Bu gün Naxçıvan 100 illiyini yeni inkişaf mərhələsi
ilə qarşılayır.
Prezident İlham Əliyevin Naxçıvan Muxtar Respublikasının 100 illiyinin qeyd
olunması haqqında Sərəncamı Naxçıvanın çoxəsrlik inkişaf yoluna verilən böyük
dəyərin nəticəsidir. Naxçıvanın taleyində Ulu Öndərin müstəsna rolu var. Ulu
Öndərin həm sovet hakimiyyəti, həm də müstəqillik illərində göstərdiyi xidmətlər
muxtar respublika da daxil olmaqla,Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün qorunub
saxlanılmasında böyük rol oynayıb. Heydər Əliyev Naxçıvan da daxil olmaqla,
Azərbaycanın müstəqilliyinə öz möhürünü vurub. Sovet hökumətinin mövcud olduğu
dövrlərdə Naxçıvanın adından ―Sovet Sosialist‖ sözlərinin çıxarılması bir
qəhrəmanlıq idi. Məhz Heydər Əliyevin böyük nüfuzu sayəsində Naxçıvandan sovet
qoşunları qansız-qadasız çıxarıldı və ordunun bütün texnikası, silah-sursatı
Naxçıvana qaldı.
Heydər Əliyev Naxçıvanda olmasaydı, onun taleyi Qarabağın taleyi kimi heç də
yaxşı olmazdı. Bu gün Naxçıvan öz 100 illiyini yeni inkişaf mərhələsi ilə
qarşılayır.
İsa Həbibbəyli,
Akademik
***
Naxçıvan bütün tarix boyu həmişə Azərbaycanın aynlmaz tərkib hissəsi olmuşdur.
Naxçıvan diyarı Azərbaycana və dünyaya Heydər Əliyev kimi böyük dövlət xadimini
bəxş etmişdir. Əsrlər boyu dövlətçiliyin, elmin və ictimai fikrin inkişafında
qədim Naxçıvan diyarının böyük xidmətləri olmuşdur. Naxçıvan dünya
sivilizasiyasının əsas mərkəzlərindən biridir. Məşhur Dünya tufanı hadisəsinin
izləri bu qədim torpaqdadır. Bu gün müstəqillik dövründə də Naxçıvan Muxtar
Respublikası Azərbaycan dövlətinin aynlmaz bir parçası olaraq bütün istiqamətlər
üzrə yüksək səviyyədə inkişaf edir. Naxçıvan Muxtar Respublikası özünəməxsus
hərtərəfli və dinamik inkişaf proseslərini uğurla davam etdirməkdədir.
Akif Əlizadə,
Akademik
***
Qədim Azərbaycan torpağı olan Naxçıvan diyarı tarixən böyük mütəfəkkirlər,
tarixi şəxsiyyətlər, alimlər, memarlar yetişdirmişdir. Bu görkəmli simalar
içərisində Heydər Əliyev fenomeni Azərbaycan tarixinin, o cümlədən Naxçıvan
tarixinin ən parlaq səhifəsi və ən uca zirvəsi olaraq müstəsna əhəmiyyətə
malikdir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə
qayıdışı, məhz, Naxçıvandan başlamışdır.
Naxçıvan tarix boyu elmi fıkrin inkişaf mərkəzlərindən olmuş, Azərbaycan elminə
və dünya elminə böyük töhvələr verən alimlərin dünyaya göz açdığı bir bölgə
olmuşdur.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ulu öndər Heydər Əliyevin başladığı
siyasi və iqtisadi kurs möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyev tərəfındən
bütün respublikamızda, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasında uğurla həyata
keçırilməyə başladı.
Arif Mehdiyev,
Akademik
***
Sinəmdə o yerin dağ havasıdır,
Qaynar bulaqları qaynar
qanımda.
Mənim ürəyimin bir parçasıdır
Doğma Şahbuzum da, Naxçıvanım da.
Məmməd Araz,
Xalq şairi
***
Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikası çox
mürəkkəb tarixi inkişaf yolu keçmişdir. Bütün dövrlərdə Naxçıvan nəinki qonşu
dövlətlər, həmçinin dünyanın digər dövlətləri üçün də çox böyük coğrafl-siyasi
və strateji əhəmiyyət kəsb etmişdir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaradılması Azərbaycanın siyasi tarixinin mühüm
əhəmiyyətli hadisəsidir.
