Kamil Museyib oğlu Əliyev 22 oktyabr 1921-ci ildə Qərbi Azərbaycanın İrəvan
şəhərində anadan olmuşdur. Həmin dövrdə erməni təqiblərinə, terroruna və
qətliyamlarına məruz qalan yüz minlərlə azərbaycanlılar kimi hələ çox kiçik
yaşlarında olan Kamil Əliyevin də ailəsi əvvəlcə Türkiyəyə (Kars), oradan Cənubi
Azərbaycana (Təbriz), oradan da Şimali Azərbaycana (Bakı) köç etmişlər. Uşaqlığı
Bakının indiki Dağüstü park adlanan Çəmbərikənd məhəlləsində keçən Kamil Əliyev
çox erkən yaşlarında atasını itirmişdi. O, zəhmətkeş nənəsinin (atası
tərəfindən) və anasının himayəsində böyümüş və yeniyetmə yaşlarından ailəsinin
yükünü böyük evlad kimi öz üzərinə götürmüşdü. Gözəl yaradıcılıq xüsusiyyətləri
olan Kamil Əliyev Asəf Zeynallı adına Bakı Rəssamlıq məktəbinə daxil olan kimi,
hələ 17 yaşında olanda “Azərxalçaittifaq” müəssisəsinə iş üçün müraciət etmiş, o
zamanlar hələ çox gənc olan dahi xalçaçı rəssam, xalçaşünas alim, Professor
Lətif Kərimovun xeyir-duası və təklifi ilə işə qəbul edilmişdi. Bir müddət sonra
hərbi xidmətə çağrılan Kamil Əliyev Hərbi Hava Qüvvələrinin Tbilisi Hərbi Zenit
məktəbində oxuyur. Bir neçə aydan sonra Onu ön cəbhəyə göndərirlər. Gənc K.
Əliyev müharibənin odlu-alovlu yollarını keçərək Berlinədək döyüşür. Qələbədən
sonra da onu bir il müddətinə Almaniyada SSRİ Hərbi Qüvvələri sırasında xidmətdə
saxlayırlar. Yalnız 1946-cı ilin sonunda gənc zabitKamil Əliyev ordu
sıralarından tərxis edilərək Azərbaycana qayıdır.
Rəssam Kamil Əliyev əmək fəaliyyətini öz doğma müəssisəsində davam etdirir.
“Azərxalça” EYİB-də fəaliyyəti...
Gənc və perspektivli rəssam K. Əliyev həm də bacarıqlı təşkilatçı idi.
Fəaliyyəti dövründə bacarıqlı mütəxəssis kimi Onu müxtəlif vəzifələrə təyin
etmişlər. Kamil Əliyev bir müddət Mədəniyyət Nazirliyinin tabeçiliyində Bədii
Fonda rəhbərlik etmişdi. Onun işgüzarlığı diqqəti cəlb etmiş və K. Əliyevi
Zərgərlik zavoduna direktor təyin etmişlər. Uzun illər bu zavoda rəhbərlik edən
Kamil Əliyevin təkçə bacarıqlı təşkilatçı olması deyil, həm də məhsuldar
yaradıcı fəaliyyəti Onun qarşısında yeni cığırlar açırdı. Çox sayda ziynət
əşyaları məhz Onun şəxsi dizaynları ilə həyata vəsiqə alırdı. Bir müddətdən
sonra Kamil Əliyevi Azərbaycan Respublikası Yerli Sənaye Nazirliyinin İstehsalat
İdarəsinə rəhbər təyin edirlər və uzun illər bu vəzifədə çalışır. Nazirlikdəki
fəaliyyəti dövründə də O, yaradıcı təklifləri ilə diqqəti cəlb edir və dəfələrlə
müxtəlif bəzək və məişət əşyalarının dizaynını verirdi. Bütün işlərində Onun
dəsti-xətti, rəng xüsusiyyətləri və milliyi öndə dururdu.Lakin Kamil Əliyev
bütün karyerası boyunca əsas sevdiyi sənətini unutmurdu. Xatirimdədir, bir
yerliteleviziya kanalına müsahibəsində K. Əliyev bildirmişdi: ”Mən sənətimə
xəyanət etsəm də o mənə xəyanət etmədi. Odurki, daim birlikdəyik”.
Teleaparıcının: “Sizin sənətə xəyanətiniz nədən ibarətdir?” sualına O, cavab
vermişdi ki, müxtəlif vəzifələrdə çalışmışam, vaxtım olmurdu ki, qələmi, fırçanı
əlimə götürüm. Amma fürsət olan kimi həmən içimdəkiləri kağıza və oradan da
ilmələrin yaddaşına həkk edirdim.”...
Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra da K. Əliyevin bacarıqlı
mütəxəssis olduğu unudulmur. 1990-cı illərdə Qarabağın işğalı zamanı həmin
ərazilərdə fəaliyyətdə olan xalça müəssisələri ermənilər tərəfindən tamamilə
darmadağın edilmişdi. Ümumilikdə isə “Azərxalça” Elmi Yaradıcılıq İstehsalat
Birliyi iflic vəziyyətinə düşməkdə idi. 1970-85 – ci illərdə illik istehsal
həcmi 38-42 min kvadrat metr olan “Azərxalça” Birliyində cəmi 5-6 min kvadrat
metr xalça və xalça məmulatları istehsal olunurdu. 1995-ci ilin iyun ayında Ulu
Öndər tərəfindən bu birliyə Professor Kamil Əliyev Baş direktor vəzifəsinə təyin
edildi. Bu, birliyin tarixində yeni mərhələnin başlanğıcı idi. Bir sıra insanlar
70-dənartıq yaşı olan Kamil Əliyevin belə ağır işin altına girməsindən ehtiyat
edir və hər hansı bir dönüşün əldə ediləcəyinə şübhə ilə yanaşırdılar. Lakin
enerjisi tükənməyən, özünə və ətrafındakılara olduqca tələbkar olan K. Əliyevin
rəhbərliyi altında qısa müddət ərzində müəssisədə geriliyin və davam edən
böhranın qarşısı alınır, müəssisə yeni-yeni nailiyyətlərə imza atır.Qısa
müddətdə dünya xalça bazarında tanınmış ticarət markasına çevrilən “Azərxalça”
Elmi Yaradıcılıq İstehsalat Birliyi öz məhsullarını xalçaçılığın milli
xüsusiyyətlərini saxlamaqla xalça bazarının kommersiya tələblərinə də
uyğunlaşdırırdı. Bu isə hazır məhsulun istehsal və satış tempini artırmağa
şərait yaradırdı. Nəticə göz qabağında idi. Cəmi 3 il ərzində müəssisədə ciddi
dönüş yaradıldı. İstehsal həcmi orta hesabla 4 dəfəyə yaxın artırıldı.
“Azərxalça” Elmi Yaradıcılıq İstehsalat Birliyi öz tarixində ilk dəfə Kamil
Əliyevin rəhbərliyi dövründə beynəlxalq xalça bazarına tam müstəqil olaraq çıxa
bilmişdi.
Müstəqillik dövrünün yeni tələbləri ilə ölkədə aparılan təzadlı və mürəkkəb
təcrübi sınaqların fonunda müəssisənin inkişafı özünü hərtərəfli şəkildə biruzə
verirdi. Xüsusilə1995-2000-ci illər ərzində dünyanın işgüzar dairələri, əsasən
də xalçasevərlər tərəfindən müasir dünya əl xalçaları istehsalçıları sırasında
xalq rəssamı, Professor Kamil Əliyevin rəhbərlik etdiyi“Azərxalça” Elmi
Yaradıcılıq İstehsalat Birliyinin əməyi, yorulmaz və gərgin fəaliyyəti xüsusi
qiymətləndirilmişdi. Birliyin fəaliyyətindəki milli-ənənəvi və texnoloji
prosseslərə əsaslanan naliyyətləri, o cümlədənistehsal etdiyi məhsulların dünya
bazarında daha geniş miqyasda və ləyaqətlə tanıdılması Dünya Ticarət Liderləri
Klubu tərəfindən diqqətsiz qalmamış və müəssisə1998-ci ildə öz fəaliyyəti
tarixində ilk dəfə olaraq ən nüfuzlu iki dünya mükafatı – İsveçrədə “Ən yaxşı
ticarət markasına görə” və Amerikada “Ən yüksək keyfiyyətə görə” mükafatları və
“Qızıl Nişanı” ilə təltif olunmuşdu.Bütün bu nailiyyətlər Xalq rəssamı,
Professor Kamil Əliyevin bacarıqlı təşkilatçılığı və düzgün rəhbərliyi
altında əldə edilmişdi.
Yaradıcılığı...
