Heydər Əliyevin neft strategiyasının əsas istiqamətlərindən
biri Azərbaycan neftinin dünya bazarına nəqlidir. Bu sahədə
Azərbaycanın mənafelərinin uzunmüddətli şəkildə qorunması,
genişmiqyaslı beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı,
regionda neft hasilatının artması ilə əlaqədar neftin dünya
bazarlarına nəqlinin təmin edilməsi məqsədi ilə strateji
əhəmiyyətli Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri
layihəsinin gerçəkləşməsi üçün gərgin işlər həyata
keçirilmiş, aparılan danışıqlar uğurla nəticələnmişdir. İlk
dəfə bu kəmərin əsas ixrac kəməri kimi çəkiləcəyini tam
müəyyənləşməsi 26 aprel 1998-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan,
və Türkiyə prezidentlərinin Trabzon görüşündə məlum oldu.
Hər üç Prezident aydın şəkildə bildirdilər ki, əsas ixrac
kəməri Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri olmalıdır və bununla da
kəmərin reallaşmasının siyasi qərarı verilmiş oldu. 1998-ci
il oktyabrın 29-da Ankarada Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan,
Qazaxıstan və Özbəkistan prezidentləri və ABŞ-ın energetika
naziri tərəfindən Bakı-Tbilisi-Ceyhan marşrutu ilə Əsas
İxrac Kəmərinin çəkilməsini müdafiə edən Ankara bəyənnaməsi
imzalanması ilə bu layihənin ilkin razılaşması əldə
olunmuşdur.
Bütün bunların nəticəsi olaraq 1999-cu il noyabrın 18-də
İstanbulda keçirilən ATƏT-in zirvə toplantısının gedişində
İstanbulun Çırağan sarayında xam neftin Azərbaycan
Respublikası, Gürcüstan Respublikası və Türkiyə
Cümhuriyyətinin əraziləri ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac
boru kəməri vasitəsi ilə nəql edilməsinə dair saziş
imzalandı. Saziş H.Əliyev, E.Şevardnadze və S.Dəmirəl
arasında imzalanmışdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsini
dəstəkləmək, Qazaxıstan və Türkmənistan neftini bu layihəyə
cəlb etmək üçün ABŞ-ın şahidliyi ilə Azərbaycan, Türkiyə,
Gürcüstan, Qazaxıstan və Türkmənistan arasında İstanbul
bəyannaməsi imzalandı. Bəyannaməni prezidentlər H.Əliyev, S.Dəmirəl,
B.Klinton E.Şevardnadze, N.Nazarbayev və S.Niyazov
imzaladılar. Bu prosesin məntiqi davamı kimi 2002-ci il
sentyabrın 18-də Səngəçalda Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin
inşasına başlanmışdır. Mərasimdə 3 dövlət başçısı -
Azərbaycan Prezidenti H.Əliyev, Gürcüstan Prezidenti
E.Şevardnadze və Türkiyə Prezidenti Ə.N.Sezər və ABŞ-ın
Xəzər məsələləri üzrə nümayəndəsi S.Mənn iştirak etmişlər.
Bununla da ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu "Yeni
neft strategiyası"nın ən mühüm uğuru olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan
reallığa çevrilmiş oldu.
BTC-nin Azərbaycan hissəsinin Gürcüstan hissəsi ilə
birləşdirilməsi 2004-cü ilin oktyabrında baş tutdu. 2006-cı
il mayın 28-də Azərbaycan nefti Ceyhan limanına çatdı və
iyulun 4-də neftlə yüklənmiş ilk tanker buradan yola salındı.
2006-cı il iyulun 13-də Türkiyənin Ceyhan şəhərində XXI
əsrin ən böyük enerji layihəsi olan Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan
əsas ixrac boru kəmərinin təntənəli açılış mərasimi
keçirildi.
Səngəçal terminalından Türkiyənin Aralıq dənizi sahilindəki
Ceyhan terminalınadək uzanan 1774 kilometrlik xəttin
çəkilməsinə təxminən 4 milyard dollar vəsait xərclənmişdir.
