Xocalı tarixən insanların yaşayış məskəni olmuşdur. Rayon ən qədim dini,
memarlıq və mədəniyyət abidələri ilə zəngindir. Xocalının yaxınlığında bizim e.
ə. XIV-VII əsrlərə aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti abidələri yerləşir.
Burada son bürünc və ilkin dəmir dövrlərinə aid olunan dəfn abidələri - daş
qutular, kurqanlar və daş kitabələr tapılmışdır. Rayon ərazisində arxeoloji
abidələr - dairəvi qəbir (1356-1357-ci illər) və mavzoley (XIV əsr) də vardır.
Arxeoloji qazıntılar zamanı müxtəlif növ daş, bürünc və sümükdən hazırlanmış
bəzək əşyaları, eləcə də, gildən bişirilmiş saxsı ev əşyaları və s. tapılmışdır.
Xocalının tarixi-mədəni abidələri
Xocalının tarixi-mədəni abidələri
Daş qutu nekropolu – tung dövrü ( Xocalı şəhəri Əsgəran dağı)
Nekropol – ilk tunc və orta tunc dövrü (Xankəndidən cənubda)
Xocalı kurqanları - ilk tunc və dəmir dövrü (Xocalı rayonu)
Küp qəbirləri nekropolu – ilk orta əsrlər (Xankəndinin ərazisində)
Kurqan - dəmir dövrü (Xankəndi yaxınlığında)
Xankəndi kurqanları - tunc dövrü (Xankəndidən şimalda)
Xaçıncay nekropolu - ilk tunc və orta tunc dövrü (Seyidşən kəndindən
şimal-şərqdə)
Küp qəbirləri nekropolu - tung dövrü (Armudlu kəndindən 2km. İlis kəndinə tərəf)
Kurqan - tung dövrü (Armudlu kəndindən 15 km aralı, İlis çayının sahilində)
Daş qutu nekropolu – dəmir dövrü (Armudlu kəndi, qəbristanlığın yaxınlığında)
Köhnə qəbristanlıq - tung dövrü (çanaqçı kəndi)
Daş qutu nekropolu – dəmir dövrü (Saruşen kəndi)
Daş qutu nekropolu – dəmir dövrü (Saruşen kəndi , dağın ətəyində)
Dairəvi məbəd - 1356-1357-ci il (Xocalı şəhəri)
Türbə – XlV əsr (Xocalı şəhəri)
Alban məbədi - 1100-ci il (Çanaxçı kəndi)
Alban məbədi - 1065-ci il (Çanaxçı kəndi)
Alban məbədi - 905-ci il (Şuşa kəndi)
Alban məbədi - 1122-ci il (Xansıx kəndi)
Alban məbədi - 1100-ci il (Xaçmaz kəndi)
Alban məbədi - 1202-ci il (Armudlu kəndi)
Qala – X əsr (Maşxmaat kəndi)
Qırxlar qalası – orta əsrlər (Badara kəndi)
Məbəd kompleksi - VII əsr ( Badara kəndi)
Qala - IX əsr ( Daşbaşı kəndi)
Əsgəran qalası - XVIII əsr ( Əsgəran qəsəbəsi)
Aslan qalası – IX əsr (Anabert kəndi)
Mədəb – XIII əsr (Xanabad kəndi)
O cümlədən:
Tarixi-dini abidələri
Alban məbədi (905-ci il) – Şuşa kəndi.
Alban məbədi (1100-cü il) – Çanaxçı kəndi
Alban məbədi (1065-ci il) – Çanaxçı kəndi
Alban məbədi (1100-cü il) – Xaçmas kəndi
Alban məbədi (1122-ci il) – Xansıx kəndi
Alban məbədi (1202-ci il) – Armudlu kəndi
Günbəz – Xocalı kəndi
Qoç və yəhər şəkilli qəbir daşları – Xocalı kəndi
Qədim tarixə malik olan Alban abidələri – Xocalı kəndi
Qədim Alban kilsəsinin qalıqları – Kərkicahan qəsəbəsi
“Börgün qayasında olan kilsə” alban kilsəsi – Meşəli kəndi
“Yeddi kilsə” Alban kisəsi – Meşəli kəndi
“Durpasuda olan kilsə” Alban kilsəsi – Meşəli kəndi
“Balaca suda olan kilsə” Alban kilsəsi – Meşəli kəndi
“Əvəzin yurdunda olan kilsə” (Alban kilsəsi) – Meşəli kəndi
Xocalı qəbiristanlığı e. ə. VIII-VII əsrlər
Ziyarətgahları
Səkkizgüşəli günbəz ziyarətgahı (XIII əsr)
Türbə (XIV əsr)
Seyid Cəlal ağanın ocağı – Xocalı şəhəri
Cahan nənə ocağı – Xocalı şəhəri
Qaranın ocağı – Kərkicahan qəsəbəsi
Darılı piri – Kosalar kəndi
Tarixi memarlıq abidələri
Teymurləngin qalası – Meşəli kəndi
Əsgəran qalası (XVIII əsr) – Əsgəran qəsəbəsi