İsmayıl Hacıyev,
Akademik, əməkar elm xadimi
***
Naxçıvan bölgəsinin zəngin abidələri Azərbaycanın milli maddi mədəni irsinin ən
parlaq nümunələri sırasındadır. Naxçıvan minilliklər ərzində coğrafi mövqeyi və
tarixi ənənələri ilə vəhdət təşkil etməklə Azərbaycanın mühüm strateji
əhəmiyyətə malik qədim bir bölgəsidir. Azərbaycanın qədim mədəniyyətlərinin,
tarixi varisliyinin öyrənilməsində Naxçıvanın arxeoloji abidələrinin müstəsna
əhəmiyyəti vardır.
Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Naxçıvan diyarı
özünəməxsus təbii coğrafi şəraiti ilə tarixin bütün mərhələlərində insanların
burada məskunlaşmasına səbəb olmuşdur.
Nəcəf Müseyibli,
Tarix elmləri doktoru, professor
***
Naxçıvan əzəli Azərbaycan-türk yurdu, qədim sivilizasiyaların qovuşduğu məkan,
qədim mədəniyyətlərin mərkəzində dayanan diyardir.
Naxçıvan Muxtar Respublukanın ərazisi müxtəlif dövrlərə aid maddi-mədəniyyət
abidələri ilə çox zəngin olub, bəşəriyyətin əsas sivilizasiya mərkəzlərindən
biridir.
Vətənimizin ayrılmaz tərkib hissəsi, qədim mədəniyyətlərin mərkəzində dayanan,
əzəli
Azərbaycan-türk yurdu olan Naxçıvan sivilizasiyaların qovuşduğu bir məkandır.
Araşdırmalar Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisinin müxtəlif dövrlərə aid maddi-mədəniyyət
abidələri ilə çox zəngin olduğunu göstərir. Ərazinin bol sulu çayları, münbit
torpaqları, əlverişli coğrafı mövqeyi, yeraltı və yerüstü sərvətləri qədim
əkinçi-maldar tayfalarının burada erkən məskunlaşmasını təmin etmişdir.
Tədqiqatlar göstərir ki, metalın, xüsusilə də tuncun kəşfi ilə yaşayış
yerlərinin sayı çoxalmış, əhalinin sayı artmışdır.
Naxçıvan Muxtar Respublikası yaradıldıqdan sonra, ərazinin Eneolit və Erkən Tunc
dövrü abidələrinin tədqiqində irəliləyişlər nəzərə çarpır.
Abbas Seyidov,
Tarix elmləri doktoru, professor
***
Geosiyasi və geostrateji məkanda yerləşən qədim türk yurdu Naxçıvan öz coğrafi
mövqeyinə görə daim dövlətlərin diqqət mərkəzində olmuşdur. Bunun səbəbini heç
şübhəsiz ki, həm qədim mədəniyyət baxımından, həm də geosiyasi mövqe və
dini-siyasi amillərlə izah etmək mümkündür. Əvvəla, Naxçıvan Türk Dünyasının
qovşağıdır, Türkiyənin Azərbaycanla, ümumiyyətlə bütün türk dövlətləri ilə
əlaqəsini gücləndirən yeganə koridordur.
Emin Şixəliyev,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
***
Naxçıvan Azərbaycanın ən qədim diyarı olduğu kimi, həm də ən yeni, ən müasir
diyardır. Tarixi yaddaşımızı təzələyib ümumiyyətlə bəşər sivlizasiyasının
keçmişinə nəzər salsaq, ən erkən tarixi mərhələlərdə də yenə Naxçıvanın mərkəzi
coğrafiya kimi qarşımıza çıxdığını görərik.
Hikmət Babaoğlu,
Professor
***
Azərbaycanın aynlmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikası milli
dövlətçiliyimizin müstəqil inkişaf tarixində ən müxtəlif çətinliklərlə üzləşərək,
mürəkkəb, eyni zamanda şərəfli yol keçmiş, xalqımızın istiqlal uğrunda
mübarizəsində, dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsində fəal və əhəmiyyətli rol
oynamışdır.
Naxçıvan özünün inkişaf tarixinin bütün dövrlərində çox böyük strateji və
geosiyasi əhəmiyyət kəsb etdiyi üçün qonşu dövlətlərin, eləcə də dünyanın digər
dövlətlərinin diqqət mərkəzində olmuş, maraq dairələrinə daxil edilmişdir.
Ədalət Qasımov,
Tarix üzrə elmlər doktoru
***
Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisi bütövlükdə
ölkədaxili iqtisadi rayonlardan biri kimi qeyd olunmuşdur. Bu iqtisadi rayonda
zəngin təbii ehtiyatlar: molibden, mis-polimetal, filizlər, civə, daşduz, kobalt,
dolamit, travertin, mərmər, titan, qızıl, kükürd, sement, tikinti materialları
yataqları mövcuddur.