Layihənin operatoru bp şirkətidir. Kəmərin tikintisi və
istismarı üçün yaradılmış BTC Ko. şirkətinin səhmdarları bp
(30,1%), ARDNŞ (25 %), Şevron (8,9 %), Statoyl (8,71 %),
TPAO (6,53 %), ENİ (5 %), Total (5 %), İtoçu (3,4 %), İNPEX
(2,5 %), KonokoFillips (2,5 %) və Amerada Hess (2,36 %)
şirkətləridir.
BTC kəməri ildə 50 milyon ton Azərbaycan nefti nəql etmək
üçün nəzərdə tutulmuşdur. Hazırda kəmər vasitəsi ilə ildə 60
milyon ton neft nəql etmək mümkündür. BTC istismara verilən
gündən 2010-cu ilin aprel ayının 1-dək Ceyhan limanından
112,8 milyon ton Azərbaycan nefti dünya bazarlarına yola
salınmışdır.
Gələcəkdə bu kəmər nəinki Azərbaycan neftinin dünya
bazarlarına çıxarılmasına imkan verəcəkdir, həmçinin "İpək
yolu"nun və türkdilli ölkələrin də əsas magistral kəməri
olacaqdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan istiqamətinin seçilməsi
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin böyük siyasətinin
təmtərağıdır və bu kəmər dünya "arteriya"sı kimi neft
kəmərləri sisteminə daxil olmuşdur.
Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri Azərbaycan, Gürcüstan,
Türkiyə və bütövlükdə bölgə, Avropa və ümumən dünya üçün
iqtisadi, siyasi baxımdan, enerji təhlükəsizliyi cəhətdən
çox böyük əhəmiyyətə malik olmaqla yanaşı, Türkiyənin Qara
dəniz boğazlarının həddən artıq yüklənməsinin də qarşısını
alacaqdır.
"Yeni neft strategiyası"nın uğurla həyata keçirilməsi, neft
sənayesinə geniş sərmayə qoyuluşu, neft əməliyyatlarında
müasir texnika və texnologiyanın tətbiqi nəticəsində 1999-cu
ildə nəhəng ?Şahdəniz? qaz-kondensat yatağı aşkar edildi. ?Şahdəniz?
yatağının və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin səhmdarları
ARDNŞ (10%), Statoyl (25,5%), BP (25,5%), TotalFinaElf
(10%), LukAcip (10%), OLİK (10%), TPAO (9%) şirkətləridir. ?Şahdəniz?
qaz-kondensat yatağının aşkar edilməsi ilə əlaqədar XXI
əsrdə Azərbaycanda qaz sənayesinin inkişafına və Azərbaycanı
neftlə yanaşı qaz ixrac edən ölkəyə çevrilməsinə zəmin
yaradıldı. 2001-ci il martın 12-də Azərbaycan Prezidenti
Heydər Əliyevin Türkiyəyə rəsmi səfəri zamanı "Azərbaycanın
təbii qazının Türkiyə Respublikasına tədarük edilməsinə dair
Azərbaycan və Türkiyə Respublikaları arasında təbii qazın
satışı və alışı haqqında müqavilə" imzalanmışdır. 2001-ci il
sentyabrın 29-da Gürcüstan Respublikasının Prezidenti Eduard
Şevardnadzenin Bakıya səfəri zamanı "Təbii qazın Gürcüstan
Respublikası ərazisindən tranziti, nəql edilməsi və satışına
dair Azərbaycan və Gürcüstan Respublikaları arasında saziş"
imzalanmışdır. 2007-ci il iyulun 3-də Xəzərin Azərbaycan
sektorundakı ?Şahdəniz? qaz-kondensat yatağından hasil
edilən təbii qaz Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz boru kəməri ilə
Türkiyənin qaz kəmərləri sisteminə daxil oldu.
Bakı-Tbilisi-Ceyhan və Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərlərinin
texniki-iqtisadi əhəmiyyəti ilə yanaşı, siyasi rolu da
böyükdür. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum
qaz kəmərləri Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyəni,
xalqlarımızı bir-birinə daha da yaxınlaşdıracaq, bölgəyə
sülh və sabitlik gətirəcək, təhlükəsizliyi, ölkələrimizin
dünyada mövqeyini möhkəmləndirəcəkdir.
|