Dünyada hər bir kəs üçün sözdən böyük
yadigar yoxdur. Zira ki, mal-mülk tələf olur gedir, ama söz qalır.
Qələmin müqəddəs vəzifəsi xalqın
xoşbəxtliyi yolunda xidmət etməkdir... Bu ola gərək hər bir qələm
sahibinin amalı!
Biz yazıçı millətik, bizə
dünyanı yaxşıca tanımaq, təcrübə görmək lazımdır.
Bircə dənə dünyada bilik
qalsın, elm qalsın, maarif qalsın.
Sözün doğrusunu danışmaq da
bir hünərdir.
Vətən, vətən, vətən! Dil,
dil, dil! Millət, millət, millət! Dəxi bu dairələrdən kənar bəni-noi
bəşər üçün özgə nicat yolu yoxdur.
Kim ki, insanı sevər,
aşiqi-hürriyyət olur,
Bəli, hürriyyət olan yerdə də insanlıq olur.
Yazə yazə dərdimi aləmdə kağız qoymadım,
Axırı bir guşeyi divara yazdım dərdimi
Gözümü ömrümdə birinci dəfə
açan kimi dünyanı qaranlıq görmüşəm. Bu qaranlıqda ilk dəfə
eşitdiklərim bunlardır: “Allahu-Əkbər, Allahu Əkbər”. Və bundan
sonra dəxi böyüdükcə hər gün hər saat sağ və soldan eşitdiklərim
sözlərin içində labüd gərək “Allahu Əkbər”olaydı.
Elə yaşamalısan ki, öləndən
sonra da ölməyəsən - həyatın məqsədi məhz budur.
Ey mənim yüz il sonra
dünyada yaşayacaq millətim! Əgər bir gün hardansa “Molla
Nəsrəddin”in saralmış və cırılmış vərəqləri əlinə keçsə, onda mənim
milləti nahaqdan tənqid etdiyimi fikirləşmə.
Əgər bilmək istəsəniz ki,
kimə gülürsünüz, o zaman qoyun qabağınıza aynanı və diqqət ilə baxın
camalınıza.
Məndən soruşsalar ki,
dövlətdən, naz-nemətdən nəyim var, qürur hissi ilə deyərdim: - Bütün
kainatı, yer üzünü təsvir və tərənnüm etməyə qadir sözüm , ana dilim
var.
Yaşasın elə bir hökümət ki,
onun tərbiyəsi altında millətlərin bir-birinə olan ədavətinin
yerində onların məhəbbəti və mehribançılığı möhkəm bir yer tutdu.
Ləkə pis şeydir. Bunun
pisliyi iki babətdəndir:
Biri budur ki, bir ləkə həmişə çirkindir və o yerdə ki, bir ləkə
var, o yerə düşəndə, çirkin ləkədən savayı o yeri yavaş-yavaş deşib
yırta da bilər.
Dünyada tək bircə qüvvə var
ki, cəmi sair qüvvələr ona tabedirlər: O da insanların yoldaşlıq
zəhməti.
Cümhuriyyət, yəni latınca
“Respublika” elə bir hökümətə deyirlər ki, orada məmləkətin idarəsi
camaatın öz öhtəsində və ixtiyarındadır.
Cümhuriyyət idarəsinin
seçkisinin dörd vacib şərtləri var, odur ki, cümhuriyyət seçkisinə
dörd üzvlü, yainki dörd hissəli seçki də deyilir. Bu şərtlərin
əvvəlincisi ümumilikdir, yəni məmləkətdə yaşayan nüfuzun cəmisi
seçkidə iştirak etməlidir. İkincisi seçkinin müsəvi olmağıdır; yəni
səslərin bərabərliyi. Üçüncü şərt seçkinin düzbədüzlüyüdür. Dördüncü
şərt seçkinin gizli olmağıdır; yəni səs sahibi səsini elə gizli verə
ki, bir kəs xəbərdar olmaya ki, aya bu kimə rəy verdi.
Cümhuriyyət idarəsinin bir
zinəti də var ki, o da tamam azadlıqdır. Bu azadlıq da neçə qismdir.
Əvvələn etiqad azadlığı: yəni hər bir fərd keyfi istədiyi dinə
sitayiş etməyə, yainki bir dindən əl çəkib, qeyri bir dini qəbul
etməyə azaddır. İkinci yığıncaq azadlığı: yəni camaatın bir yerə cəm
olmağına heç bir sürətdə maneçilik ola bilməz. Üçüncü birləşmək
azadlığıdır. Dördüncü çap eləmək, beşinci danışmaq, altıncı siyasi
partiyalar düzəltmək və yeddinci dilbir olub, həmtədbir olmaqdır.
Yaşasın elə hökumət ki, onun
tərbiyəsi altında millətlərin bir-birinə olan ədavətlərinin yerində
onların məhəbbəti və mehribanlığı möhkəm yer tutur!
“Molla Nəsrəddin”i təbiət
özü yaratdı, zəmanə özü yaratdı.
Salınız yadınıza o günləri
ki, ananız sizi beşikdə yırğalaya-yırğalaya Sizə türk dilində
lay-lay deyirdi... Hərdən bir ana dilində danışmaq ilə keçmişdəki
gözəl günləri yad etməyin nə eybi var?
Bir millət ki, özünün,
məscidinin, millətinin qədrini bildi, ona qəyyum lazım deyil.
Ay dünyanın zəhmətkeşləri,
indi ki güclülər sizi ayaqlamaq üçün bir-biri ilə əlbir olublar,
sizin də bircə çarəniz birləşmək və birləşib onlara qarşı çıxmaqdır!
“Molla Nəsrəddin” tək bir
nəfər müəllifin əsəri deyil. “Molla Nəsrəddin” bir neçə mənim əziz
yoldaşlarımın qələmlərinin əsərinin məcmuəsidir ki, mən də onların
ancaq ağsaqqal yoldaşıyam.
Hər bir şey dünyada tərəqqi
eləyən kimi, teatrımız da, şəkk yox tərəqqi edə gərək.
“Tolstoy! Bu bir addır ki,
insanlıq adı ilə adlanan cəmi məxluqun yanında altmış ildən bəri
ehtiram ilə çəkilib. Milyonlarla zəhmətkeşlər, kəndlilər, yavan
çörəkdən ötrü gecə-gündüz çalışanlar bu adla özlərinə təsəlli
veriblər. Molyonlarla üdəbalar, şüəralar, müsənniflər, mühərrirlər
bu ad sahibin vacibül-ehtiram biliblər. Bu noyabr ayının 7-də hamı
gördü ki, bu ad sahibi, yəyəni qraf Lev Tolstoy insaniyyət aləminə
xidmət etməkdən istefa verdi. Hamı gördü və eşitdi ki, bir ucu
Amerikadan, Asiyadan tutmuş Afrika və ümum Avropa aləmində bu
istefadan naşi nə qiyamət qopdu.
|