İRƏVANDA MİLLİ VƏ DİNİ MƏRASİMLƏR

İrəvan və çevrəsi qədim türk milli adət-ənənələrinin uzun müddət konservativ şəkildə qorunduğu, kənar təsirlərə az uğramış olması ilə də seçilir. Novruz bayramı günlərində keçirilən kəl döyüşləri, pəhləvanların yarışı və s. kimi adətlər (“kəl döyüşdürmək” - Kitabi-Dədə Qorqudda rastlanan, Baymdır xanm ildə bir kərə (!) keçirdiyi heyvan döyüşdürmək ritualınm lokal, sırf əyləncə xarakteri almış şəkli təsiri bağışlayır) bu bölgənin özünəməxsus ənənələrindən sayıla bilər.

Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycan, o cümlədən İrəvan bölgəsi mövsüm və məişət mərasimləri ilə çox zəngin folklor regionudur. Bu mərasimlər bölgə insanmm minillər boyunca təbiət və zamanla iç-içə yaşam modelləridir. Bu cəhətdən regionun mərasim nəğmələri, əslində, bölgə insanının etnoregional yaddaş salnamələridir.

Qəbul olunmuş təsnifata əsasən, mərasimlər əsasən iki qismə bölünür:

1. Mövsüm mərasimləri;

2. Məişət mərasimləri.

Mərasimlərin tədqiqinin ilk növbədə inam və sınamalar əsasında aparılması daha uyğun hesab edilir. İnam və sınamalar hər bir etnosun təbiətlə empirik təmasının məhsulları olan düşüncə və davranış formullarıdır. Bunlar biri-biri ilə sıx bağlıdır. İnamlar - sınamaların düşüncə forması, sınamalar isə - inamların hərəkətli formasıdır. Yəni biri diişüncədə olan, ikincisi davranışda təsdiq olunan eynilikdir. Mərasimlər isə etnosun kütləvi (total) sabit davranış sistemi kimi bütövlükdə inam və smamalara əsaslanır. Yəni mərasimlər öz ideoloji-mifık bazası etibarilə həm də inam və smamaların üzərində durur.

Qərbi Azərbaycanın ayrı-ayrı mahal və bölgələrində elat-tərəkəmə adət, ənənə və vərdişlərinin davamlılıgı yaylaq-qışlaq həyat tərzinə uyğun bir sıra inam və sınamaların, mövsüm-mərasim nəğmələrinin ortaya çıxmasını şərtləndirmişdir. Bu hal Azərbaycanın elat mədəniyyətinin yayğın olduğu bütün bölgələri üçün xarakterikdir.

Azərbaycan xalqınm bir çox mənəvi dəyərlərini özündə toplayıb, günümüzə qədər daşıyan ən böyük mədəniyyət atributlarından biri də, heç şübhəsiz, Novruz bayramıdır.

Novruz ərəfəsi və Novruz bayramı ölkəmizin digər bölgələrində olduğu kimi, Qərbi Azərbaycanda geniş qeyd olunurdu. Əhalinin bu el şənliyinə elliklə qatılması olduqca maraqh folklor nümunələnnm fomıalaşmasına gətırib çıxannışdır. İrəvan çuxurunda bu bayrama əwəldən xüsusi hazırlaşar və təntənə ilə keçirərdilər. Bayrama hazırlıq mərhələsində xüsusilə çillələr miihümyer tuturdu.

Azərbaycan folklorşünaslığmın patriarxlanndan olan görkəmli folklorşünas alim Məmmədhüseyn Təhmasib Novruza qədərki mərhələ kimi çillələr üzərində xüsusi dayanaraq yazırdı: “Qış çıllələrə bolunur. Bunlardan birincisi qışın girməsi ilə başlanan böyük çillədir ki, qırx gün davam edır. İkıncısı... kıçık çıllə adlanır və böyüyün yansı qədər, yəni iyirmi gün davam edir. Nəhayət, qışın son ayı gəlir ki, bu da hər biri yeddi gündən ibarət olan dörd balaca çilləyə bölünür”.

