi hamının diqqətini çəkir. Məşhur
melodiyanın akkordeon alətində səsləndirilməsi bir qədər gözlənilməz olsa da
əslində həmin dövrü, o dövrün insanlarının iç dünyasını aşkar edən bədii
vasitələrdəndir. “Bizim Cəbiş müəllim” filminə yazdığı musiqilər sanki Eminin
gələcək kino yaradıcılığında ana xətti təyin etdi. Rəngarəng, parlaq musiqi
lövhələri yaradan bəstəkar – lirik psixoloji məqamları, insan qəlbinin həzin,
kövrək duyğularını daha ustalıqla, sevərək musiqiyə çevirə bilirdi.
XX əsrin 60-cı illərindən Emin Mahmudovun yaradıcılığının daha bir qolu inkişaf
etməyə başladı. Onun bir-birindən gözəl mahnıları Azərbaycanın ən sevilən, ustad
sənətkarları tərəfindən oxunurdu. Zeynəb Xanlarova, Mirzə Babayev, Flora
Kərimova, Yalçın Rzazadə, Şövkət Ələkbərova, Akif İslamzadə və b. görkəmli
müğənnilər məmnuniyyətlə onun yaradıcılığına üz tuturdular. Mahnı yaradıcılığı
həm də ona yeni bir ad bəxş etdi. Hər gün televiziyadan, radiodan, müxtəlif
tədbirlərdən səslənən mahnıların müəllifi artıq bu cür təqdim olunurdu: “Emin
Sabitoğlu...”.
Görkəmli teatr rejissoru Tofiq Kazımov Emin Sabitoğlunu özünün yeni quruluş
verdiyi tamaşalara dəvət edir. Bakı teatrsevərləri İlyas Əfəndiyevin “Unuda
bilmirəm”, “Sən həmişə mənimləsən” tamaşalarına yazılan musiqiləri sevə-sevə
qarşıladılar. Tamaşada səslənən mahnılar isə o dövrün gənclərinin hətta
küçələrdə, parklarda belə dolaşarkən dilindən düşmürdü.
Onun musiqisində bir cəhət xüsusilə qeyd olunmalıdır. Bu musiqi insanların
qəlbinə ünvanlanaraq, ürəklərin ən zərif hisslərini oxşayır, hamıya doğma,
məhrəm olur. Bu həqiqətdir ki, Emin Sabitoğlunun mahnılarını təkrar-təkrar
eşitsək də bu musiqilərdən doymaq olmur. Əsl sirr, müəmma, ovsun da elə budur.
Amma daha ciddi yanaşsaq, onun mahnılarında milli qaynaqlara, muğam dürüstlüyünə,
ritm rəngarəngliyinə, mətn mükəmməlliyinə münasibəti, onun sərraf kimi hər
detalı ölçüb-biçməsi həmişə heyranlıq doğurur. İlk mahnılarından – Nəbi Xəzrinin
sözlərinə bəstələnmiş “Dərələr” mahnısı az müraciət olunan “Bayatı-Qacar” muğamı
üstündə yazılaraq parlaq, dürüst intonasiyaları ilə, əlbəttə Şövkət
Ələkbərovanın ifasında, hamını valeh edirdi. Və ya Zeynəb Xanlarovanın oxuduğu
Rəsul Rzanın sözlərinə yazılmış “İnsaf da yaxşı şeydir” mahnısı... “Şur” muğamı
üstündə köklənən mahnı nəqarət zamanı qəfil “Sarənc” şöbəsinə keçid alır, əhval
dəyişir, tonika yeniləşir, Zeynəb xanımın oxuduğu kiçik muğam parçası isə
ürəkləri fəth edir.
Emin Sabitoğlunun bu günə kimi dillər əzbəri olan mahnıları çoxdur: “Kəpənək”,
“Bu gecə”, “Sıravi Əhməd”, “Bir axşam taksidən...”, “Şükriyyə”, “Gəncədən
gəlirəm”, “Bakı, sabahın xeyir” və bu kimi yüzlərlə mahnılar... Emin Sabitoğlu
onlarla mahnı müsabiqələrinin qalibi olmuşdu və ölkəmizdə keçirilən bütün
əlamətdar tədbirlərdə o, yeni mahnılarını təqdim edirdi.
Bəstəkarın teatrlarla da maraqlı işbirliyi olmuşdur. O, Azərbaycan Musiqili
Komediya teatrı üçün 9 musiqili komediya bəstələmişdir ki, bunlardan – “Hicran”,
“Bağdadda bir dəfə”, “Nəğməli könül”, “Bankir adaxlı”- xüsusi ilə sevilmişdir.
Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Naxçıvan, Şəki və s. teatrları üçün 40-dan çox tamaşaya
musiqi bəstələmişdir. Böyüklü-kiçikli 50-yə qədər filmə musiqi yazmaq Emin
Sabitoğlunun nə qədər böyük yaradıcı potensiala, geniş fantaziyaya malik
olmasını təsdiq edir. Hərdən düşünürsən, bu qədər işin öhdəsindən o necə gələ
bilirdi...
