İsmayıl Şıxlı həm yazıçı, həm müəllim, həm alim, həm
ictimai xadim, həm də insan və vətəndaş kimi böyük
hörmət qazanmış, xalqımızın tarixində dərin iz,
zəngin irs qoymuşdur. Bunların hamısı, şübhəsiz ki,
xalqımızın bu günü və gələcəyi üçün əvəzsiz
sərvətlərdir.
***
Sizin ədəbi, pedaqoji və ictimai fəaliyyətiniz hər bir gənc üçün əvəzsiz olmuşdur. Azərbaycan xalqının böyük bir nəslinin layiqli övlad, əsl vətəndaş və hərtərəfli şəxsiyyət kimi yetişməsində sizin əməyiniz böyükdür. Siz istedadlı yazıçı, müdrik və mahir pedaqoq, mübariz vətəndaş kimi xalqın qəlbində əbədi məskən salmısınız. Belə bir sevgiyə layiq görülmək ən böyük
səadətdir.
Heydər Əliyev
Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri
İsmayıl Şıxlı koloritli xarakterlər və yüksək mənəvi-əxlaqikeyfiyyətlərə
malik surətlərlə zəngin yaradıcılığı ilə Azərbaycan
xalqının bədii fikir salnaməsinə yeni parlaq səhifə
yazmış söz ustalarındandır. Ədibin məşhur “Dəli Kür”
romanı ictimai şüurda dönüşə və özünüdərkə yol açan
mühüm ədəbi-mədəni hadisə kimi qiymətləndirilmişdir.
Sənətkarın klassik irsin ənənələrini davam
etdirməklə və folklor xəzinəsindən bəhrələnməklə
meydana gətirdiyi əsərlərdə dərin həyat fəlsəfəsi öz
dolğun ifadəsini tapmışdır.
İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İsmayıl Şıxlının müharibə hekayələrinin səlisliyi,
hadisələrin dəqiq təsviri böyük, ciddi yazıçı
ustalığının nümunəsidir.
Ziya Bünyadov,
akademik
Azərbaycan ədəbi-mədəni, ictimai-estetik
təfəkküründə İsmayıl Şıxlı obrazı yazıçının
yaratdığı obrazlardan, əgər belə demək mümkündürsə,
daha mükəmməl, daha məşhur, daha bədiidir... O,
həyatı, fəaliyyəti, yaradıcılığı ilə təkrarsız bir
obrazİsmayıl Şıxlı obrazı, qeyri-adı metafora-
İsmayıl Şıxlı metaforası yaratdı.
***
Mən İsmayıl Şıxlının şəxsiyyətində, yaradıcılığında,
ümumən fəaliyyətində, mükəmməl bir hissin təsiri
altında, əbədi dünyanın təzahürünü görürəm.
***
Ismayıl Şıxlının əsərləri öz yerində,onun böyük
şəxsiy-yəti də milli sərvətimizdir və istərdim ki,
müşahidələrin dairəsində həmin şəxsiyyəti
xarakterizə edim.
Hər şeydən əvvəl, onun etnoqrafik zənginliyindən
danışmaq lazımdır – İsmayıl Şıxlı elə bir torpaqda
dünyaya gəlib ki, orada həm məişətdə, həm əxlaqda,
həm də ictimai münasibətlərdə qəribə bir
epostəbiiliyi, təmizliyi var.Etnoqrafik zənginlik (
və müəyyənlik) İ.Şıxlının şəxsiyyəti üçün elə bir
kontekstdir ki, sonradan nə qazanıbsa, nələri
mənimsəməyə “məcbur edilibsə”, hamısı bu kontekstdə
meydana çıxıb, ondan cilalanıb və onu cilalamışdır.
Nizami Cəfərov,
Akademik
Dəli Kür” İsmayıl Şıxlının təkcə həcmcə ən böyük
əsəri olmaqla qalmayıb, eyni zamanda həm müəllifin,
həm də son illər Azərbaycan nəsrinin qiymətli
nümunələrindən biridir. Bu əsər yazıçının sənətkar
yetkinliyinin, kəskin konflikt, dərin psixoloji
təhlil əsasında güclü xarakter yaratmaq bacarığını
nümayiş etdirən əlamətlərlə zəngindir.
