Azərbaycanı dünyaya tanıdan milli bəstəkarlıq məktəbinin ən layiqli nümayəndələrindən biri olan Fikrət Əmirov sağlığında ölməzlik qazanmış sənətkarlardandır. Onun yaradıcılığı ХХ əsr Azərbaycan musiqi tarixinin ən parlaq səhifələrindəndir.

Bəstəkarın yaradıcılıq ideyaları, fikirləri geniş dinləyici auditoriyasına ünvanlanmışdır. «Mən həmişə arzulamışam ki, Azərbaycan musiqisi Yer kürəsinin hər bir nöqtəsində səslənsin. Çünki xalqın musiqisi ilə onun özü haqqında fikir yaratmaq olar. Əgər mən bütün həyatımın bu arzusunu qismən də olsa həyata keçirə bilsəm özümü xoşbəxt sanardım», deyən Fikrət Əmirov sözün əsil mənasında xoşbəxt sənətkardır. Çünki onun arzusu sağlığında ikən həyata keçmişdir.

Fikrət Əmirovun əsərləri yarandığı dövrdən Yer kürəsində «səyahət» edərək təkcə ölkəmizdə deyil, həm də Rusiya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Almaniya, İngiltərə, Fransa, Meksika, İran, Türkiyə, Misir, İsveç, Mərakeş və başqa ölkələrdə böyük müvəffəqiyyətlə səslənmiş və dinləyicilərin böyük rəğbətini qazanaraq Azərbaycan mədəniyyətinin nailiyyətlərini nümayiş etdirmişdir.

Bəstəkarın musiqisi Niyazi (Azərbaycan), Natan Raxlin, Nikolay Anosov, Gennadi Rojdestvenski, A.Staseviç, Yevgeni Svetlanov (Rusiya), Leopold Stakovski (ABŞ), Şarl Münş (Fransa), German Abendrot (Almaniya) kimi dünya şöhrətli dirijorların ifasında «Karneqi Holl» (NyuYork), «Royal Festival Holl» (London) və başqa məşhur konsert salonlarında səslənmişdir.

Fikrət Əmirovun musiqisi öz coşqunluğu, ehtirası, təsirli ifadə gücü, melodikliyi, zəngin harmoniya və orkestr çalarları ilə dinləyicini valeh edir. Əmirov insanın sevincini və kədərini, onun həyəcanlarını, əzablı axtarışlarını, Vətəninə, xalqına, doğma təbiətə, xalq yaradıcılğına dərin məhəbbətini yüksək səmimiyyətlə ifadə edir. Bəstəkar musiqi vasitəsilə insanın zəngin daxili aləmini xoş xəyallardan faciəvi ümidsizliyə kimi rəngarəng obrazlarla təcəssüm etdirir.

Fikrət Əmirov dünya musiqi sənətində ən görkəmli melodist bəstəkarlarla bir səviyyədə durmağa layiq bəstəkardır. Dahi rus bəstəkarı D.Şostakoviç bu haqda belə deyirdi: «Melodiya Fikrət Əmirov musiqisinin canıdır». Bəstəkarın bütün əsərləri geniş ahəngdarlığı, təkraredilməz melodiyaları ilə seçilir. Onun instrumental əsərləri belə vokal təbiətlidir.

Fikrət Əmirov lirik bəstəkardır. Onun musiqisində ideya, məzmun, forma baxımından asılı olmayaraq lirika həmişə aparıcı amil olmuş, bəstəkarın bütün yaradıcılığına sirayət etmişdir.

Onun əsərlərində dramatik, epik obrazlar, fəlsəfi düşüncələr belə lirik planda verilmişdir. Əmirov musiqisində zərif, incə lirikadan romantik ehtiraslılıq, ekspressiyaya kimi müxtəlif boyalı lirikaya rast gəlmək olar.