Qərbi Azərbaycanda Novruza hazırlıq çillələrin qurtarmasından dərhal sonra başlayardı. Professor M.Təhmasibin “hər biri yeddi gündən ibarət olan dörd balaca çillə” dediyi və kiçik çillədən Novruza qədərki bir ayı əhatə edən həmin “üçüncii çillə” Qərbi Azərbaycanda boz ay, “dörd balaca çillə” isə “cəmlə”adlanırdı. Kiçik çillənin son gecəsi “cəmlə torpağa düşür”— deyərdilər. Yəni yer nəfəs almağa başlayır. Bundan sonra cəmlə suya, oda, havaya düşərdi. Bu müddətdə, yəni bayrama qədər həyət-baca təmizlənər, ev-eşik səliqə-sahmana salınardı. Bayramqabağı bütün evlərdə “evtökmə” və ya “paltartökmə” mərasimi icra olunardı. Yəni bütün ailələr evin paltarpalazım, yorğan-döşəyini günə atar, ev-eşiyi, qapı-pəncərələri yuyar, təmizləyər, bir sözlə, bunu bayramı qarşılamağın ilk şərti hesab edərdilər. Bayramqabağı dörd çərşənbə axşamının hər birində küçələrdə iri tonqallar yandırılardı.

İlin son çərşənbə axşamına İrəvan çuxurunda İlaxır çərşənbə deyər və həmin bayramı xüsusi təntənə ilə qeyd edərdilər. İlaxır çərşənbə günü “bütün kənd “qəbirüstü” deyilən mərasimə çıxar, hamı köhnə-təzə biitün mərhumlarınm məzarlrarım ziyarət edərdi. Əwəl hamı qəbiristannığa axışıb, ölüləri ziyarət edər, mollalar yasin oxuyar, əhd edəmıər orada adamnara şimiyyət paylıyardı. Qəbiriistünnən qayıtdıxdan sora kənddə ili çıxmamış rəhmətə gedənnərin evlərinə gedib, başsağlığı verilər, ehsanı yeyilər və ya şərbəti içilərdi. Həmin axşam küçələrdə yenə tonqallar çatılar, adamnar “Atıl-batıl çərşənbə, bəxtim açıl çərşənbə”, “Ağırrığım-uğurruğum bu odun üstünə” deyib tonqalların üstünnən tullanardılar. Uşaxlar isə neçə gtinnən bəri hazırradıxları lopalara (əski parçaları bürülüb-btikülər, sora məftillə möhkəm sarınıb, həmin məftildən ona uzun qol qoyular və lopa addanan bu məşəl bir neçə gün qabaxdan ağ neftin içinə salınardı kı, nefti canına yaxcı çəhsin) od vurub, var güjdəriynən fırradıb göyə uçurardılar. Göy üzü işığa qərq olardı".

Novruz bayramı Azərbaycanın hər bir bölgəsində xalqın yaşadığı məhəlli mühitin özünəməxsusluqlarım əks etdirir. Bu cəhətlər bayraımn ən müxtəlif elementlərində (mətbəxində, oyunlarında, adət-ənənələrində və s.) özünii göstərir.Qərbi Azərbaycanda keçirilən Novruz mərasimi də bütün göstəriciləri ilə etnoregional hadisədir, yəni miihitin öziinəməxsusluğunu əks etdirir. İrəvan çuxuru bölgəsində kiçik çillənin son gecəsi “cəmlə torpağa düşür” deyilməsi region üçün xarakterik haldır. Azərbaycanm bütün bölgələrində cəmlə anlayışı yoxdur.