***
İsmayıl Şıxlı bəzi qələm dostları ilə müqayisədə az
yazan və təbii ki, əsərləri az çap olunan yazıçıdır.
Onun az yazması əsərlərinin bədiiliyi, əlvanlığı və
təzəliyi ilə özünü doğruldur. “Az olsun, yaxşı olsun”
İsmayıl Şıxlı üçün yalnız şüar deyil, eyni zamanda
onun bədii yaradıcılığına pərvəriş verən güclü
amillərdəndir.
Bəkir Nəbiyev,
akademik
Nə Kür axıb qurtarandır, nə də İsmayıl Şıxlının sözü
tükənəndir.
Qabil,
Xalq şairi
Əzizim İsmayıl! “Dəli Kür” əsərini dünən gecə oxuyub
qurtardım. Düzünü deyim ki, mən səndən yaxşı əsər
gözləyirdim, amma bu cür qüvvətli və təsirli bir
əsər yazmağını gözləmirdim. Əhsən, bərəkallah! Son
on ildə bizim ədəbiyyatımızdan oxuduğum heç bir əsər
məni bu cür sarsıtmamışdı”.
Mehdi Hüseyn,
Xalq yazıçısı
İsmayıl Şıxlı bizim haqq deyən, haqq söyləyən,
ədalət söyləyən ziyalımızdır.
Yusif Səmədoğlu,
Xalq yazıçısı
İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanı ona görə oxucunun
məhəbbətini qazanmışdır ki, orada yalnız ayrı-ayrı
sürətlərin deyil, müəyyən tarixi dövr, bu dövrdə
cəmiyyətin psixologiyası, ictimai ziddiyyətləri,
inkişaf meylləri düzgün bədii əksini tapmışdır.
Mirzə İbrahimov,
akademik
“...Sakit Don” romanında olduğu kimi, “Dəli Kür”də
də əks etdirilən məsələlər epoxal səciyyə daşıyır.
Bu əsərdə xalq taleyinin bədii inikası və xalq
xarakterinin canlandırılmasında milliliklə
sinfiliyin əlaqə və tənasübü məsələsinə bədii-estetik
baxışın təzəliyi diqqəti cəlb edir.
Tofiq Hüseynoğlu,
ədəbiyyatşünas- alim
İsmayıl Şıxlı dil məsələsinə çox tələbkar olmuşdur.
O, sözün zahiri təmtərağına uymağı, yaradıcılıqda
zahiri effekt axtarmağı acizlik əlaməti saymışdır.
Hətta özünün cəbhə gündəliyindəki qeyd əsasında
yazdığı ilk hekayəsi olan “Həkimin nağılı”
hekayəsini tənqid etmişdir. Onun öz hekayəsinə
tənqidi münasibəti belə olmuşdur: “... bu hekayədə
də mən nəsrin sakit və təmkinli təsvir vasitələrini
lazımınca tapa bilməmişəm. Burada da sözün zahiri
təmtərağına, zahiri təsir gücünə daha çox uymuşam.
Hadisənin daxili dramatizmini açmaqda çətinlik
çəkdiyimə görə təsiredici ifadələr, “şairanə” sözlər
axtarmışam. Əlbəttə, bu zəiflik əlamətidir. Mən bu
qənaətə gəlmişəm ki, sənətdə zahiri effekt axtarmaq
ancaq acizlik əlamətidir”.
İsmayıl Şıxlı gənc yazıçıların dili mükəmməl
öyrənmələrini, Azərbaycan dilinin zəngin poetik
imkanlarından istifadə etmələrini, hər sözün,
ifadənin yerli-yerində işlədilməsini onlara məsləhət
bilir.
