O OLMASIN,
BU OLSUN
4
MƏCLİSLİ OPERETTA
Әfradi-әhli-mәclis
İŞTİRAK
EDİRLӘR
R ü s
t ә m b ә y--45
yaşında, borclu düşmüş bir bәy.
G ü l
n a z--15 yaşında, Rüstәm bәyin qızı ki,
Sәrvәrә aşiqdir.
S ә r
v ә r --25 yaşında bir studentdir ki, Gülnaza
aşiqdir.
S ә n
ә m--qulluqçu, dul arvad, 30 yaşında.
M ә
ş ә d i İ b a d--50 yaşında, dövlәtli bir
tacirdir ki, Gülnazı almaq istәyir.
H ә s
ә n q u l u b ә y--40
yaşında, millәtpәrәst,
R z a b ә y--40yaşında,
qәzetçi,
H ә s
ә n b ә y--40
yaşında, intelligent. Rüstәm bәyin
aşnaları.
Ә s g
ә r--30 yaşında, qoçu.
H a m b a
l.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r--hamamçı.
U s t
a M ә h ә r r ә
m--dәllәk.
K ә r
b ә l a y ı N ә s i
r--bazar әhli.
H a m a
m x i d m ә t ç i l ә
r i.
Q o
ç u l a r.
B a z a
r a d a m l a r ı v ә
s.
BİRİNCİ
MӘCLİS
R ü s
t ә m b ә y i n evindә
vaqe olur. Yaxşı döşәnmiş bir otaqdır. İçindә
stol, kürsü vә kreslolar dәxi vardır.
Pәrdә qalxdıqda bütün iştirak
edәnlәr çәrgә ilә durub oxuyurlar.
M u s i q i
H a m
ı.
Nә
sözdür kim, deyir mәxluq (2 dәfә)
Ki, Leyli
oldu ğeyrә jap. (2 dәfә)
M u s i q i
Әbәs
sözdür bu әfsanә, (2 dәfә)
Düşübdür
xәlqin ağzına. (2 dәfә)
Gәrәk
Mәcnun, gәrәk Leyli
Veribdirlәr
canın canә. (2 dәfә)
M u s i q i
Hәqiqi
aşiqin yoxdur (2 dәfә)
Rәqibi,
düşmәni, xari. (2 dәfә)
M u s i q i
Әbәs
sözdür bu әfsanә, (2 dәfә)
Düşübdür
xәlqin ağzına. (2 dәfә)
Gәrәk
Mәcnun, gәrәk Leyli
Veribdirlәr
canın canә. (2 dәfә)
Pәrdә
enir. Hamı dağılır. S ә r v ә r ilә G
ü l n a z qalırlar. Tarda segah çalınır,
pәrdә qalxır.
S ә r
v ә r (oxuyur).
Şәfayi-vәsl
qәdrin hicr ilә bimar olandan sor,
Zülali-zövq
şövqün tәşneyi-didar olandan sor.
G ü l
n a z.
Lәbin
sirrin gәlib göftarә mәndәn
özgәdәn sorma,
Bu
pünhan nüktәni bir vaqifi-әsrar olandan sor.
S ә r
v ә r.
Gözü
yaşlıların halın nә bilsin mәrdümi-qafil,
Kәvakib
seyrini şәb ta sәhәr bidar olandan sor.
G ü l
n a z.
Qәmindәn
şәm tәk yandım, sәbadәn sorma
әhvalım,
Bu
әhvalı şәbi-hicran mәnimlә yar olandan sor.
S ә r
v ә r.
Mәhәbbәt
lәzzәtindәn bixәbәrdir zahidi-qafil,
Füzuli,
eşq zövqün zövqi-eşqi var olandan sor.
G ü l
n a z (danışır). Sәrvәr, bu gün sәni
çox kefsiz görürәm, nә olub mәgәr?
S ә r
v ә r. Doğru deyirsәn, mәn dünәndәn
bәridir ki, fikirdәyәm.
G ü l
n a z. Nә olub, söylә görәk?
S ә r
v ә r. O olubdur ki, atan sәni bir özgәsinә
әrә vermәk istәyir....
G ü l
n a z (qorxu ilә). Kim deyir onu?
S ә r
v ә r. Mәn deyirәm, doğru yerdәn
bilmişәm.
G ü l
n a z. Bәs atam mәnә heç zad demәyibdir.
S ә r
v ә r. Ola bilsin ki, bu gün deyәr vә bir dә
sәnә nә deyәcәkdir, sәnin borcun onun
sözünә qulaq asmaqdır.
G ü l
n a z (acıqlı). Yox-yox, mәn sәndәn başqa
özgәsinә әrә getmәyәcәyәm;
qoy mәni öldürsün, mәn sәni
sevmişәm, sәnә dә gedәcәyәm.
S ә r
v ә r. Axı o әr mәndәn dövlәtlidir.
G ü l
n a z. Cәhәnnәmә olsun.
S ә r
v ә r. Mәndәn gözәldir.
G ü l
n a z. Çox mәnә lazımdır!
S ә r
v ә r. Mәndәn cavandır.
G ü l
n a z. İstәr lap uşaq olsun, lazım deyildir.
S ә r
v ә r (gülür). Yalan deyirәm, gözәlim
Gülnaz! O kişi, doğrudur, mәndәn min
kәrrә dövlәtlidir, amma özü qocadır,
azından bir әlli yaşı vardır. Görsәn
qorxarsan.
G ü l
n a z. Bax, mәn daha sәbr edә bilmirәm: günü
bu gün atama deyәcәyәm ki, mәn sәni
sevnrәm vә sәndәn başqasına әrә
getmәyәcәyәm.
S ә r
v ә r. Yox, Gülnaz, heç elә elәmә!
Sәn mәn deyәnә qulaq as, yoxsa iş düz
gәtirmәz. Mәn bilirәm ki, sәnin atan borclu
düşübdür vә pula da çox ehtiyacı
vardır. O istәyir ki, bu qohumluqla o kişidәn ki,
adı Mәşәdi İbaddır, bir qәdәr pul
yesin. Zәrәr yoxdur, qoy yesin. Sәn atana heç bir
söz demә vә söz açsa deyinәn ki,
özün bilәrsәn. Sonra sәnin işin yoxdur,
mәn bu işә tәhәr çәkmişәm.
G ü l
n a z (bikef). Mәn nә tövr razı olum ki, mәni
götürüb özgәsinә әrә versin.