Naxçıvan iqtisadi rayonu çoxsahəli strukturu ilə fərqlənir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası inkişaf etməkdə olan sənaye və çoxsahəli kənd
təsərrüfatına malikdir.
Son illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında iqtisadi islahatlar ardıcıl olaraq
həyata keçirilmiş, torpaq islahatı başa çatdırılmış, azad sahibkarlığın, xüsusi
mülkiyyətin və kiçik biznesin inkişafı üçün geniş imkanlar yaradılmışdır.
Rəna Sultanova,
İqtisad üzrə elmlər doktoru, professor
***
Naxçıvan Muxtar Respublikası ölkəmizin spesifik iqtisadi rayonlarından biridir.
Qədim və zəngin təsərrüfatçılıq ənənələri, Avropa və Asiyanı, Qərblə İərqi
birləşdirən tarixi İpək Yolunun üzərində yerləşməsi, ərazisinin müxtəlif təbii
ehtiyatlarla zənginliyi Naxçıvan iqtisadiyyatının formalaşması və inkişafında
mühüm rol oynamışdır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında yeni istehsal güclərinin işə salınması ilə
istehsal potensialının möhkəmləndirilməsi XX əsrin 70-80-ci illərində daha
sürətlə baş vermişdir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik
etdiyi həmin dövrdə ölkə iqtisadiyyatının bütün sahələrində, o cümlədən Naxçıvan
Muxtar Respublikasının kənd təsərrüfatında, sənayesində, tikintidə, sosial və
xidmət sahələrinin inkişafında ciddi dönüş yaranmış, istehsal səviyyəsi və
imkanları dəfələrlə artmışdır.
Müslüm Cabbarzadə,
İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
***
Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi, qədim diyar Naxçıvan Muxtar
Respublikasında davamlı sosial-iqtisadi yüksəliş və ictimai həyatdakı
nailiyyətləri fonunda yeni keyfıyyət mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Mövcud
potensialdan səmərəli istifadə etməklə iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrinin
inkişafına, istehsal müəssisələrinin fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsinə,
ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılmasına, yerli sahibkarlığın
inkişafı yolu ilə əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına
Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi, qədim diyar Naxçıvan Muxtar
Respublikasında davamlı sosial-iqtisadi yüksəliş və ictimai həyatdakı
nailiyyətləri fonunda yeni keyfıyyət mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Məşğulluq
səviyyəsinin artırılmasına və ümumilikdə, muxtar respublika iqtisadiyyatının
dinamik inkişafına nail olunmuşdur.
Asəf Qəribov,
İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
***
Ağır tarixi proseslərin məngənəsində muxtariyyət statusu əldə etmiş qədim
Naxçıvan torpağı, son 20 il ərzində qeyri-adi inkişaf yolu keçmişdir.
Naxçıvan ərazisində aparılmış tədqiqatların elmi nəticələri beynəlxalq elmi
cəmiyyətlərə qədər inteqrasiya olunmuş, dünya tarixinə öz qədimliyi ilə yeni
elmi töhfələr verən bu qədim torpaq, dünya əhəmiyyətli yeni tarixi faktlar ilə
ortalığa çıxmışdır.
Firudin Rzayev,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
***
Naxçıvan diyarının bütövlükdə tarixinin öyrənilməsində milli-mənəvi mədəniyyət
nümunələrinin, əsrlər boyu öz qiymətini saxlayan söz xəzinəsinin
araşdırılmasının da böyük əhəmiyyəti vardır. Naxçıvanın zəngin söz sənətindəki
ifadələr məna tutumu, deyim zərifliyi ilə seçilir. Onun çalar zənginliyinin
etnoqrafık yozumu xalqımızın mənəvi dünyasına, təbiət və cəmiyyət hadisələrinə
baxış-münasibətinə, eləcə də həyat və məişətinə dair müxtəlif məsələlərə
aydınlıq gətirmək baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu, nəinki xalqın
etnik-estetik yaddaşının qorunmasına, gələcək nəsillərə çatdırılmasına kömək
edir, eyni zamanda etnik mənsubiyyətin müəyyənləşməsinə yardımçı olur, çox ciddi
və bölgə üçün aktual olan məsələnin həllində əvəzolunmaz material verir.