İsmayıl Şıxlı dilimizin quruluşunda süni olaraq
dəyişiklik edənlərin “fəaliyyətini” lüzumsuz bir iş
sayır. Bu süni dəyişikliyin daha çox dilin sintaktik
və leksik quruluşunda aparıldığını söyləyir. Məsələn,
İsmayıl Şıxlı dilin sintaktik quruluşunda dəyişiklik
etməyə cəhd göstərənlər barədə yazır: “Yenilik
axtaran bu “təftişçilər” dilimizin sintaktik
quruluşunda da dəyişiklik etməyə cəhd göstərərək
cümlələri baş-ayaq edir, mübtəda ilə xəbərin yerini
dəyişir və elə zənn edirlər ki, bu yolla cümlələrin
emosionallığını artırırlar. Əslində isə dilin
ahəngdarlığını və emosionallığını, şeiriyyətini
pozur, sözlərin qırıq-qırıq düzülüşü ilə cümlələrin
həm məna, həm də zahiri siqlətini zəiflədirlər.”
Buludxan Xəlilov,
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Tez-tez eşidilən bir deyim var, deyirlər: “yazıçının
əsərləri oxunursa, deməli, o, yaşayır”. Bunun belə
olub-olmadığını mən bilmirəm. Amma onu qəti bilirəm
ki, İsmayıl Şıxlı - əsərləri oxunan və sevilən
yazıçıdır.
İntiqam Qasımzadə,
tənqidçi, tərcüməçi
İsmayıl Şıxlı yaradıcılığı nəsrimizin elə bir
hadisəsidir ki, onsuz bu nəsrin tam qiymətini vermək
olmaz.”Dəli Kür” Azərbaycan ədəbiyyatının bu
yüzillikdə yaranmış ən qiymətli nümunələrindəndir,
bədii sözümüzün ittifaq miqyasında nüfuzunu artıran
əsərlərdəndir.SSRİ xalqlarının ədəbiyyatı
kontekstində yüksək qiymətləndirilib, tarixi
romanlar arasında xüsusi yeri göstərilib və hansı
yolla gedirsənsə get. Ondan yan keşmək olmaz.
Sabir Rüstəmxanlı,
Xalq şairi
İsmayıl Şıxlı böyük insan, böyük sənətkar və müəllim
idi... İsmayıl Şıxlı mədəniyyət tariximizdə yazıçı,
pedaqoq, ictimai xadim kimi özünə şərəfli yer
qazanmışdır.
Paşa Əfəndiyev,
Filologiya elmləri doktoru, professor
İsmayıl Şıxlının əsgər gündəliyində elə cəhətlər
vardır ki, onu nə qəzetdə, nə kitabda oxuya bilərsən,
nə də ən qaynar fantaziya belə onu doğura bilməz.Bu,
cahanşümul hadisələrin fəal iştirakçısının şəxsi
təcrübəsidir. Bu gündəlik...ön xətlərdən biridir ki,
hərbi mövzular buradan yeni zirvələrə qalxmağa
başlamalıdır.
İvan Tretyakov,
rus yazıçısı
“Dəli Kür”ün uğurunun səbəbi onun xəlqiyindədir.Mənim
fikrimcə, xəlqilik, hər şeydən əvvəl, təbiilik və
sadəlik deməkdir.Hamıya bəllidir ki, şifahi xalq
ədəbiyyatımızın gözəl nümunələrini əsrlər boyu
yaşadan və onları bizə sevdirən son dərəcə
təbiiliyində və müdrik sadələyindədir
Hüseyn Abbaszadə,
Xalq yazıçısı
“Dəli Kür” romanında cərəyan edən hadisələr ötən
illərdə, inqilablar əsrini hazırlayan dövrlərdə
cərəyan ersə də, O, müasir əsərdir.Müasirlik isə
romanın mündəricəsində, ideyasında, estetik
qayəsində, gur hadisələr axınında özünü göstərir.Çünki
İsmayıl Şıxlı ötən əsrlərin hadisə və əhvalatlarını
qələmə alsa da, onlara dövrün tələbi baxımından
yanaşmış, təsvir erdiyi həyatı inkişafda, daxili
ziddiyyətləri ilə canlandırmağa çalışmışdır.Bu da
“dəli Kür”ə sərt realizm gətirmiş, onu oxunaqlı.
Orijinal kompozisiyalı, yüksək mündəricəli, xəlqi
romana şevirmişdir.
Abbas Hacıyev,
ədəbiyyatşünas, alim
İsmayıl Şıxlı elə sənətkar idi ki, təsvir etdiyi hər
hansı bir dövrü bütün ictimai-mənəvi aspektləri,
təmayülləri ilə bədii reallığa çevirirdi.