S ә r
v ә r. Sәn o barәdә arxayın ol, mәndәn
başqa sәni özgәsi ala bilmәz, amma sәn
mәn deyәnә qulaq as!
Bu halda S
ә n ә m daxil olur.
S ә n
ә m. Bircә o gün ola idi ki, sizin toyunuzda
süzә-süzә oynaya idim.
S ә r
v ә r. İnşaallah, bu yaxında oynarsan.
S ә n
ә m (sevinir). Necә? Yaxında toy eylәyirsәnmi?
S ә r
v ә r. Yox, mәn eylәmirәm, Rüstәm bәy
Gülnazı özgәsinә әrә verir.
S ә n
ә m (bikef). Buy.... Başıma xeyir! Bu nә
sözdür? O әr kimdir?
S ә r
v ә r. Bir qoca kişidir.
S ә n
ә m. Buy!... Ağrım onun ürәyinә! Heç
bunun kimi gözәl qız qoca kişiyә gedәrmi?
S ә r
v ә r. Zәrәr yoxdur, mәn işi özgә
cürә düzәldәrәm. Gülnaz, sәn bikef
olma. Arxayın ol, kimin ixtiyarı var ki, yarı yarından
ayıra bilsin.
M u s i q i
Ü
ç ü b i r y e r d ә.
Әcәb
sözdür bu әfsanә, (2 dәfә)
Düşübdür
xәlqin ağzına.(2 dәfә)
Gәrәk
Mәcnun, gәrәk Leyli
Veribdirlәr
canın canә. (2 dәfә)
Q a p
ı döyülür.
S ә n
ә m. Ax, deyәsәn ağa gәlir.
(Yüyürüb qapıdan baxır). Ay aman, ağa
gәlir; dur qaç!
S ә r
v ә r (tәlәsik). Gülnaz, hәlә ki, xudahafiz.
Sәn mәn deyәndәn çıxma, atana başqa,
söz demә.
G ü l
n a z. Xudahafiz.
S ә r
v ә r gedir.
M u s i q i
R ü s
t ә m b ә y (daxil olur).
Qızım,
sәnә yaylıq alım!
G ü l
n a z.
Al,
dәdә, qurbanın olum!
R ü s
t ә m b ә y.
Qızım,
sәnә başmaq alım!
G ü l
n a z.
Al,
dәdә, qurbanın olum!
R ü s
t ә m b ә y.
Qızım,
sәnә corab alım!
G ü l
n a z.
Al,
dәdә, qurbanın olum!
R ü s
t ә m b ә y.
Qızım,
sәnә tuman alım!
G ü l
n a z.
Al,
dәdә, qurbanın olum!
R ü s
t ә m b ә y.
Qızım,
sәni.... Qızım, sәni....
Qızım,
sәni әrә verim!
G ü l
n a z.
Yox,
dәdә, qurbanın olum!
Yox,
dәdә qurbanın olum!
M u s i q i
R ü s
t ә m b ә y
(danışıq). Qızım, yox deyirsәn? Sәnin
üçün bir әr tapmışam ki, bir әr
tapmışam ki, dövlәt nә dövlәt, pul, saman
kimidir! Özüdәcә abırlı bir kişidir.
Hәrçәnd bir az yaşı çoxdur, amma bir
yaxşı adamdır ki, belәsini çıraq ilә
axtarsan tapa bilmәzsәn!
S ә n
ә m. Ah! Qoca olandan sonra heç nә! Ağrım onun
özünә dә, dövlәtinә dә!
R ü s
t ә m b ә y. Ay qız,
sәn qıfılla, sәn danışma, sәn bu cür
işlәri anlamazsan, çünki sәn bir heyvan
layәlәmsәn!
S ә n
ә m. Nә qәdәr heyvan olsam da, mәn cavan
qızımı qoca kişiyә әrә
vermәrәm! Heyf deyilmi? Vallah, bu saat onun dәrdindәn
ölәn cavanlar çoxdur ki, hәr biri bir Yusif!
R ü s
t ә m b ә y. Nә vaxt
mәn sәni qoca kişiyә әrә versәm,
getmә! Qız mәnimdir, mәn bilirәm:
istәrәm qocaya verәrәm, istәrәm cavana!
(Qıza) Razısanmı, qızım?
G ü l
n a z. Nә deyirәm, mәnim borcum ata sözünә
baxmaqdır, özün bilәrsәn!
R ü s
t ә m b ә y.
Ağıllı qızım, gözәl qızım!
Mәn әvvәldәn bilirdim ki, sәn mәnim
sözümdәn çıxmayacaqsan. Odur ki, kişiyә
söz vermişәm, indi o kişi bu gün buraya
gәlәcәkdir vә sәni dә görmәk
istәyәcәkdir. Mәn sәnә izn verirәm
ki, sәn gedib onun ilә görüşәsәn. Get
görüş vә özün dә danış, qorxma!
S ә n
ә m. Yәni batmış bu qәdәr çirkindir
ki, adam qorxa da bilәr?
R ü s
t ә m b ә y. Ay qız,
gәl sәn danışma!
S ә n
ә m. Axı deyirsәn ki, qorxma, mәn dә
soruşuram ki....
R ü s
t ә m b ә yAy qız, yum
ağzını!
S ә n
ә m. Ağzımı yummamış, nә deyirәm
ki?!
R ü s
t ә m b ә y. Ay heyvan,
danışma deyirәm!
S ә n
ә m. İndi mәn nә deyirәm ki, acığın
tutur.
R ü s
t ә m b ә y. A
mürtәd balası, danışma, qulluqçusan, otur
qulluqçu yerindә!
S ә n
ә m. İndi mәn nә deyirәm ki, pis söz
demirәm ki?!
R ü s
t ә m b ә y. Ay qız,
kәs sәsini!
S ә n
ә m. Sәsimi kәsmәmiş mәn nә
deyirәm ki....
R ü s
t ә m b ә y (lap
bәrkdәn). Ay qız, de qoy işimizi görәk!
S ә n
ә m. Mәn nә qayırıram ki....
R ü s
t ә m b ә y (daha
bәrk). A qız!...
Bu
әsnada q a p ı bәrk döyülür.
R ü s
t ә m b ә y. Durun
gәlin bәri, yәqin kişi gәldi.
H a m
ı s ı durub gedir.
M u s i q i
M ә
ş ә d i İ b a d (daxil
olur).