“Cəmlə”, yaxud başqa adı ilə “cəmrə” məhəlli həyatın xüsusi göstəricisidir. Cəmrə//cəmlə təbiətlə onda yaşayan insanın təmasım yaradan obrazdır. “Novruz Bayramı Ensiklopediyası’nda bu anlayış barəsində belə bir məlumat verilimıişdir: “Cəmlə - Novruz bayramı ərəfəsində - Boz ayda icra olunan ilin son dörd çərşənbəsinə el arasında verilən adlardan biri. Ərəb mənşəli “cəmrə” (köz, isti) kəlməsinin fonetik dəyişikliyə uğramış şəkli olub, “isti, ilıq nəfəs” anlamma uyğun gəlir. Xalq |arasında “havaya cəmlə dəydi”, “suya cəmlə dəydi”, “yerə cəmlə dəydi”, “torpağa cəmlə düşdü” kimi spesifık ifadələrin işlədilməsi, yaxud çərşənbələrin sırasının “birinci cəmlə”, “ikinci cəmlə”, “üçüncü cəmlə”, “dördüncü cəmlə” şəklində düzümlənməsi Boz ay ərzində havanın dəyişib mülayimləşməsində onun “isti, ilıq nəfəs” kimi qəbul edildiyini göstərir” .

Qeyd edək ki, cəmlələrin ardıcıllığı xalq ənənəsində bölgələr üzrə dəyişə bilir. Türk alimi Mustafa Kafalı göstərir ki, cəmrələr əwəlcə torpağa, sonra suya, sonra oda və ən sonda havaya düşür.

Novruz bayramı və onun xüsusi semantikaya malik olan cəmrə//cəmlə elementi etnoregional yaddaş baxımından mühüm obrazdır. Onda Qərbi Azərbaycan regionu insanlarınm təbiətlə təmasmın bütün temporal (zaman) dinamikası ifadə olunmuşdur. Qərbi Azərbaycan insanları təbiətlə içiçə yaşayan, öz həyat və təsərrüfat ritmlərini təbiətin ritminə əsasən quran toplumdur. Bu cəhətdən 2 Qərbi Azərbaycanda keçirilən Novruz mərasimi və onun mühüm tərkib hissəsi olan cəmlə//cəmrə qışdan yaza keçidin məhz bu torpağa məxsus zaman ritmini inikas edir. Bu da öz növbəsində Qərbi azərbaycanlıların regionda minillərin təcrübəsinə əsaslanan tarixini bir daha təsdiq edir.

İrəvan bölgəsində axır çərşənbə gecəsi “adamlar, xüsusilə qızlar niyyət tutub qapıpusduya çıxar, belə güman edərdilər ki, eşitdikləri ilk söz onların qismətindən xəbər verir. Buna görə də həmin axşam evdə hamıya tapşırardılar kı, ancaq xoş sözlər deyin, birdən qapıpusduya çıxan olar. Uşaqlar da zarafatla tez-tez bərkdən “Allah murazınızı versin!” - deyərdilər.

Həmin axşam evlərdə hər adama bayram payı bölünərdi: qoz-fındıq-şimi-alma-narıngi və s. Bu, daha çox rəmzi səciyyə daşıyırdı. Kim istəməsə, öz payını başqasına verə bilərdi. Evdə nə qədər bolluq olsa da, uşaqlar üçün pay hamısından şirin olardı. Həmin axşam evlərdə, əsasən, plov bişirilərdi.

Bayram axşamı (ona Kiçih bayram və ya Baca-baca da deyirdilər) valideyn evinnən övlad evinə pay göndərməh, belə paynan qoca ata-ananı yad etməh adət idi. Cavan oğlannarın ikibir, üçbir olub evlərə dəsmal, şal və ya papax atması da gözəl adət idi. Bayram axşamının Baca-baca adı da buradan — keşmişdə evin bacasınnan şal sallamaxdan götürülmüşdü. Çox vax sevgilisi olan oğlannar da istədiyi qızın evinə dəsmal atardı. Dəsmala bayram yemişi bağlasaydılar, bu, ona işarə idi ki, qızı oğlana verməyə razıdılar. Nişannı oğlannara qız evinnən rəhli yumurtalar göndərərdilər ki, öz taytuşdarına paylasın” .