Fikrət Əmirov Azərbaycan musiqi tarixinə əsil novator, yeni janr, yeni mövzular gətirmiş bir sənətkar kimi daxil olmuşdur.

Xalqının qədim və zəngin musiqi təfəkkürünü, dahi Üzeyir Hacıbəylinin ənənələrini və müasir bəstəkarlıq məktəbinin yaradıcılıq prinsiplərini dərindən mənimsəyən Fikrət Əmirov əsərləri ilə milli simfonik musiqidə yeni səhifə açdı, milli şərq simfonizmini yaratdı. Onun «Şur», «Kürd-ovşarı», «Gülüstan-Bayatı Şiraz» simfonik muğamları, «Nizami» simfoniyası, «Azərbaycan» süitası, «Sevil» operası, «Min bir gecə» baleti, «Azərbaycan kapriççiosu», «Nəsimi» xoreoqrafik poeması, «Simfonik rəqslər», vokal-instrumental əsərləri dünya musiqi mədəniyyəti xəzinəsinə

dəyərli töhfə olmuş, musiqimizin qızıl fonduna daxil edilmişdir.

Dahi Azərbaycan bəstəkarı Qara Qarayev Fikrət Əmirovun sifmonik mövzuları haqqında 1948-ci ildə belə yazırdı: «Şur» və «Kürd-ovşarı» simfonik muğamlarının ifası respublikamızın mu­siqi həyatında görkəmli hadisədir. Fikrət Əmirovun yaradıcılıq işinin müvəffəqiyyəti ondadır ki, o, xalq dühasının əsrlərlə yaratdığı bütün xüsusiyyətləri saxlamaqla bərabər, muğamlara yeni məzmun verə bilmişdir. Ölməz musiqi poemaları onun təfsirində yeni tərzdə səslənir. Əmirov öz vəzifəsini dərindən dərk edərək zəngin məzmunlu, xəlqi dilli, orijinal formalı simfonik əsərlər yaratmışdır».

F.Əmirovun simfonik muğamları ümumavropa simfonizminin bədii formalarından «ayrılaraq» tamamilə yeni üslub və yeni janr əmələ gətirmiş, bununla da milli simfonizmi dünya incəsənəti səviyyəsinə qaldırmışdır.

Muğamın lad-tonal sxemini, improvizasiyalı ifadə quruluşunu qoruyub saxlamaqla yanaşı, F.Əmirov Şərq simfonik musiqisinin inkişafı üçün yeni bir yol açan, məzmun, forma və musiqi dili etibarilə müasir simfonik əsərlər yaratmışdır.

1948-ci il avqustun 8-də Bakıda Niyazinin idarəsilə Azərbaycan Dövlət Simfonik orkestrinin ifasında ilk dəfə səsləndikdən sonra «Şur» və «Kürd-ovşarı» simfonik muğamlarının bütün dünyaya təntənəli yürüşü başladı.

1971-ci ildə Moskvada Fikrət Əmirovun «Gülüstan-Bayatı Şiraz» simfonik muğamını dinləyən tanınmış rus musiqişünası Boris Yarustovski konsertdən sonrakı musahibəsində demişdir: «Biz hamımız Fikrət Əmirovun indicə dinlədiyimiz yeni muğamının təsiri altındayıq. Bu əsər onun ilk simfonik müğamlarındakı yaradıcılıq prinsiplərinin ardıcıl inkişafıdır. «Bayatı Şiraz»ın kompozisiyası görkəmli Azərbaycan bəstəkarının istedadının yeni yaradıcılıq hüdudlarını açır. Əmirov xalq musiqisindən ilhamlı əsərləri üçün mənbə kimi istifadə etməyi bacarır və öz əsərlərində xalq müdrikliyini yüksək peşəkarlıqla uyğunlaşdırır. «Bayatı Şiraz»da Şərq və Qərb mu­siqi mədəniyyətinin bir-birinə yaradıcı təsirini görən xarici musiqiçilər bəstəkarın yaradıcılığının məhz bu cəhətini yüksək qiymətləndirmişlər».