Mәn
nә qәdәr, nә qәdәr qoca olsam da,
Dәyәrәm
min cavana.
Çörәyi
yemәrәm mәn yavana.
Yaxşı
demәrәm mәn yamana,
Qurban
edәrәm mәn canana
Malımı,
pulumu, canımı mәn.
Gәl,
xanım, gәl yanıma,
Gәl,
canım, gәl yanıma,
Gәl,
yarım, gәl yanıma.
Gәl,
mәn ölüm, mәn ölüm, mәn ölüm
gәl!... (2 dәfә)
A quzum,
gәl yanıma,
Canımı
verәrәm mәn yarıma.
Qurban
edәrәm mәn canana
Malımı,
pulumu, canımı mәn.
M u s i q i
Yenә
tәkrar "Gәl, xanım, gәl yanıma".
M u s i q i
R ü s
t ә m b ә y (daxil olur).
Mәşdi
İbad, sәn bizә xoş gәlib, bizi şad
elәdin!
Bir de
görüm nә oldu ki, nә oldu bizi yad elәdin?
M ә
ş ә d i İ b a d.
A
kişi, sәn öl, mәn sәni hamıdan artıq yad
elәrәm,
Sәn
qızı mәnә vergilәn, gör necә sәni
şad elәrәm.
Musiqi
çalınır, i k i s i dә oynayır.
R ü s
t ә m b ә y.
Söylә
görüm bir mәnә,
Cib
doludurmu pul ilәn?
Gәl
sәnә mәn qız verim,
Nә
işin vardır dul ilәn.
M ә
ş ә d i İ b a d
A
kişi, sәn öl, mәn sәnә
Nә
qәdәr desәn pul verәrәm,
Sәn
qızı mәnә vergilәn,
Gör
necә sәni şad elәrәm.
Musiqi
çalınır, ikisi dә oynayır.
M ә
ş ә d i İ b a d. Pul
verimmi?
R ü s
t ә m b ә y.
Vergilәn!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Qız verәrsәnmi?
R ü s
t ә m b ә y.
Verәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d. Tez
verimmi?
R ü s
t ә m b ә y. Vergilәn!
M ә
ş ә d i İ b a d. Tez
verәrsәnmi?
R ü s
t ә m b ә y.
Verәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Degilәn sәn öl!
R ü s
t ә m b ә y. Bu sәn
öl!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Bәs elә isә?
R ü s
t ә m b ә y. Ver
әlini!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Bәs elә isә?
R ü s
t ә m b ә y. Ver
әlini!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Degilәn sәn öl!
R ü s
t ә m b ә y. Bu sәn
öl!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Bәs
elә isә?
R ü s
t ә m b ә y.
Ver
әlini!
Musiqi
çalınır, ikisi dә oynayır.
M ә
ş ә d i İ b a d
(danışıq). İndi axır sözünü de
görüm, qızı mәnә verirsәnmi? Yoxsa
vermirsәn, gedib ayrı qız alaram, deyәrәm ki, o
olmasın, bu olsun!
R ü s
t ә m b ә y. Mәn
öz sözümün üstündә duran adamam. Ancaq
sәn dә gәrәk qabaqca bir balaca tәdarük
görәsәn. (Әli ilә pula işarә edir).
M ә
ş ә d i İ b a d.
Min manat
sәnә bәsdirmi?
R ü s
t ә m b ә y.
Min
dә üstә artır.
M ә
ş ә d i İ b a d. A kişi,
axı bunun bir anbar da toy xәrci var.
R ü s
t ә m b ә y. Doğrudur,
ancaq nә elәmәk? Hәrgah bir qәdәr cavan
olsa idin, bu iş sәnin üçün ucuz tamam olardı,
amma heyf ki, qocasan, taxsır özündәdir.
M ә
ş ә d i İ b a d. A
kişi, vallah, mәn nә qәdәr qoca olsam da, min
buğu burma cavana dәyәrәm. Sәn nә fikir
edirsәn?! Ala, min beş yüz manat, qalanını da sonra
verәrәm (pul çıxardıb verir).
R ü s
t ә m b ә y. Olar (pulu
alır). Zәrәr yoxdur.
M ә
ş ә d i İ b a d.
İndi mәn istәyirәm ki, bir qızı
görüm, danışdırım, nә deyirsәn?
R ü s
t ә m b ә y. Heç sözüm yoxdur,
әylәş, bu saat
qızı göndәrәrәm (gedir).
M ә
ş ә d i İ b a d. Zarafat
deyildir, bir әtәk pul verirәm, bir baxım
görüm, mal nә cür maldır, verdiyim pula
dәyәrmi? Mәnim istәdiyim odur ki, özümә
layiq adam olsun. Yoxsa mәndәn ötrü tәfavüt
yoxdur, o olmasın, bu olsun!... (Sükut). A kişi, bircә
mәn bilmәdim ki, camaat mәnim harama qoca deyir! Vallah,
görünür ki, xalqın gözü pis görür.
Budur ayna, bu da mәn. (Aynaya baxır). Allaha şükür,
dişlәrim hamısı cabәca, saqqalım da qapqara
şәvә kimi. (Diqqәt ilә baxır).
Deyәsәn burda bir dәnә ağ tük vardır.
Gәrәk dartam çıxsın. (Dartır). A
zәhrimar!... Görünür ki, heyvan balası
dәllәk hәnan? pis yax?bd?r. (C?xard?r). Puf!... Rәdd
ol, sarlatan!... Qoca odur ki, dişlәri olmaya, gözü
görmәyә, qulaqları eşitmәyә,
özü dә yerindәn tәrpәnә
bilmәyә, mәn ki, әlhәmdülillah, quş
kimiyәm. Maşallah deyim ki, göz dәymәsin.
Özüm dә әlli yaşım ya ola, ya olmaya.
(Güzgüyә baxıb ora-burasını
düzәldir). İndi mәn papağımı nә
cür qoyum ki, qızın xoşuna gәlsin: Hәrgah
belә qoysam (gәc qoyur), onda qız qorxar, elә
bilәr ki, Bakı qoçusuyam. Әyәr belә qoysam
(gözünün üstә qoyur), onda da qız
ürkәr, elә bilәr ki, Qarabağın pambıq
bәylәrindәnәm. Hәrgah bu cürә qoysam
(lap dalı qoyur), onda qızın mәndәn
zәhlәsi gedәr. Elә bilәr ki, Gәncә
qumarbazıyam, әgәr belәnçik qoysam
(tәpәsinә qoyur), onda da Şamaxı lotusuna oxşaram.