Keçmişdə il təhvil olan gün çaydan xırda balıq tutub gətirər, ləyənə salıb, ətrafına səməni, şam düzər, diqqətlə balıqların hərəkətini izləyərdilər. Balıq şiddətlə çabalayanda, yaxud sudan atılanda alqış qopardı kı, il təhvil oldu . Hamı bir-birini təbrik edər, bundan sonra bütün kənddə bayramlaşma mərasimi başlayardı. Hər kəs öz ağsaqqal və ağbirçəyinin bayramını təbrik etməyi özünə borc bilərdi. Həmin gün küsülüləri də barışdırardılar.

Böyük bayramda isə adamlar bir-biri ilə bayramlaşmağa gedər, öz yaxınım, qohumunu bayram Payıi,ə Yad edərdilər. Bu pay bayram şimiyyatından və hər hansı bir “xələt”dən ibarət olardı. Bayramda qırmızı yumurta boyamaq, onu döyüşdürmək, udmaq-uduzmaq Novruz bayramının əsas adətlərindən idi.

Keşmişdə bayram şənliklərində xomz, yumurta, kəl döyüşdürmək, nəhayət, pəhləvanların güləşməsı bır adət ıdi. Bayrama hələ bir ay qalmış pəhləvanlar üçün sıra qonaqlığı düzəldərdilər. Başqa sözlə, bayramqabağı onları yedirdib-içirdərdilər ki, qüvvə toplasınlar. Hətta, kəndin qalib pəhlivanı başmın dəstəsi ilə qonşu kəndlərə güləşməyə gedərdi. Qaliblərə nəmər verərdilər.

“Yumurta boyamax, yumurta döyüşdürməh də Novruz bayramının əsas adətdərinnən idi. Bayrama bir neçə gün qalmış hər evdə yumurta boyanardı. Yumurtanı, adətən, qırmızı soğan qabığıynan boyuyurdular. Yəni yumurtalann bişdiyi qazana bir qədər soğan qabığı tökülər, bişmiş yumurtaları qazannan çıxaranda artıx onnar qıpqırmızı olardı.

Yumurtanı çox vax təh-təh döyüşdürərdilər. Əwəl tərəflər bir-birinin yumurtasmı dadar, yəni sol əlinin içi ilə sol qulağım tutub, sağ əlindəki yumurtanı qabax dişdərinə dönə-dönə taqqıldadıb, bərhliyini-boşduğunu yoxluyardılar. Tərəflər razılaşanda yumurtanı dəyişdirə də bilərdilər. Tərəflər yumurtanı toqquşdurardılar, kimin yumurtasınm başı da, künəsi də sınsaydı, uduzmuş olurdu və yumurtasını qarşı tərəfə verirdi.

Yumurtaları qataman da döyüşdürərdilər. Yəni 15-20 yumurtanı dişdərinə vurmadan yerə düzər, başqa söznən, qatar qoyardılar. Yumurtaları döyüşdürmə prosesi başdıyardı, əwəl biri tutar, o biri vurardı, sonra əksinə. Kimin yumurtası sınsaydı, onu başqasıynan əvəz edərdi. Axıra kimin salamat yumurtası qalsaydı, yumurtalarm hamısı ona çatardı. Yumurtalann xərcini isə uduzan tərəf çəkərdi. Yumurtaları qatara qoymağa uşaxlar girişə bilməz, bunu, adətən, böyüh uşaxlar, gənşdər edərdilər.

Bayramlarda nişannı qızdarm və təzə gəlinnərin görüşünə getməh xüsusi mərasim kimi icra olunar, oğlan tərəfın yaxın qohum qadınnan, qızlan çoxlu hədiyyə, xonça və s. ilə qız və ya gəlin evinə gedərdilər” .