Əvvəlki muğamlardan fərqli olaraq «Gülüstan-Bayatı Şiraz»ın partiturasına daxil edilmiş monoloq tərzli vokaliz xalq muğamının obrazlı-emosional xüsusiyyətlərini ifadə edərək lirik obrazların subyektivliyini daha da gücləndirir.

Fikrət Əmirovun yaradıcılıq diapazonunun çox geniş olmasına baxmayaraq, iki janr simfo­nik və səhnə musiqisi bəstəkarın böyük müvəffəqiyyət qazandığı sahələrdən biridir. Dahi Azərbaycan şairi Nizaminin yubileyi münasibətilə yazdığı simli alətlər üçün «Nizami» simfoniyası bəstəkarın böyük Nizami dühasına, şairin şəxsiyyətinə olan dərin məhəbbətinin ifadəsidir.

Orkestr yazısının görkəmli sənətkarlarından olan, öz dəst-xəttinə malik mahir kolorit ustası F.Əmirov bu simfoniyada eynicinsli alətlərin tembr birləşmələrindən istifadə edərək rəngarəng effektlər əldə etmiş, dahi şairin poetik obrazını böyük ustalıqla yaratmışdır. Simfoniya ahəngdarlığı, musiqi palitrası, dinamik və intensiv inkişafı, harmonik dilinin əlvanlığı ilə geniş dlinləyici kütləsinin rəğbətini qazanmış, Azərbaycan musiqi mədəniyyətində görkəmli yer tutmuşdur. «Niza­mi» simfoniyasını 1965-ci ildə Londonun «Royal Festival Holl» salonunda dinləyən otuz bir min dinləyici ecazkar, özünəməxsus tembrli musiqidən, parlaq temperamentli melodizmdən heyran olmuşdular.

Firkət Əmirovun «Sevil» operası müasir mövzuda lirik-psixoloji janrda yazılmış ilk Azərbaycan operası olmaqla, respublikada opera sənətinin inkişafında mühüm mərhələ oldu və bəstəkarın novatorluğunu bir daha nümayiş etdirdi.

Müasir mövzuya müraciət edən bəstəkar opera səhnəsinə şəhər məişətini, yeni ifadə vasitələri tələb edən yeni mühiti gətirmişdir. F.Əmirovun yaradıcılığının əsas ifadə vasitəsi olan melodiya, operanın musiqisində emosional başlanğıc rolunu oynayır. Operanın musiqisi dolğunluğu, zəngin harmonik dili, orkestr rəngarəngliyi, simfonikləşmə tendensiyaları ilə diqqəti cəlb edir. Bəstəkar operada müxtəlif musiqi formalarını ariya, ariozo, reçetativlər, ansambl, xor epizodlarını böyük sərbəstlik və ustalıqla istifadə etmişdir. Operanın musiqisində mühüm rol oynayan leytmotivlər qəhrəmanların səciyyəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.

«Sevil» Ü.Hacıbəylinin «Koroğlu» operasından sonra yaranmış ən uğurlu və ilk tamaşalardan bu günə kimi gözəl sənət əsəri olaraq qalır. Operanın dirijoru, bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli

1953- cü ildə yazırdı: «Opera teatrının kollektivi böyük həyəcan və yaradıcılıq hissi ilə «Sevil» ope­ras üzərində işə başladı. Bu, Cəfər Cabbarlının pyesi üçün inandırıcı musiqi həllini tapmış bəstəkarın böyük yaradıcılıq uğurudur. ü, yüksək peşəkarlıq səviyyəli opera yaratmışdır. operanın dəyərli cəhəti ondadır ki, bəstəkar qəhrəmanların şəxsi taleyini deyil, məhz yüksək vətəndaşlıq pafosu ilə sosial dramını ön plana çəkmişdir».