Bәs nә tövr qoyum? Hamısından yaxşısı
budur ki, başıaçıq oturram, onda qızın
xoşuna gәlәr, elә bilәr ki, abrazavannıyam. Doğrudan
da, mәn bir qәdәr abrazavannıyam, çünki
uruslar mәn ilә çox alış-veriş
elәyiblәr vә mәn onlardan urus dilini dә
yaxşı öyrәnmişәm. Mәsәlәn:
işto katu, bajaluska, funt vosim qәpik, menşi nelza, nelza
(Sәs gәlir). Aha, deyәsәn qız gәlir; indi
gәrәk mәn seryoznıski olam. (Bir kreslo
üstündә bardaş qurub oturur.)
G ü l
n a z ilә S ә n ә m daxil olur.
G ü l
n a z. Uy, mәn bu kişidәn qorxuram!
S ә n
ә m. Nә kifir kişidir,
ay allah!
M ә
ş ә d i İ b a d
(kәnara). Deyәsәn, mәndәn qorxurlar.
Zәrәr yoxdur; arvad kişidәn qorxsa
yaxşıdır. (Onlara). Bir deyin görüm, xanım
hansınızdır, qulluqçu hansınız?
S ә n
ә m. Mәn qulluqçuyam, bu xanımdır. (Otururlar).
M ә
ş ә d i İ b a d.
Çox gözәl, çox әcәb! (Kәnara). Heç qulluqçunun
özü dә yaman deyildir, amma xanıma söz yoxdur.
Dәyәr verdiyim pullara. (Sükut. Heç kәs
dinmәyir. Mәşәdi İbad birdәn-birә
gözlәrini Gülnazın başına tәrәf
dikib, diqqәt ilә baxır). Xanım, sәnin ki,
saçın bu qәdәr qaradır, yәqin sәn
dә mәnim kimi hәna qoyursan.
G ü l
n a z. Xeyr, hәna qoymuram!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Hә!... Çünki mәn saqqalıma hәna qoyuram,
elә bildim ki, sәn dә saçına hәna qoyursan.
(Kәnara). Amma lap nahaq yerә hәnadan söhbәt
saldım, heç yeri deyildi.
G ü l
n a z. Mәnim başım hәlә ağarmayıbdır
ki, hәnaya ehtiyacı ola.
S ә n
ә m. Allaha şükür, xanım qocalmayıb ha!
M ә
ş ә d i İ b a d
(tәlәsik). Xeyr, xanım, mәnim dә saqqalım
ağarmayıbdır. Mәn saqqalıma hәna qoydum,
qoymadımhәmişә qapqara şәvә kimidir.
Amma mәn bir növ adәtkardә olmuşam vә fars da
deyir ki, "tәrki-adәt bә movcibi
mәrәzәst". (İrәli gәlir.) Allah
ölәnlәrinizә rәhmәt eylәsin,
mәnim rәhmәtlik anam deyәrdi ki, başımın
hәnasının vaxtı keçәndә başım
ağrıyır. Çünki adәtkardә olmuşdur.
G ü l
n a zYәqin sizin dә saqqaqlınızın
hәnasının vaxtı keçәndә
ağrıyır.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Bәli, ağrıyır. Saqqalım bәrk
ağrıyır; bir dә, mәn sәnә deyim,
insanın başının, ya saqqalının
ağlığı onun qocalığına dәlalәt
eylәmәz. Bax, mәn iki yaşında urus balası
görmüşәm ki, başı ağappaq qar kimi; halbuki
iki yaşında uşağa qoca demәk olmaz. Vә bir
dә siz mәnim başıma diqqәt edin, heç
görün bir dәnә ağ tük varmı?
(Başını göstәrir).
G ü l
n a z. Heç qarası da yoxdur.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Bәs bundan mәlum olur ki, insan cürbәcür olar.
Sizin ikinizin dә canı üçün, indi dünya
elә dönübdür ki, indiki ahıllar indiki
cahıllardan min pay yaxşıdırlar. Mәsәlәn,
mәn tarix-nadir kitabını yarısına qәdәr
oxumuşam, ona görә hikmәt elmindәn yaxşı
biliyim vardır. İnsanın zahiri nә qәdәr
çirkin olsa, batili bir o qәdәr gözәl olar.
Mәsәl var ki, deyәrlәr: o olmasın, bu olsun.
Әlbәtә, nә zәrәri vardır,
cavanlıq olmasın, pul olsun. Pul elә şeydir ki,
qocanı cavan eylәr vә pulsuzluq da cavanı qoca
eylәr.
S ә n
ә m. Görünür ki, sәnin çox pulun vardır.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Sәnin dövlәtindәn kefim çox kökdür. (Әlini
cibinә salıb, bir abbası çıxardır). Buyur, bu
abbasını saxla, lazım olar saqqıza verib
çeynәrsәn.
S ә n
ә m. Xeyr, çox sağ ol, pul lazım olsa, ağam
verәr.
M ә
ş ә d i İ b a d. Aha, o
başqa mәsәlә. (Pulu qoyur cibinә). Heç pis
arvad deyildir. (Ona). Bir mәnә de görüm sәnin
әrin var?
S ә n
ә m. Xeyr, yoxdur.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Çox gözәl. (Kәnara). Qabaqdan bilsәydim
әvvәlcә bunu alardım, sonra xanımı! (Ona).
Kefin necәdir, yaxşı dolanırsanmı?
S ә n
ә m. Nә üçün, şükür allaha,
yaxşıyam.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Çox gözәl. (Gülnaza). Xanım, heç sәn
danışmırsan?
G ü l
n a z. Mәn qulaq asıram.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Çox gözәl. Qulaq asmaq da yaxşı şeydir.
(Kәnara). Qәribә yerdәyәm, vallah, bir
gözәl o yanımda, bir gözәl bu yanımda.
Şair çox gözәl deyibdir ki (oxuyur):
Hüsn
bağında gәzәsәn,
Gülü
sünbül dәrәsәn.
Sәn
kimi bir gözәli
Bağın
içindә görәsәn.
G ü l
n a z. Baxasan gül yanağına, olasan mәstu xumar.
B i r y e r
d ә. Deyәsәn heç bir işrәt olmaz, sәn
ölәsәn!