Bir insan kimi də Emin Sabitoğlu maraqlı şəxsiyyət idi. Həmişə sakit, yumorlu
danışıq tərzi var idi. Kitab oxumağı sevirdi. Əhməd Cavadın 100 illik yubileyi
konsertində müğənni Azər Zeynalov onun “Şükriyyə”, Baba Mahmudoğlu mənim
bəstələdiyim “Gəncədən gəlirəm” mahnımı ifa edirdi. Məşqarası Emin müəllim mənə
yaxınlaşdı və “Gəncədən gəlirəm” şeirinə mən də mahnı yazmışam dedi. Doğrudan da
az sonra Azər Zeynalovun ifasında bu mahnı da dillər əzbəri oldu.
Emin Sabitoğlu həm də təcrübəli pedaqoq idi. Moskva Konservatoriyasını bitirib
Bakıya döndükdən az sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq
kafedrasında çalışdı. Qara Qarayevin sinfində assistent oldu. Daha sonra xor
dirijorluğu kafedrasında çalışdı, dosent, professor oldu.
XX əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Emin Sabitoğlu Türkiyəyə, İstanbul Texniki
Universitetinin Koservatoriyasına dərs deməyə dəvət aldı. Lakin Bakı ilə
əlaqələrini heç zaman kəsmədi. Yeni filmlərə, tamaşalara musiqilər yazdı, yeni
mahnılarını təqdim etdi. Onun hər gəlişi dostları üçün, həmkarları üçün, onu
sevənlər üçün bayram olurdu. Bəstəkarlar İttifaqının sədri Tofiq Quliyevin
1997-ci ildə Emin Sabitoğlunun 60 illik yubileyində dediyi təbrik sözləri
çoxlarının yadındadır. Həmin yubiley gecəsi Emin Sabitoğlunun bir bəstəkar, bir
musiqi xadimi, bir ziyalı, bir insan kimi yüksək mövqeyini bir daha təsdiq etdi.
Ona qarşı ümumxalq məhəbbəti, dövlətimizin qayğısı, yaratdığı əsərlərin
Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olması bütün əzəməti ilə bir
daha nümayiş olundu. Emin Sabitoğlu 1986-cı ildə Azərbaycan SSR-in Dövlət
mükafatını, 1997-ci ildə “Şöhrət” ordenini, 2000-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının Xalq artisti fəxri adını almışdır.
Bu il – 2022-ci ilin oktyabr ayında Emin Sabitoğlunun 85 yaşı tamam olacaqdır.
Əlbəttə bu yubiley münasibəti ilə bir sıra maraqlı tədbirlər, konsertlər
keçiriləcəkdir. Bu baxımdan M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli kitabxanası da öz
töhfəsini bu yubiley ərəfəsində hazırlayaraq təqdim edir. Bu böyük bəstəkarın
biblioqrafiyasını tərtib etmək çətin və məsuliyyətli olduğu qədər də şərəflidir.
Xalqımızın böyük oğullarına, görkəmli şəxsiyyətlərinə yüksək dəyər verən,
ehtiram göstərən Milli kitabxananın rəhbərliyi və yaradıcı heyəti son illər neçə-neçə
şairin, bəstəkarın, xanəndənin, elm və dövlət xadimlərinin həyatını günbəgün,
ilbəil araşdırır, öyrənir, sistemləşdirir, nəşr etdirir. Bu nəşrlər özü də artıq
xalqımızın milli mənəvi dəyərlərinə çevrilir. Milli kitabxananın əməkdaşları kitabxanada qorunan Azərbaycan
bəstəkarlarının 60-70 il bundan əvvəl nəşr olunmuş, indi isə köhnəlmiş
vəziyyətdə olan əsərlərinin yeni nəşrini layihə kimi ortaya qoymuş, 100-dən
artıq kitab yenidən nəşr olunmuşdur. Xalqın böyük mədəni irsinə belə
qədirbilənliklə yanaşmaq əlbəttə ürək açır, bu işi görənlərə baş ucalığı gətirir.
Milli Kitabxana hər il yeni-yeni nəşrlərlə ictimaiyyətin görüşünə gəlir. Əminik
ki, görkəmli bəstəkarımız, Xalq artisti Emin Sabitoğlunun “Biblioqrafiya”sı da
bu nəşrlər arasında öz layiqli yerini tutaraq gələcək tədqiqatçılar,
musiqişünaslar və bütün oxucular üçün qiymətli mənbə, elmi vəsait kimi mühüm bir
vəzifəni icra edəcəkdir.
Sərdar Fərəcov,
Xalq artisti, bəstəkar,
Ü.Hacıbəylinin Ev-Muzeyinin direktoru