«Muzıkalnaya jizn» jurnalı 1959-cu ildə yazırdı: «F.Əmirovun «Sevil» operası nəinki Azərbaycan, həmçinin bütün çoxmillətli sovet musiqisinin nailiyyətidir».

Fikrət Əmirov məşhur «Min bir gecə» nağılları mövzusuna müraciət edərkən artıq Rimski-Korsakovun «Şəhrizad» kimi dahiyanə sim­fonik süitası mövcud idi. Tanınmış musiqişünas Pavel Xuçuanın sözləri ilə desək, bu süjetə müraciət etmək istəyən bəstəkar «böyük yaradıcılıq cəsarəti, yüksək peşəkarlıq, ustalıq və zəngin Şərq musiqisinin incə, təbii hisslərinə malik olmalı idi». Bütün bu keyfiyyətlərin hamısı Fikrət Əmirova xas idi.

Baletin librettosuna daxil edilmiş üç nağılın hər biri («Sindbad və sehirli Ruh quşu», «Ələddin və gözəl Budur», «Əlibaba və qırx quldur») sərbəst nağıl olmaqla bərabər, bəstəkara xas böyük ustalıqla monolit bir əsər şəklində təqdim olunmuşdur.

Əsərin partiturası milli ruhla aşılanmış zəngin, parlaq çalarlarla dolu melodikası, ladintonasiya, harmoniya, metroritmik xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir. Rəqs ritmlərinin alovlu dinamikası, muğam-improvizasiya səhifələrinin

dolğun təhkiyəsi, incə mahnı lirikası məşhur nağıllara yeni həyat verdi. Baletin musiqi dilində Azərbaycan və ərəb folklorundan yaranan intonasiya və ritmlərin üzvi sintezi özünü aydın büruzə verir.

Balet 1979-cu ildə Azərbaycan Opaera və Balet Tetarında tamaşaya qoyulduqdan sonra Moskva, Leninqrad, Tbilisi, Qorki, Novosibirsk, Dnepropetrovsk şəhərlərində, Bolqarıstan, Mərakeş, Misirdə uğurla nümayiş etdirilmiş və bəstəkara şöhrət qazandırmışdır.

Fikrət Əmirov «Gözün aydın», «Ürəkçalanlar» musiqili komediyalarının, «Şeyx Sənan», «1905-ci ildə», «Vaqif», «Xanlar», «Cavanşir» və başqa dram tamaşalarına, «Böyük dayaq», «Səhər», «Mən ki gözəl deyildim» kinofilmlərinə yazılmış musiqinin də müəllifidir.

Bəstəkarın «Səhər» filminin musiqisi əsasında yazdığı «Azərbaycan kapriççiosu» «Rus simfonizminin ən yaxşı ənənələrində yazılmış və üslub etibarilə P.Çaykovskinin «İtalyan kapriççiosu»na yaxın olan bir əsər kimi səciyyələnir» (A.Staseviç).

«Azərbaycan» süitası, «Simfonik rəqslər», «Simfonik qravürlər», «Nəsimi haqqında dastan» F.Əmirovun simfonik orkestrin ifadə imkanlarını böyük həssaslıqla duyan, zəngin yaradıcılıq təxəyyülünə malik bir sənətkar nümayiş etdirir.

Vokal janrı Fikrət Əmirovun yaradıcılığında əsas yer tutmasa da bəstəkarın daim diqqət mərkəzində olmuşdur. O, üç romans və müxtəlif janrda iyirmi beşdən artıq mahnının müəllifidir. Əmirov romans və mahnı janrlarına xas olan üslub xüsusiyyətlərini saxlayaraq onları özünəməxsus müasir səslənmə ilə dolğunlaşdırır, fərdimləşdirir. Bəstəkarın vokal lirikasının digər əhəmiyyətli xüsusiyyəti onun xalq musiqi mənbələrindən, xüsusilə də muğam intonasiyalarından böyük məharətlə və istedadla istiafdə etməsidir.