***
1976-cı ildə “Azərbaycan” jurnalına baş redaktor
təyin olunan İ.Şıxlı uzun illərdən bəri redaksiyada
işləyən, təfəkkürü də, qələmi də kiflənmiş
əməkdaşlardan jurnalı təmizlədi. Daha sonra bu
təmizlik “əməliyyatı” redaksiyanın arxivində
aparıldı, ədəbiyyata dəxli olmayan cızmaqaraların
kökü kəsildi. Jurnalda uzun zaman kök salmış iş
üsulu dəyişdi. Və bunun nəticəsində jurnala
istedadların ayağı açıldı.Ədəbiyyatda, yaradıcı
təfəkkürdə bir tərpəniş, bir oyanış başlanmışdı və
“Azərbaycan” dərgisinin rolu bu prosesdə daha aydın
hiss edilməyə başlanmışdı.
***
“Dəli Kür”ə qədər Azərbaycan romanında bəy, mülkədar
obrazları yalnız sinfilik meyarları ilə təqdim
edilirdi. Sosializm realizminin Azərbaycan modelində
Cahandar ağa istismarçı, rəhmsiz, tamam mənfi bir
insan idi. Ancaq İsmayıl Şıxlı bu modeldən imtina
elədi və Azərbaycan bəyinin, mülkədarının bütün
“mənəvi imtiyazlarını” özünə qaytardı.Məlum oldu ki,
nə qədər ziddiyyətli və mürəkkəb xarakterə malik
olsa da, Cahandar ağa əsl Azərbaycan kişisidir,
qeyrət, namus, torpaq hissi onun bütün varlığına
hakim kəsilib.
Vaqif Yusifli,
ədəbiyyatşünas,tənqidçi
İ.Şıxlı da rldən aldığı nağıl, əfsanə və rəvayət
motivlərini yeni gözlə bədii təxəyyül süzgəcindən
keşirərək, folklor təfəkkürü işığında təzə bədii
libasa bürüyərək, özünəməxsus üslub tərzində oxucuya
çardırır, xalqa qaytarırdı
Qasım Qasımzadə,
ədəbiyyatşünas, alim
İsmayıl Şıxlının hansı əsərini oxusan, gözlərinin
qarşısında böyük bir mənzərə açılır, lövhələr
yaranır.Sanki bu əsərləri yaradan iki nəfər olub.Yazıçı
və rəssam.Çox maraqlı və qəribə ədəbi üsuldur ki,
biz bunu İsmayıl Şıxlıda hiss etmişik.Təbiəti deyil,
yaratdığı obrazlarındaxili və xarici aləmlərini elə
təqdim edir ki, onun obrazları təkcə mənəviyyatları
deyil, nurlu simaları ilə də yaddaşlara çökür.
İsmayıl Şıxlınınəsərlərində rəssam işi var.
Flora Xəlilzadə,
Yazıçı-publisist
“Dıli Kür” ədəbiyyatımızın ömürlük əsərləri
sırasındadır. Bu günlərin ən yaxşı nümunələri ilə
birlikdə, bizcə, gələcək nəsillərə də xidmət
edəcəkdir...Əsl istedadın şəxsiyyəti parça-parça
onun əsərlərinə keçir, bu əsərlərin rəngi, xassəsi
kimi əbədiləçir. Yazıçının kitablarındakı müsbət
qəhrəmanların prototipləri olsa da, onların hərəsi
əsasən bir İsmayıl Şıxlıdır.
Məstan Əliyev,
Yazıçı, publisist
Əgər biz İsmayıl Şıxlının Azərbaycan ədəbiyyatında
mərhələ olan əsərlərdən biri sayılan və V.Solouxinin
ruscaya çevirdiyi “Dəli Kür” romanına müraciət etsək,
görərik ki, bu çoxplanlı, mürəkkəb dastanın da
hərəkətverici qüvvəsi özünə görə görkəmli bir
şəxsiyyətdir.Duyursan ki, pomanın qəhrəmanı Cahandar
ağa dövrün bütün ziddiyyətlərini öz xarakterində
cəmləşdirməklə, həm də, onun böyük dirçəlişini və
məhdud sosial -mənəvi çıxılmazlıqlarını əks etdirir.