M u s i q i
S ә n
ә m.
Qoca
kaftar, sәnә on beş yaş olan qız nә
gәrәk?
Qorxmayırsanmı
ki, axırda gәlә başa kәlәk.
G ü l
n a z.
Sәnә
yüz yaşlı dul arvad yaraşar, ey dәyәnәk!
B i r y e r
d ә. Üzünü it dә görәrsә yalamaz,
sәn ölәsәn!
M u s i q i
M ә
ş ә d i İ b a d.
Görürәm
kim, mәnә sәn çox yetirirsәn
gözünü.
Qorxuram
kim, ki axırda itirәsәn özünü.
G ü l
n a z.
İstәyirsәnmi,
sözün mәn deyәrәm lap düzünü,
B i r y e r
d ә. Sәn kimi bir qocaya qız yaramaz, sәn
ölәsәn!
G ü l
n a z (Dururlar). Hәlә ki, xudahafiz, biz gedәk.
M ә
ş ә d i İ b a d. Ay
çox sağ olun, allah pәnahında olasınız!
(Gedirlәr). Bir dәli şeytan deyir ki, ikisini dә
birdәn al!
R ü s
t ә m b ә y (daxil olur).
Necәdir, qızı bәyәndin?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Qızı da bәyәndim, hәlә desәn
qulluqçunu da!
R ü s
t ә m b ә y. Bir
beş-altı yüzdәn keç, onu da sәnә
peşkәş elәyim.
M ә
ş ә d i İ b a d. Yox, o
hәlә sonranın işidir. Yaxşı, indi
hәlә ki, mәn getdim!
R ü s
t ә m b ә y. Yox,
Mәşәdi, bir az dayan!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Nә var ki?
R ü s
t ә m b ә y
(yalançı sәdaqәt ilә). Mәşdi
İbad, sәnin üzünә demirәm, amma, sәn
bunu bil ki, mәn sәnin qohumluğunu özüm
üçün böyük bir fәxr bilirәm. Ona
görә bir balaca şadyanalıq edәk. Bir
neçә nәfәr dost-aşna
cağırmışam, indi bu saat gәlәrlәr, oturub
söhbәt edәrik.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Rüstәm bәy! Çox adamlar mәnimlә qohum olmaq
istәdilәr, hәtta qubernatın dilmancı
Cәfәr bәyin xalası oğlu Daşdәmir
bәyki, mәnә iki min manat pul verәcәkdir vә
sәkkiz yüz otuz altı manat on dörd şahı
mamilәsi edir,keçәn gün mәnә deyirdi ki,
bir qızım olubdur, qoy böyüsün, sәnә
verәcәyәm. Amma mәn hәr adamla qohum olmaq
istәmirәm. Qәrәz.... Qonaqların kimdir?
R ü s
t ә m b ә y. Birisi
millәtpәrәst Hәsәnqulu bәydir ki, sәn
onu tanıyırsan.
M ә
ş ә d iİ b a d. Yaxşı tanıyıram,
mәnә iki yüz manat da verәcәkdir.
R ü s
t ә m b ә yBirisi
qәzetçi Rzadır ki, tanıyırsan, birisi qoçu
Әsgәrdir ki, onu da tanıyırsan. Biri dә intelligent
Hәsәndir ki, onu tanımazsan. Çünki o bir
qәdәr mәrdimgirizdir, çox oxuyub deyәn bir
qәdәr başı xarab olubdur. (Qapı
döyülür). Aha, gәldilәr. Buyurun-buyurun!
Qapı açılır, H ә s ә
n q u l u b ә y, R z a, Ә s
g ә r, H ә s ә n vә xor daxil olurlar. Sonra sәhnәnin
ortasında üç-üç, durub, guya söhbәt
edir kimi oxuyurlar
M u s i q i
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Deyirlәr
ki, toy olacaq.
R z a b ә y.
Mәşdi
İbad qız alacaq.
Ә s g
ә r.
Söylә
görüm toy haçandır?
H ә s
ә n b ә y.
Doğrudurmu
toy olacaq?
H a m
ı.
Bәs
nә vәdә, nә vәdә toy olacaq. (2
dәfә)
R ü s
t ә m b ә y.
Allah
qoysa, tez toy olar.
R z a b ә y.
Söylә
görüm toy haçandır?
M ә
ş ә d i İ b a d.
İnşallah,
tez toy olar.
H ә s
ә n b ә y.
Doğrudurmu
toy olacaq?
H a m
ı.
Bәs
nә vәdә, bәs nә vәdә toy olacaq. (2
dәfә)
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Yәqindir
ki, bu toyda....
Ә s g
ә r.
Bu
toyda....
H ә s
ә n b ә y.
Bu toy, bu
toy, bu toyda....
H a m
ı.
Cib
dolacaq, dolacaq pullar ilәn. (2 dәfә)
Bәs
nә vәdә, nә vәdә toy olacaq. (2
dәfә)
M u s i q i
R ü s
t ә m b ә y.
Hәzәrat! Әhvalat özünüzә mәlumdur.
Mәn gözümün ağır-qarası olan bir
qızımı, bax, bu kişiyә әrә verirәm.
R z a b ә y (kәnara). Kişiyә
yox, kişinin puluna.
R ü s
t ә m b ә y. Vә
özüm dә bu qohumluğu özüm
üçün....
R z a b ә y. Pul dağarcığı
hesab edirәm.
R ü s
t ә m b ә y. Böyük
bir şәrәf hesab edirәm.
H a m
ı. Әlbәttә, әlbәttә. Allah
mübarәk elәsin!
Bu
әsnada nökәrlәr daxil olub, stol qururlar vә
üzәrinә butulka, stakan vә "zakuska"
düzürlәr.
R ü s
t ә m b ә y.
Hәzәrat! Tәvәqqә edirәm stola
әylәşin; bir qәdәr boğazımızı
yaş edәk.
Hamı
oturur, M ә ş ә d i
İ b a d d a n başqa.
R z a b ә y. Bәs Mәşdi
İbad?
M ә
ş ә d i İ b a d, Xeyr
mәni bağışlayın, mәn pәhrizәm. Siz
öz işinizlә mәşğul olun, mәn buradaca
әylәşәrәm. (Bir tәrәfdә bir
kresloda әylәşir).
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Hәzәrat! Tәvәqqә edirәm
stakanlarınızı doldurasınız vә mәnә
dә izn verәsiniz ki, bir neçә kәlmә
söz deyim.