H.Cavidin «Şeyx Sənan» pyesinə yazılmış musiqidən «Kor ərəbin mahnısı» buna misaldır. «Gülüm», «Ulduz», «İki sahil» romansları, «Sevdiyim yardır mənim», «Gülərəm gülsən», «Baharımsan», «Mən səni araram», «Göygöl» kimi mahnılar bu janrın gözəl nümunələrindəndir. Вəstəkar mahnılarında Nizami, Мəmməd Səid Ordubadi, Aleksandr Puşkin, Mixail Lermontov, Səməd Vurğun, Тə1əТ Əyyubov, Süleyman Rüstəм, Zeynal Cabbarzadə və başqa görkəmli şair1ərin şeirlərinə miüraciət etmişdir.

Fikrət Əmirovun yaradıcılıq irsində forte­piano üçün əsərləri də xüsusi yer tutur. Onun «Uşaq lövhələri», «On iki miniatür» si1si1ə1əri, prelüdləri, ekspromtları, variasiyaları bir çox pianoçunun repertuarında, е1əсə də tədris proqramlarında özünəməхsus yer tutmaqla, milli fortepia­no musiqimizi daha da zəngin1əşdirmişdir.

Fiкrət Əmirov dahi bəstəкar olmaqla yanaşı, həм də görкəmli musiqi-ictimai xadim idi. O, ayrı-ayrı i11ərdə müхtə1if musiqi-yaradıcı təşкi1atlara rəhbər1ik etmişdir. Azərbaycan Döv1ət Filarmoniyasının bədii rəhbəri, Mirzə Fətə1i Axundov adına Opera və Balet Teatrının direktoru, SSRİ və Azərbaycan Bəstəкar1ar İttifaqlarının katibi, Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü olmuş, Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinə (IV, VII çağırış) deputat seçilmişdir.

Bəstəkarlar İttifaqına rəhbərlik etdiyi dövrdə F.Əmirov İttifaqın keçirdiyi plenum və qurultaylarda musiqi mədəniyyəti, bəstəkar yaradıcılığı, musiqimizin ən aktual problemləri ilə bağlı çıxışlarında maraqlı fikirlərini həmkarları ilə bölüşürdü. Onun dövri mətbuatda nəşr olunmuş məqalələri ustad sənətkarın estetik baxışları, dərin təfəkkürü, narahat qəlb döyüntüləri, vətəndaş mövqeyinin aydın təhzahürüdür. «Qurultayda nə deyərdim?», «Musiqi tərbiyə vasitəsidir», «Simfo­nik musiqimizə bir nəzər», «Musiqi mədəniyyəti irsimizi öyrənmək naminə», «Ölməz sənətkar», «İfaçılıq tələbkarlıq», «Gənclərə ürək sözüm» kimi çıxışlara nəzər yetirmək kifayətdir.

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında göstərdiyi misilsiz xidmətlərinə görə Fikrət Əmirov SSRİ və Azərbaycan xalq artisti, SSRİ və Azərbaycan Dövlət mükafatları laureatı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adlara layiq görülmüş, iki Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Ömrünün sonuna kimi daim yeni-yeni ideyalar, planlar, yeni əsərlər yaratmaq eşqi ilə yaşayan bəstəkar bu gün aramızda olmasa da, onun ölməz musiqisi, yaratdığı şah əsərlər Azərbaycan xalqının milli sərvəti olaraq həmişə yaşayacaq və öz müəllifini də əbədi yaşadacaq.

Öz lirası ilə bütün dünyanı fəth edən qədim əsatir qəhrəmanları kimi Fikrət Əmirov da doğma incəsənətini ümumbəşər səviyyəsinə ucaldaraq müasir Azərbaycan musiqi mədniyyətində fəxri yer qazanmışdır.

Zemfira Abdullayeva,
sənətşünaslıq namizədi, professoru