Novruz bayramı ilə bağlı insanlar arasında zaman-zaman çoxlu inanclar, inamlar və sınamalar da yaranmışdı. Qaraqoyunlu mahalında İlaxır çərşənbə ilə bağlı aşağıdakı inamlar qeydə alınmışdır:

“İlin axır çərşənbəsində iirəyində niyyət hava qaralannan sonra xəlvətcə gedərsən qonumqonşunun qapısına. Qapı dalında duruf, ayağıyın altına açar atıf içəriyə qulaq asırsan: eşitdiyin ilk kəlmə niyyətiyin yerinə yetif-yetmədiyinə nişan verir. İlk kəlmə xoş mətləbə, yaxşı bir istəyə bağlıdırsa, demok niyyətin baş tutacaq. Əgər içəridən pis söz, narazılıq, nigarançılıq bildirən kəlmə eşidirsənsə, onda istəyinə çatmaq çətin olajax”.

“Axır çərşənbə gejəsinin səhəri sübh tezdən dumf axar su üstünə getmək, suya salam verif üstünnən üç dəfə atdanmaq, sonra da həmən sudan bir qab gətirif həyət-bacaya, evin dörd bucağına səpmək gərəkdi. Deyirlər kin, belə edəndə ilin xoş gələr, ağrı-acı gönnəzsən ’.

“Axır çərşənbə gejəsində un çuvalım ağzını açıx qoyarlar ki, bərəkət paylananda bağlı qalmasın”.

“İlin axır çərşənbəsində axar suyun qabağım kəsmək olmaz, onda sənə sədəmə toxunar, işlərin dolaşar”.

“Axır çərşənbə axşammda yandırılan tonqalın üstünnən adamlar atdanıf qurtarannan sonra malqaranı, qoyun-quzunu da addadırlar ki, çillədə qalmasınnar. Çillə köhnə ilin ağn-acısı, qadabalasıdı, ojaxdan addayanda hamısı tökiilüf odla yanır. Addıyıt keçəndə olur anadangəlmə .

“Axır çərşənbə axşanunda ov tüfənginə giliz qoyuf boşuna atallar kı, çillədən çıxsın. Əgər həmin məqamda tüfəngi doldumf atmasan, çilləyə düşüf il boyu müdam düz vunnaz, ovdan, quşdan yayınarsan” .

Azərbaycanın hər bir bölgəsində olduğu kimi, Qərbi Azərbaycanda keçirilən Novruz mərasimi də etnoregional həyatın mühüm tərkib hissəsidir. Bu mərasim Qərbi azərbaycanlıların bütün tariximədəni yaşam təcrübəsini həm yaddaş hadisəsinə, həm də davranış formuluna çevimıişdir. Yəni, Novruz bayramı bir tərəfdən etnik-mədəni yaddaş potensiyası, o biri tərəfdən etnik-mədəni davranış modelidir. Bu iki element Qərbi Azərbaycan Novruzunun aparıcı mahiyyətini təşkil edir.

İrəvan çuxurunda xüsusi önəm verilən mərasimlərdən biri də Qurbankəsmə mərasimi idi. Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycanda dini mərasimlərin (Orucluq, Məhərrəmlik və s.) keçirilməsinə çox diqqətlə və bir az da mühafızəkarcasına yanaşardılar. Qurbankəsmə mərasimlərində də bu ayinin icrasmda dədə-baba adətlərə xüsusi dəqiqliklə əməl etməyə çalışardılar. Belə bir inam vardı ki, buna dəqiqliklə əməl edilməsə, qurbanlıq qəbul olunmaz. Əslində, bu, düşmən əhatəsində yaşayan bir etnosun həm də öz varlığını, öz milli-mənəvi dəyərlərini, mövcudluq forma və iisullarını qomma vasitəsi idi.