Bəzən siyasi və işgüzar əməkdaşlığın məhsuldar başlanğıcına yol açan ilk
körpülər sənət adamlarının emalatxanalarında planlanır. Onların təfəkkürünün
məhsulu olmaqla, mənsub olduğu xalqının mədəniyyətini təmsil edən əsərlər belə
dahi insanların qələmindən, fırçalarından çıxaraq və ya ilmələrlə zamanın
yaddaşına həkk olunmaqla mədəniyyət tariximizi formalaşdırır. Belə əsərləri ilə
buz qəlbləri əritməyə qadir olan dahi sənətkarlardan biri də məhz, Kamil Əliyev
idi.O, yaradıcılığı ilə Azərbaycan xalq dekorativ-tətbiqi sənətini yüksəklərə
qaldıran, xalçaçılıq sənətinin incəliklərini qoruyub-saxlayan, onu daha da
zənginləşdirən, xalçada rəngarəng milli naxışlar, müxtəlif rəng çalarları,
kompozisiya və süjetlər yaradan görkəmli sənətkar idi. K. Əliyev fəaliyyəti
dövründə yalnız xalı və parça kimi toxuma məmulatlarında deyil, qeyd etdiyim
kimi, həm də qızıl, gümüşvə digər qiymətli metal materiallarında da özünün mahir
bədii tərtibatçı, ornamental rəssam kimi məharətini nümayiş etdirib.
1950-ci illərdən etibarən Kamil Əliyevin yaradıcılığında süjetli və portret
xalçalar aparıcı mövqe tutub. Dərin rəng duyumuna malik sənətkar həmin illərdə
bir-birinin ardınca xalça naxışlarından istifadə edərək, yüksək
professionallıqla yaradıcılığındakı hisslər və emosiyalar aləmini rəng çalarları
və sirli-sehirli ilmələr vasitəsilə canlandırıb.
O, Azərbaycan və dünya klassiklərinin, şair və mütəfəkkirlərinin, görkəmli
dövlət və ictimai xadimlərinin portretlərini yaradıb. Bir dəfə öz
müsahibələrindən birində K. Əliyev ilk portret əsəri barədə danışanda Ona sual
olundu ki,bu hansı əsərdir və neçənci ildə toxunub. K.Əliyev söylədiki,1957-ci
ildə Məhəmməd Füzulinin portreti. Bəs, niyə M. Füzuli sualına, çünki O, Yaradana
və yaradılanlara olan ən ülvi və ali sevgini yaşamışdır, deyə cavab vermişdi.
Bəli, yaradıcılıq həvəsi, istəyi ali hisslərin və fitri istedadın vəhtədindən və
ruhun ilhamından doğur.
1986-cı ildə SSRİ Mərkəzi Komitəsinin Baş Katibi Mixail Qorbaçov Hindistana
səfərə hazırlaşarkən hədiyyə hazırlanması məqsədilə bütün 15 respublika
rəhbərlərinə müraciət etmişdi. Həmin dövrlərdə Moskvada SSRİ Nazirlər Soveti
Sədrinin Birinci Müavini vəzifəsində çalışan Heydər Əliyev bu məsələ ilə
əlaqədar Xalq Rəssamı Kamil Əliyevə İndira Qandinin xalça üzərində portretinin
toxunmasını tapşırmışdı. Bütün İttifaq respublikalarından gətirilən hədiyyələr
arasında Azərbaycan xalçasına istər dövlət komissiyası, istərsə də M. Qorboçov
tərəfindən xüsusi önəm verilmişdi. Buxalça, SSRİ-nin timsalında olsa da
Azərbaycan milli xüsusiyyətlərinin və hind mədəniyyətinin vəhtədini təşkil
etməklə əslində iki şərq xalqlarının mədəni yaxınlığına atılmış ciddi addım idi.
Kamil Əliyevin söylədiklərinə, həmin dövrdə “İzvestiya” qəzetində dərc olunmuş
foto rəsmlərə və məqaləyə əsasən demək olar ki, bir xalça iki xalqın mədəni
yaxınlaşmasına və iki dövlətin diplomatik əlaqələrinin ciddi surətdə isinməsinə
səbəb olmuşdur. Bu görüş zamanı iki dövlət arasında əsasən SSRİ-nin maraqları
çərçivəsində olan dəyərli Müqavilələr də imzalanmışdı.
Kamil Əliyevin hiss və duyğularının məhsulu olan, insanların ruhunu oxşayan
vəöxünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənən əsrarəngiz xalça əsərləri dünyanın
müxtəlif ölkələrində şəxsi kolleksiyaların bəzəyidir. Azərbaycan mədəniyyətini
təmsil edən ayrı-ayrı incəsənət nümunələrimiz kimi Kamil Əliyevin də bir sıra
dəyərli əsərləri uzun illərdirAzərbaycan Milli Xalça Muzeyində sevə-sevə nümayiş
olunur.Kollektivimiz hər il Xalq rəssamı, Professor Kamil Əliyevin əziz
xatirəsini yad edir və onun sənət dünyası barədə geniş məlumatı mütəmadi olaraq
ictimaiyyətin diqqətinə çatdırır.
Əlisəfa Nuriyev
Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi
Palitra.-2019.-25 oktyabr.-S.13.
|
