Azərbaycanın iri yaşayış məskənlərindən olan Füzulinin əsası 1827-ci ildə
qoyulmuşdur. Qarabulaq adlanan yaşayış məskəninin əsasında 1930-cu ildə rayon
təşkil olunmuş ə Qaryagin adlandırılmışdır. Rayon mərkəzi Qaryagin qəsəbəsi
olmaqla, Qozluçay, Köndələnçay, Araz boyu ə Füzuli-Ağdam magistral yolunun hər
iki ətrafında olan kəndləri əhatə etmişdir. 1959-cu ildə böyük şairimiz Məhəmməd
Füzulinin 400 illik yubileyi münasibətilə rayonun adı dəyişdirilərək, Füzuli
rayonu adlandırılmışdır.
Aqust ayının 23-ü 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüələrinin rayon ərazisinə
hücumu nəticəsində Füzuli şəhəri daxil olmaqla, 58 kənd işğal olunmuş Füzuli
rayonu tarixi-dini abidələrlə, xüsusən də türbələrlə zəngindir. Bu abidələr
sırasına rayonun Babı kəndində yerləşən səkkizguşəli Şeyx Babi Yaqub (XIII əsr)
türbəsini, Aşağı eysəlli kəndində XI əsrə aid Mirəli türbəsini, Əhmədalılar
kəndində orta əsr qəbiristanlığının ərazisində sənduqə formalı qəbirdaşının
üzərindəki türbəni, XIX əsrə aid olduğu söylənilən Cəlil türbəsini aid etmək
olar. Qarğabazar kəndində, Şah Abbas karansarasından yuxarı, qayanın üstündə
Qiyas əd-Din məscidi yerləşir. Yerli əhali onu Şah Abbas məscidi də
adlandırmışdır.
Azıx mağarası (azıxantrop), Əcəmi memarlıq məktəbinin təsiri ilə inşa olunan bir
sıra memarlıq abidələri ə s. kimi bir çox tarixi-mənəi dəyərlər möcud idi. Çox
təəssüf ki, Əhmədalılar ə ya Arğalı türbəsi (XIII əsrin sonu), Babı türbəsi
(1273-cü il), Aşağı eysəlli kəndində hamar daşdan tikilən qülləari Mirəli
türbəsi (X əsr), Qarğabazar kəndində Hacıqiyasəddin məscidi (1682-ci il), Karansara (1684-cü il), Qoçəhmədli kəndində məscid (XIII əsr), Füzuli şəhərində
Hacı Ələkbər məscidi (XIX əsr), "Məşədi Həbib" hamamı (XIX əsr), Merdinli kəndi
yaxınlığında daşdan yonulan at, qoç fiquru qədim abidələri (XIII-XIX əsrlər) ə
s. bu kimi tarixi əhəmiyyət daşıyan abidələr ermənilərin əhşi andalizminə məruz
qalmış, məh edilmiş, yandırılmışdır.
Füzuli rayonunun abidələri
Tarixi-dini abidələri
Məscid (XII əsr) – Qarğabazar kəndi
Məscid (XIII əsr) – Qoçəhmədli kəndi
Məscidlər (XIX əsr) – Horadiz qəsəbəsi, Dədəli, Qaçar, Böyük Pirəhmədli,
Mərdanlı, Böyük Bəhmənli kəndləri
Məscid (1889-cu il) – Horadiz qəsəbəsi
Məscid (XX əsr) – Horadiz qəsəbəsi
Məscid (XIX əsr) – Yuxarı eysəlli kəndi
Məscid (XIX əsr) – Aşağı Diləğarda kəndi
Sərdərli məscidi (XIX əsr) – Qoçəhmədli kəndi
Məscid (XIX əsr) - Gecəközlü kəndi
Məscid (XIX əsr) – Qoçəhmədli kəndi
Məscid (XIII əsr) – Qaradağlı kəndi
Məscid (XIX əsr) – Qaraxanbəyli kəndi
Məscid (XIX əsr) – Qorqan kəndi
Hacı Ələkbər məscidi (XII əsr)
Məscid (XIX əsr) – Bəy Pirəhmədli kəndi
Ziyarətgahları
Məngələn ata piri – Qoca kəndi
Mirami piri – Dilgəradə kəndi
İbrahim türbəsi (XIII əsr) – Aşağı Aybasanı kəndi
Palıd ocağı – Böyük Bəhmənli kəndi
İmamzadələr ocağı (XIX əsr) – Horadiz qəsəbəsi
Yel piri – Pirəhmədli kəndi
Sarı baba ocağı – Qoçəhmədli kəndi
İlan ocağı – Sadarlı kəndi
Pirocaq ocağı – Qacar kəndi
Şeyx Baba Yaqub xanəgahı – Babı kəndi
Cəlil türbəsi (XIX əsr) – Qarğabazar kəndi
Mirəli türbəsi (XI əsr) – Aşağı eysəlli kəndi
Arqalı türbəsi (XIII əsr) – Aşağı eysəlli kəndi
Türbə (XIII əsr) – Əhmədallar kəndi
Türbə (XIII əsr) – Qarğabazar kəndi
Türbə (XIX əsr) – Seyidəhmədli kəndi
Türbə (XIX əsr) – Zuzarı Dianalılar kəndi
Mirmehdi Xəzani türbəsi – Tuğ kəndi
Seyid Əşrəf ocağı
İbə (İbn İbrahim) piri – Seyid Əhmədli kəndi
Tarixi memarlıq abidələri
Alı körpüsü (XIX əsr) – Saracıq kəndi
Kərəm körpüsü (XIX əsr) – Gorazlı kəndi
Sandığabənzər başdaşı (1624-1625-ci illər) – Əhmədallar kəndi
Şah Abbas karansarası – Qarğabazar kəndi
Şah Abbas məscidi (1683-1684-cü illər) – Qarğabazar kəndi
XII əsrə məxsus qəbiristanlıq – Aşağı eysəlli kəndi
Baba Yaqub daş məqbərəsi (1282-1284-cü illər) – Horadiz qəsəbəsi
Oğuz qəbri – İşıxlı kəndi
Karansara (XII əsr) – Qarğabazar kəndi
|