Respublikamızın digər bölgələrində olduğu kimi, Naxçıvan diyanın əhalisinin də
çox vaxt yalnız özlərinə məxsus, lokal xarakter daşıyan, uzun əsrləri keçərək bu
gün də yaşayan deyim dünyası, ata sözləri, öyüd-nəsihətləri, xalq ifadələri var.
Tofiq Babayev,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
***
Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməsindən sonra keçən on ildən artıq bir
müddət ərzində Azərbaycanla Türkiyə arasında əlaqələr əsas prioritet
məsələlərdəndir. Bu ölkə ilə siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələrin yaradılmasına
hər zaman böyük diqqət yetirilir. Azərbaycanla Türkiyə arasında əlaqələrdə
Naxçıvan Muxtar Respublikası özünəməxsus yer tutur. Naxçıvanla Türkiyə arasında
siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələr ulu öndərin siyasi fəaliyyətinin Naxçıvan
dövründən başlayaraq (1991-1993) əsas prioritet məsələ olubdur.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Türkiyə ilə əlaqələri Azərbaycan-Türkiyə
əlaqələri kontekstində sonrakı illərdə də yüksələn xətlə inkişaf etdi.
Toğrul Xəlilov,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
***
Azərbaycan tarixində
folkloru, elmi, incəsənəti, memarlığı, hərb sənəti, dövlətçiliyi və digər
sahələri ilə seçilən qədim Naxçıvan diyarının müxtəlif dövrlərdə özünəməxsus
ədəbi mühiti də mövcud olmuşdur. Ədəbiyyatımıza C.Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid,
M.S.Ordubadi kimi nəhəng simalar bəxş edən Naxçıvan ədəbi mühitinin İslam
Səfərli,
Hüseyn İbrahimov, Adil Babayev, Məmməd Araz, Müzəffər Nəsirli, Hüseyn Razi,
Əliyar Yusifli kimi görkəmli qələm sahibləri də öz yaradıcılıq dəst-xətləri ilə
seçilmiş və ədəbiyyatımızda iz qoymuşlar.
Vaqif Məmmədov,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
***
Hər bir xalqın ədəbiyyatı tarixən təkcə bir mərkəzdə ‒ ölkənin paytaxtında
deyil, həmin dövlətin ərazisinin müxtəlif bölgələrində, ayrı-ayrı mədəni
mərkəzlərdə də yaranır və inkişaf edir. Azərbaycan ədəbiyyatında Gəncə, Təbriz,
Naxçıvan, Qarabağ, İamaxı, İəki, Lənkəran,
Dərbənd, İrəvan, Tiflis, Bağdad və s. belə ədəbi mərkəz rolunu oynamışlar.
Zaman keçdikcə milli ədəbiyyatların təşəkkül və yaranma proseslərində bu
mərkəzlər ümummilli ədəbiyyata öz töhfələrini verib, onun daha da
zənginləşməsində fəal iştirak ediblər.
Naxçıvan ədəbi-mədəni mərkəzi də görkəmli alimlər, sənətkarlar, filosoflar,
şairlər, rəssamları ilə tanınmışdır.
Naxçıvanda yaşayan ədəbiyyatşünaslar Azərbaycanda müasir ədəbi prosesi də
müntəzəm izləyir, onun aktual problemlərini, ayrı-ayrı görkəmli nümayəndələrin
yaradıcılığını tədqiq edir, haqlarında məqalələr və xatirələr yazırlar.
Nigar Sadıqzadə,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
***
Böyük şəxsiyyətlər yurdu – Naxçıvan dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən
biridir. Qardaş Türkiyəyə açılan yeganə qapı olan bu qədim diyarda aparılmış
arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan maddi mədəniyyət nümunələri, duz mədənində
aşkar edilmiş daş duz parçasının içərisində daşlaşmış balıq silueti, Gəmiqaya
yazılı abidələri, dağ suxurlarının və torpaq qatlarının öyrənilməsi və digər
tapıntılar bu məmləkətin ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olduğunu
təsdiqləyir. Bu diyarda Azərbaycan xalqının zəngin tarixi, elmi və mədəni irsi
formalaşmışdır.
Bəxtiyar Əsgərov,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
***
Ordubadı öz brilliantları ilə bərq verən, lakin yaşıl geyimli gözəl qadınla
müqayisə etmək olar.
Nefedov,
Rus şairi
***
İqliminə, öz bağlarına, bitkilərinə, ətrafının gözəlliyinə görə Ordubad
Azərbaycanın, hətta, Qafqazın ən dilbər guşələrindən biridir.
V.İ.Sısoyev,
Rus yazıçısı