İrəvan çuxurunun Vedibasar bölgəsində Qurbankəsmə mərasiminin bir sıra özəllikləri vardı. Onlardan qədim Gəmibasar mahalının Bayburt kəndinin keçmiş sakinlərindən yazıya alınmış, Millidərə bölgəsi üçün səciyyəvi olan üç qurbanlıq - Bişmə qurban, Sacarası və Niyaz haqqında xüsusi bəhs etməyi vacib hesab edirik.

“Bişmə qurban. Müəyyən niyyət üçün xüsusi bəslənmiş qoç kəsilərmiş. Bu mərasim kəndin ən böyük evində keçirilər, burada kəndin bütün əhalisi iştirak edərmiş. Mərasimə kəndin ən mötəbər ağsaqqalı və ya seyid övladı rəhbərrih edərmiş. Qurban kəsiləndə onun əti doğranmazmış, yalnız oynaxlardan ayrılar, sora qazannara doldumlub bişirilərmiş. Ət sümühdən aynlana qədər bişirilər, sora əti sümühdən ayırıb, didib, iri teşdərə yığarmışdar. Bunnan sora həmin əti lavaş çörəyin arasına qoyub kəndin bütün əhalisinə paylıyarmışdar. Mərasim başlanannan qutarana qədər dualar oxunarmış. Ətin qazanda qalan suyuna yarma töküb bişirər, camahata paylıyamuşdar. Sümühləri isə qoçun dərisinə büküb əlçatmaz yerdə torpağa dərin basdırarmışdar kı, heş vəhşi heyvannar da tapa bilməsin.

Sacarası. Xəmiri yağla, südlə yoğurar, sora ocağın üsdünə sac qoyub, o sacın içinə yoğrulmuş xəmiri çörəh kimi yayar, üsdünü də digər sacnan örtərmişdər. Sacarası bişdihdən sora onu götiirüb, hissə-hissə doğmyub, kənd camahatına paylıyarmışdar. Bişmə qurban kəsməh imkanı olmuyannar üç Sacarası bişirsə idi, o, bir Bişmə qurbana əvəz sayılarmış.

Niyaz. Niyazı da xəmirdən bişirərmişdər. O, həcmcə Sacarasınnan kiçih olar, xəmiri südnən yoğmlar, bir az da şəkər ya da bal qatılamuş. Onu sacda, ya təndirdə bişirər, hissələrə bölüb camahata paylıyarmışdar. Onu çox vax Sacarası ilə eyni vaxda bişirib paylıyarmışdar.

Sacarasıyla Niyazı paylıyan onu iki əlinin arasında tutub verər, payı alan da həmçinin iki əlinin arasında alıb, payı öpər, “Allah qəbul etsin” deyərmiş. Bu payları yeyərkən gərəh elə edəydin ki, bir qmğı da yerə düşmüyəydi, çünkü günah sayılırdı. Yerə düşərsə, götürüb, öpüb, göz üsdə qoyub, sora əl-ayax çatmıyan yerə qoyarmışdar” .

Göründüyü kimi, Qurban bayramı Qərbi Azərbaycan regionları üzrə etnoqrafık özünəməxsusluqlara malikdir. Bu bayram bütün Qərbi Azərbaycanda təntənə ilə keçirilirdi.

Ən qədim mərasimlərdən olan Xıdır Nəbini də Qərbi Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində bu yaxınlara qədər qoruyub saxlamışdılar. Xıdır Nəbi yazın gəlişi ilə bağlı bayramdır. Xıdır yazın gəlişini simvollaşdırır. Xalq, əslində, bu mərasimi keçirməklə qışın gedişini və yazın gəlişini təmin edir. Başqa sözlə, təbiətin ritmi, fəsillərin bir-birini əvəzləməsi insan faktorunun iştirakı ilə baş verir. İnsan təbiətə təsir edir.