H a m
ı. Buyur, buyur.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Hәzәrat! Özünüzә mәlumdur ki, dünya
getdikcә xarablaşır, yәni mәn onu demәk
istәyirәm ki, bu dünya getdikcә xarab olur;
öylә ki, hamının qәlbi pozulub, min cür
hiylә ilә dolur, yәni mәn onu demәk
istәyirәm ki, bu dünyada tәmiz vә saf qәlbli
adam tapmaq çәtindir.
M ә
ş ә d i İ b a d
(kәnara). Әlәlxüsus mәnim kimi axmağı
ki, sәnә iki yüz manat verib, iki ildir ki, ala
bilmirәm.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Yәni mәn onu demәk istәyirәm ki, bu
qәdәr çirkin ürәkli vә qara qәlbli
adamlar içindә bir nәfәr dә saf dәrun
vә qәlbi pak adam görmәk necә böyük
xoşbәxtlikdir. İndi mәn onu demәk
istәyirәm ki, hәmin o kәnarda oturan
Mәşәdi İbad hәmin saf dil adamların әn
böyüyüdür, ona görә qalxızaq bu
badәni onun sağlığına. Yaşasın
Mәşәdi İbad!
H a m
ı. Yaşasın, yaşasın, Mәşәdi
İbad!
Ә s g
ә r (Ayağa durur, çox bәrk danışır).
Günlәrin bir günü, axşam saat doqquzda bazardan
gәlirdim.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Çox sağ ol! (Kәnara). Heç görün dәxli
var?!
R z a b ә y (durur). Әfәndilәr,
müsaidәnizlә bir qaç kәlmә söz
ifadәsinә әşәddi ehtiyacım vardır.
(Heç kәs dinmәyir). Әfәndilәrim,
sükut eyliyirsiniz, әcәba, müsaidә vermiyorsinizmi!
(Yenә heç kәs dinmir). Әfәndilәr, bir
dә cavab vermәyәcәk olsanız, bu mübhәm
sükutinizi kәndim üçün böyük bir
hәqarәt әdd edәcәyәm.
Bәklәyürәm, әfәndilәrim! (Yenә
heç kәs dinmәyir). Rüstәm bәy,
bәndәnizi tәhqir etmәk fikriniz var idisә,
nә üçün bunu xanәnizdә icra ediyorsiniz,
bunu başqa bir yerdә әda etmәk qabil dәyildimi?
R ü s
t ә m b ә y. Çox
sağ ol, çox razıyam!
R z a b ә y (acıqlı). Canım,
siz anlamıyorsınızmı ki, mәn nә diyorәm;
ya hәqarәtmi? Oylә isә, mәn burada oturmam?
(Tәlәsik papağını geyir).
R ü s
t ә m b ә y. Rza bәy,
hara buyurursan?
R z a b ә y. Canım, mәn
hәqarәt qәbul edәn adam deyilәm, on
dәqiqәdir ki, sizdәn söz demәyә izn
istәyirәm, amma cavabında dinmәyirsiniz; bu
böyük hәqarәtdir, sabah bunu qәzetәmdә
yazaram.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Demәli, sәn bizdәn izn istәyirmişsәn?
Әşi, vallah, mәn elә bildim ki, sәn nitq
söylәyirsәn, başa düşә bilmәdim.
O b i r i l ә r i. Vallah, biz dә
başa düşmәdik.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Axı, o qәdәr qәliz danışırsan ki,
bilmәk olmur ki, nә deyirsәn. Mәnim özüm
tarix-nadir kitabını yarısına qәdәr
oxumuşam, amma sәnin dilini anlamıram. Bu bisavadlar neylәsin?
(Rüstәm bәy durub Rzanı oturdur).
R ü s
t ә m b ә y. Sәn
allah, bizi mәyus eylәmә, bağışla,
anlamadıq. Bisavad adamıq.
H ә s
ә n b ә y (ayağa
durur). Ğaspoda, mәnә pazvolt eylәyin, bir-iki
kәlmә Rüstәm bәy haqqında söz
söylәyim!
H a m
ı. Buyur-buyur!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Görәk, bu nә deyir?
H ә s
ә n b ә y. Ğaspoda!
Platon demişdir ki, çelovek civotnoye obşestvennoye,
yәni insan bir sürü heyvandır.
M ә
ş ә d i İ b a d. Heyvan
özünsәn!
H ә s
ә n b ә y. Mәşhur
uçonıy Darvin dә bütün hamıya dokazat
eylәdi ki, insan meymundan әmәlә gәlibdir.
Darvinin bu sözü ilә saqlasitsya olmaq üçün
gedib Afrikadakı "buşmen"lәrә vә
"kontintot"lara baxmaq lazım deyil. Ancaq dovolno çto,
bizim bu mәclisimizdә oturan Mәşәdi İbada
baxmaq lazımdır. (Hamı başını aşağa salır).
Bu sözlәr ilә mәn Mәşәdi
İbadı askarbit eylәmәk istәmirәm, mәn
özüm dә meymuna bәnzәriyәm. Amma bir o
qәdәr yox. No Mәşәdi İbad isә lap
aranğutan meymunudur ki, durubdur. Mәn yenә povtarit
eylәyirәm ki, mәnim qәsdim Mәşәdi
İbadı askarbit eylәmәk deyildir. Ancaq mәn onu
yetirmәk istәyirәm ki, pozvolte, Mәşәdi
İbadın nәyi vә harası Rüstәm
bәyә xoş gәlibdir ki, gözәl qızı
olan madmazel Gülnazı ona verir? Gözәlliyi? Xeyr!
Mәşәdi İbad, әrz eylәdim ki,
çirkindir.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mürtәd oğlu mürtәdi yıxıb
ağzına-ağzına vurasan.
H ә s
ә n b ә y.
Cavanlığı? Xeyr, Mәşәdi İbad qocadır.
Bәs nәyi? Neujeli Mәşәdi İbadın pulu,
malı, dövlәti? Xeyr, xeyr; Rüstәm bәy pulagir
adam deyildir. Nakones, bәs nәyi? Bu saat әrz eylәyim.
Bax, biz burada şәrab içirik, amma Mәşәdi
İbad içmir. Demәli, Mәşәdi İbad
nәdir? Mәşәdi İbad istinni müsülmanindir;
i tak, Rüstәm bәy öz qızını, mәnim
mneniyama görә, Mәşәdi İbadın istinni
müsülmanin olmağına görә veribdir, ona
görә yaşasın Rüstәm bәy!