Marina Tarasova ,
Rus ədəbiyyatşünas-alimi
“Dəli
Kür”dəki yazışı təsvirlərini, bədii təhkiyəni ona
görə səmimi adlandırıram ki, burada öyrənilən və
qismən də müşahidə olunan həyata heç bir bəzək
vurulmamış, hətta cəsarət əlaməti olaraq bir sıra
mətləblər kəskin şəkildə irəli sürülmüşdür.Üslubun
aydınlığı, yığcamlığı və bunlarla yanaşı,
tərkibivndə nəcib bir duyğunu, incə bir əhval-ruhiyyəni
saxlamaq qüdrətini demək olar ki, romanın hər
səhifəsində görürsən
Əhəd Hüseynov,
ədəbiyyatşünas,alim
“Ölən dünyam” həqiqi roman təfəkkürünün məhsuludur.
Burada hər epizod, hər təsvir, təfsilat və detal,
obraz insan xəyalını çəkib uzaqlara aparır, onun
düşüncəsinin alt və üst qatlarını oyadır. Ömər
koxanın əvvəllər “maral buğasının heykirtisi”,
“düyələrin mələşməsi eşidilən meşələrdən” indi
“çaqqal-tülkü vaqqıltısından qulaq tutulması” ilə
bağlı narahatlığında, Alanın (itin) insanlara
sədaqətində, canavarlara qoşulub uzun müddət meşədə
yaşasa da, öz əslini qorumasında, uzun illərin yurd
həsrətindən sonra Həsən ağanın obaya dönüb
yurdlarında salamat qalmış və vaxtilə öz əlləri ilə
əkdiyi qoca palıdın altında canını tapşırmasında İ.Şıxlının
“ölən dünya”sının bizim üçün tam açılması çətin olan
çox həqiqətlər gizlənir.
Təyyar Salamoğlu
Ədəbiyyatşünas-tənqidçi
İ.Şıxlıya görə milli cəmiyyətin hazırkı durumu kğk
etibariləyüz-yüz əlli il öncəyə gedir, bu müddətdə
milli cəmiyyət bütöv bir sıra sarsıntı keçirir,
ictimai-siyasi, mədəni-tarixi proseslərin təsiri il,
habelə daxilən patriarxal məzmunu itirməyə başlayır.Cahandar
ağanın dünyası dağılan, ölməkdə olan, ölən dünya
olsa da yazıçı üçün keçmiş dünya deyildir, ölməz,
yaşarı, köklü milli keyfiyyətləri ilə örnəkdir,
yaşadılası dəyərlərə malikdir.Bu, həmin “keçmiş”dir
ki, yüz il ərzində milli cəmiyyətin bu gününə keçir,
çevrilir, qatbaqat, hər dəfə yenidən yeni təfsirə,
anlağa uğrayaraq və maraqlıdır ki,yazıçı həmin
məzmuna özünə qədərki yanaşmaları, münasibətləri də
romanda ehtiva edə bilir.
Tehran Əlişanoğlu,
AMEA-nın müxbir üzvü, ədəbiyyatşünas - alim
Xalq yazıçısı İsmayıi Şıxlı Azərbaycan ədəbiyyatına
yeni hava gətirən ən parlaq ədəbi şəxsiyyətlərdən
biridir.Zəngin ədəbi ənənələrimizə, folklor
yaddaşımıza min-bir tellə bağlı olması, nəsr
poetikasının incəliklərinə yüksək tərzdə yiyələnməsi,
əsərlərində özünəməxsus bədiiyyatın təcəssümünü verə
bilməsi ona ədəbiyyatımızda əbədiyaşarlıq
qazandırmışdır.İ.Şıxlı sənətdə olduğu kumu həyatda
da vətənpərvərlik duyğularını, vətəndaşlıq qürurunu
qorumuş, hər şeydən uca tutmuşdur.
Elman Quliyev,
ədəbiyyatşünas-alim
İsmayıl Şıxlı elə ədəbi şəxsiyyətlərdəndir ki, öz
yaradıcılığı ilə istedad orijinallığı ilə Azərbaycan
nəsrinin böyük hadisəsinə çevrildi.