Azərbaycanın bütün bölgələrində olduğu kimi, Qərbi Azərbaycanda da geniş yayılmış xalq oyun və tamaşalarından biri də “Qodu-qodu” oyunudur. Bu vaxt əllərdə gəzdirilən kukla (gəlincik) - müqəwadan istifadə edilirdi.

İrəvanın toy adətləri isə ümumilikdə Qərbi Azərbaycanın digər bölgələrindəki və ümumilikdə Azərbaycanın fərqli bölgələrindəki toy mərasimlərindən az şeylə fərqlənsə də, regiona xas spesifık xüsusiyyətlərdən də xali deyildi.

Xüsusilə keçən əsrin 60-cı illərindən 1988-ci il deportasiyasına qədər toy adətlərində xeyli dəyişikliklər olmuşdu. Küçələrdə böyük çadır qurular, toy şənliyi axşamdan gecə yarısına qədər çəkərdi. Məclisdə əvvəllər aşıqlar, sonralar isə daha çox müğənnilər iştirak edərdilər. Toylarda məclisi hörmətli ağsaqqallar idarə edərdilər.

Qərbi Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində toy adətlərində müəyyən fərqlilik özünü göstərirdi. “Vedidə keçmişdə ən azı yeddi gün-yeddi gecə toy olardı. 1950-ci illərdə bu, üç gün-üç gecəyə qədər qısaldılmışdı. 1970—80-ci illərdə isə hər toy ancaq iki giin (adətən, həftənin şənbə və bazar günləri) çalınardı. Həm də toyu oğlan evi edərdi, ayrıca qız toyu olmazdı.

Toydan əvvəl oğlan evinin ağsaqqalları ilə qız evinin ağsaqqalları oturub, xərc-xörək deyilən bir sövdələşmə cdərdilər. Qız atasına çatacaq başlıq (süd pulu), qız evinin toy xərci (kəbin çörəyi üçün) və s. müəyyənləşdirilərdi.

Keçmişdə gəlini üzüörtülü, atın üstündə, qayınata və ya qayınata əvəzi olan adam atın yüyənindən tutmaqla aparannışlar.

Şənbə günü gündüz oğlan evindən qız evinə parça biçiminə gedilər, orada məclis qurular, kəbin çörəyi verilərdi. Bu, qız toyunu əvəz edər və orada ancaq qadınlar iştirak edərdilər. Qız evinin məclis - xərcini oğlan evi öz üzərinə götürərdi. Gecə isə oğlan evindən qız evinə xına aparılardı. Bazar günü gəlini gətirməyə getməzdən əvvəl oğlan evinin mağarında bəyi tərif edər, çalğıçılar bəyin yaxm adamlarından nəmor yığardılar.

Bir çox bölgələrdə nişanlı qızlar və təzə gəlinlər toya ancaq musiqi ilə dəvət olunardılar. Belə ki, çalğıçılar qapı-qapı gəzib həmin qız-gəlinlərin olduğu həyətdə dayanıb bir qədər çalar, onları toya çağırardılar. Yalnız buııdan soııra həmin qız və ya gəlin o axşam toya təşrif buyurardı”.

Beləliklə, Qərbi Azərbaycan bölgəsinin adət-ənənələri, mərasimləri zəngin etnoregional spesifıkaya malikdir. Bu özünəməxsusluq avtoxton həyatla müəyyənləşir. Başqa sözlə, Qərbi Azərbaycan mərasimləri bütiin struktur elementləri ilə bölgəyə bağlıdır: bölgənin təbiəti, relyef spesifikası, havası, suyu bu mərasimlərin quruluşunu, tərkib elementlərini, regional koloritini şərtləndinnişdir. Bu da öz növbəsində Qərbi Azərbaycan folklor miihitində mərasimləri etnoregional özünüifadə və davranışm fonnulları kinıi səciyyələndirməyə imkan verir.