H a m
ı (yavasdan). Yasasın, yasasın!...
R z a b ә y. Maşallah bu kәlama!
H ә s
ә n q u l u b ә y. Daha nitq
demәk lazım deyildir. Duraq ayağa!
H a m
ı. Duraq! (Dururlar).
Ә s g
ә r. Yavaş-yavaş getmәk vaxtı dәyildirmi?
H a m
ı. Bәli, vaxtdır.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Rüstәm bәy, xudahafiz (әl verir).
Mәşәdi İbad, xudahafiz (әl verir).
Ә s g
ә r. Rüstәm bәy, xudahafiz, Mәşdi İbad,
xudahafiz.
H ә s
ә n b ә y. Rüstәm
bәy, xudahafiz, Mәşdi İbad, xudahafiz (әl verir).
M ә
ş ә d i İ b a d
(acıqlı). Cәhәnnәm ol o yana, mürtәd!
Mәnә meymun deyib, sonra da әl verirsәn?
R ü s
t ә m b ә y. Nә oldu,
nә oldu?
H ә s
ә n b ә y. Pozvolte,
pozvolte, ya yemu zadam merzavsu!
Hamı
yığılır. "Nә oldu, nә oldu?" deyib, aralaşdırırlar,
şuluqluq düşür.
M u s i q i
H ә s
ә n b ә y.
Mәn
sәnә tay-tuş deyilәm, vurram başın, (2
dәfә)
Darbadağın
lap dağılar, rәdd ol burdan. (2 dәfә)
H ә s
ә n q u l u b ә y.
A
gedә, Hәsәn, bәs deyilmi, eyb olsun ki,
İntiligent
ola-ola savaşırsan. (2 dәfә)
M ә
ş ә d i İ b a d.
Qoy
mәni bir ağzın әzim bu mürtәdin, (2
dәfә).
Meymun
özü ola-ola mәnә deyir.
H a m
ı.
A
gedә, ayıbdır sizә bu rәftar, rәftar, (2
dәfә)
Xalqın
evindә dava etmәk pis şeydir.
Xalqın
evindә dava etmәk pis şeydir.
Adama
yaraşmaz, adama yaraşmaz,
Adama
yaraşmaz, maz, maz, maz, maz, maz....
P ә r
d ә
İKİNCİ
MӘCLİS
Rüstәm
bәyin hәyәti ilә küçәdә vaqe
olur. Rüstәm bәyin hәyәti hasar ilә
mәhsurdur. Pәrdә qalxdıqda hәyәtdә S
ә r v ә r ilә G ü l n a z görünür.
Pәrdәdәn qabaq musiqi çalınır. Sonra tarda
"şahnaz" çalınır. Pәrdә
qalxır.
S ә r
v ә r.
Cahanda var
görәsәn dәrdi-eşqә bir çara,
Bu eşq
o eşqdir ki, Mәcnunu qoydu avara.
G ü l
n a z.
Bu eşq
o eşqdir ki, Fәrhada dağı çapdırdı,
Dübarә
tişәni çaldırdı başa o biçara.
M u s i q i
İ k i
s i b i r y e r d ә.
Çün
bahar oldu açıldı....
Gül
açıldı hәr yanda.
M u s i q i
Çün
bahar oldu açıldı....
Gül
açıldı hәr yanda.
Bülbül
etdi ahü zarü
Nalә
çәkdi oxudu (2 dәfә)
M u s i q i
Çünki
gördü xari bülbül,
Söylәdi
ki, ey birәhm!
M u s i q
i
Çünki
gördü xari bülbül
Söylәdi
ki, ey birәhm!
Sәndә
yoxdur eşq odu,
Gәl
hәzәr et nalәmdәn. (2 dәfә)
M u s i q i
Aşiq
oldur ki, veribdir canini ol canana.
M u s i q i
Aşiq
oldur ki, veribdir canini ol canana.
Vermәyibsә
canini ol aşiq olmaz canana. (2 dәfә)
Bu
әsnada M ә ş ә d i
İ b a d, әlindә bir yaylıq alma vә armud
küçәdәn gәlib, hasarın yanında
dayanır.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mәn istәyirdim ki, adaxlıbazlığa gecә
gәlәm, halbuki, gündüz dә bu hasardan aşmaq
çәtindir. Ya allah!... (İstәyir hasardan
aşsın, amma bacarmayır). Yox görünür ki,
mümkün olmayacaq. Qoy bir hambal çağırım,
ayağımın altında yatsın. (Çağırır).
Ada, hambal!
H a m b a l
(yüyurür). Nə deyirsәn, Mәşәdi?
Yükün nәdir? (Kәndirini çıxardır).
M ә
ş ә d i İ b a d
(cibindәn bir abbası çıxardır). Al
abbasını, ayağımın altında yat.
H a m b a
l. Mәşәdi, olmaya oğurluğa gedirsәn?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Kәs sәsini, axmaq! Adaxlıbazlığa gedirәm!
H a m b a
l. Mәşәdi, allah qüvvәt versin, amma belimi
şikәst eylәrsәn. (Yıxılır.
Mәşәdi İbad onun belinә çıxır
vә hasardan baxır).
M ә
ş ә d i İ b a d. Ada,
hambal, o yaylığı mәnә ver!
H a m b a
l. Mәşәdi, tәrpәnsәm yıxılarsan
ki....
M ә
ş ә d i İ b a d. Dayan
görüm! (Düşüb yaylığı
götürür, bir dә çıxanda yaylıq
açılır, alma, armud yerә dağılır).
M ә
ş ә d i İ b a d
(hasardan baxır). Qız oradadır, yanında da bir oğlan
var. Görәsәn o kimdir?
G ü l
n a z (onu görüb). Vay, dәdәm vay!... O kimdir? Mәn
qaçıram! (Qaçır).
M ә
ş ә d i İ b a d
(Sәrvәrә). Oğlan, sәn kimsәn?
S ә r
v ә r. Bәs sәn
kimsәn?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mәn Mәşәdi İbadam!
S ә r
v ә r. Mәn Sәrvәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Bәs sәn orda nә qayırırsan?
S ә r
v ә r. Bәs sәn orda nә qayırırsan?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mәn adaxlıbazlığa gәlmişәm!