Məhərrəm Hüseynov,
Professor
İsmayıl Şıxlı Azərbaycan xalqının həyat və məişətinə,
milli adət-ənənələrinə, milli ruh və psixologiyasına,
onun varlığını təşkil və təmsil edən milli-mənəvi
dəyərlərə dərindən bələd yazıçı idi.
Yaqub İsmayılov,
professor
İsmayıl Şıxlı dərin erudisiyalı sənətkar olaraq
milli – tarixi kimlik mövzusunu bədii düşüncə
predmetinə çevirərkən, əlbəttə ki, özəl ədəbi-estetik
biçimlərini də ortaya qoymuş olurdu. Xalqının
keşməkeşli tale yolunun ağrılarını sinəsinə çəkən
ədibin adı çəkilən romanlarında milli özünüifadə
pafosunun özəl forma təzahürq sənətkarlıq
axtarışlarının uğurlarından soraq verir.
Himalay Qasımov,
ədəbiyyatşünas, alim
Doğrusu, yazıçını, hər hansı tanınmış sənətkarı
əsərlərinə görə sevirsən, amma o məşhurun xarakteri
yaradıcılığı olə üst-üstə düşürsə, bu uca
keyfiyyətlər bir-birini tamamlayırsa, oinsan gözündə
daha da ucalır və sən onu təkcə sənətkar kimi deyil,
həm də dəyərli bir şəxsiyyət kimi qazanırsan...Düşünürəm
ki, bu məqam çox önəmlidir...Çünki cəsarətli,
qorxmaz, əqidəli, bütün hallarda sözünü deməyi,
ləyaqətini qorumağı bacaran qürurlu kişi, yaxud
qadın həmişə sevilib, dəyərləndirilib, ehtiram
qazanıb.İsmayıl Şıxlı sağlığında ikən bu sevgini
qazanmış, bu böyük ehtirama layiq olduğunu
təsdiqləmişdi.O, cəsarətli, mübarix, xeyirxah və
bütün varlığıyla milli mentallığa, soykökə bağlı
idi.
Esmira Fuad,
yazıçı, publisist
İsmayıl Şıxlı özünü kimsəyə sevdirmək üçün heç bir
cəhd göstərmirdi. Amma hamı onu sevirdi.Bunun sirri
nədə idi? Görəsən, bu sirri tam açmaq mümkündürmü?
Bu sirri aça bilməyin mahiyyətini daha aydın dərk
etmək üçün belə bir müqayisə yerinə düşərdi: Bu ona
bənzəyir ki, dünya okeanının dibini silib-süpürəsən
və deyəsən ki, axırıncı incini də tapıb götürdüm.
İnanma.., inanma!..
Əli Rza Xələfli
yazıçı
Min illərdən bəri bir türk elatının genlərilə
ötürülə-ötürülə gəlmış məişət adət-ənənə-gələnək,
etnoqrafından formalaşaraq sıyrılıb çıxmış mərd,
qürurlu, sərt xarakterli Cahandar ağanın (“Dəli Kür”)
zəngin ifadə və söz çalarlarıyla yaradılmış
kiliritli, bənzərsiz bədii obrazı təkcə Azərbaycan
ədəbiyyatında deyil, dünya ədəbiyyatında belə
görünən və seçiləndi.
Azər Abdulla,
şair, publisist
Bizim çoxumuz ali məktəb müəllimləri zamanının
havasına uyduq, təmiz adımızı qoruya bilmədik.
İsmayıl Şıxlı isə bu adı ürəyi kimi təmiz saxladı.
Qulu Xəlilli,
ədəbiyyarşünas,alim
Основной мотив большинства произведений Исмаила
Шихлы-необходимость жить по законам чести и совести,
по незыблемым нравственным заповедям, завеанным нам
нашими предками.Не случайно слово «намус» - одно из
наиболее часто повторящихся в лексиконе его героев.
Эпиграфом ко всем рассказам и повестям Исмаила Шихлы
можно было вынести слова, сказанные одним из его
поздних героев-гачагом Сулейманом: «Из-за чести
людской я в опале оказался! Покуда жив я, никому
никого не позволю бесчестить ! »
Эльмира Ахундова,
Писатель, публисисть
|