S ә r
v ә r. Mәn dә adaxlıbazlığa
gәlmişәm!
H a m b a
l. A Mәşәdi, belim şikәst oldu!
M ә
ş ә d i İ b a d. Ada,
dayan görüm bu nә deyir! Qoçaq, sәn kimin adaxlısısan?
S ә r
v ә r. Qoçaq, bәs sәn kimin adaxlısısan?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mәn Rüstәm bәyin qızı Gülnaz
xanımın!
S ә r
v ә r. Mәn dә Rüstәm bәyin qızı
Gülnaz xanımın!
M ә
ş ә d i İ b a d
(acıqlı). Kәs sәsini, axmaq! Sәnin nә
ixtiyarın var ki, mәnim adaxlımın adını
çәkirsәn?
S ә r
v ә r. Axmaq sәnsәn ki, hasara dırmaşmısan!
H a m b a
l. A Mәşәdi, belim qırıldı, düş
aşağı!
M ә
ş ә d i İ b a d. Qurban
olasan bu altımdakı hambala, yoxsa әhәdini
kәsәrdim! (Düşür).
S ә r
v ә r. Heç bu iş pis olmadı, görәk
axırı nә olacaq?
H a m b a
l. Mәşәdi, belim sınıbdır, bir abbası da
verәcәksәn.
M ә
ş ә d i İ b a d
(hambala). Heç başa düşmürәm ki, bu nә
işdir?
H a m b a
l. Mәşәdi deyәsәn qızın iki
namizәdi vardır?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Әşi, mәn qızın halalca adaxlısı ola-ola
hasarın bu tayında qalım, bir dәlәduzun birisi
dә o tayda olsun? Ay bivәfa arvad! (Fikrә gedir).
M u s i q i
M ә
ş ә d i İ b a d (rast
oxuyur).
Mәn
nә danәstәm әz әvvәl ke, to bi mehro
vәfai,
Әhdi
nabәstәn әz on beh ke, bә bәndi ya nә pai.
Burada
mәnim yadıma Leyli vә Mәcnun әhvalatı
düşür.
Mәcnun
o tayda ahü zar edir,
Leyli bu
tayda әğyar ilә eyş edir.
M u s i q i
İndi
mәn bu tayda hambal ilә qalmışam, Yarım da o tayda
әğyar ilә söhbәt edir.
M u s i q i
Yox,
mәn o mәcnunlardan deyilәm, bu saat gedib
qoçuları buraya yığacağam! (Gedir).
G ü l
n a z ilә S ә r v ә r çıxıb oxuyurlar.
S ә r
v ә r (şikәstәyi-fars oxuyur).
Ey
mәlәksima ki, sәndәn özgә heyrandır
sana,
Hәqq
bilir, insan demәz, hәr kim ki, insandır sana.
Vermәyәn
canın sәnә bulmaz hәyati-cavidan,
Zindeyi-cavid
ona derlәr ki, qurbandır sana.
G ü l
n a z vә S ә r v ә r (tәsnif oxuyurlar).
Gözәlim
sәnsәn mәnim,
M u s i q i
Mehribanım,
hәmdәmim.
M u s i q i
Dәxi
yoxdur heç qәmim,
Çox
şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq
biz әğyarә fәda. (2 dәfә)
M u s i q i
Sәn
mәnimsәn, mәn sәnin.
M u s i q i
Ola
bilmәz özgәnin.
M u s i q i
Hәmi
bir can, bir tәnin,
Çox
şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq
biz әğyarә fәda (2dәfә).
M u s i q i
Dәrdimә
tapdım dava,
Qalmadı
heç bir cәfa. (2 dәfә)
Axır
ki, gördük sәfa,
Çox
şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq
biz әğyara fәda.
Әğyara
fәda, әğyara fәda.... (2dәfә)
Bu
әsnada Q o ç u Ә s g
ә r vә başqa adamlar gәlib, M ә ş ә d
i İ b a d l a birlikdә hasarın dalında
dayanıb baxırlar.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Eşidirsiniz? Bayatı oxuyur.
Bunlar
hasarın deşiklәrindәn baxırlar.
G ü l
n a z.
Alәmi
pәrvanәyi-şәmi-camalın qıldı eşq,
Cani-alәmsәn,
fәda hәr lәhzә min candır sana.
Ә s g
ә r. Oxa! Qız da oxuyur ki!
M ә
ş ә d i İ b a d.
İndi gördünmü iş nә haldadır?
Ә s g
ә r. Mәşәdi İbad, bir bәri zәhmәt
çәk (qabağa gәtirib, nә isә deyir).
S ә r
v ә r.
Çıxma,
yarım, gecәlәr, әğyar tәnindәn
sakın,
Sәn
mәhi-övci-mәlahәtsәn, bu nöqsandır sana.
Ә s g
ә r. İki min manat pul verәrsәn: bir min mәnim,
bir min dә yoldaşlarımın.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mәn yazıq bir o qәdәr pulu sәnә haradan
verim?
Ә s g
ә r. Özün bil, istәrsәn çıxaq
gedәk. Sәn dә camaat içindә biabır ol.
Heç kәs dә sәn ilә alver etmәz.
Sәnin kimi binamus adamı biz heç içimizә
qoymarıq. Adә, gedәk!
M ә
ş ә d i İ b a d. Bir
bura bax. Yaxşı, verәrәm. Sabah gәl pulları
apar, amma indi bircә әvvәl bu oğlanı
öldür, yoxsa onun sәsini eşitdikcә bağrım
çatlayır.
M u s i q i
Q o
ç u l a r.
Ey
kimsәn orda, aç qapını!
Aç
qapını, gәlәk sәni öldürәk!
M u s i q i
Pişto
doludur, hazır etmişik,
Aç
qapını, gәlәk sәni öldürәk!
Ey,
kimsәn orda, aç qapını!
Aç
qapını, gәlәk görәk kimdir o,
Ey
kimsәn, ey, aç qapını!
Aç
qapını, gәlәk sәni öldürәk!
G ü l
n a z.
Ax,
Sәrvәr, qorxuram, sәni öldürәr bunlar.
Gәl
tez buradan qaçaq, tez-tez, gedәk özgә
şәhәrә.
Ah,
Sәrvәr, qorxuram,
Açma
gәl qapını sәn.
Yoxsa
sәni öldürәr
Qoçunun
güllәsi.
Gәl
bәri, Sәrvәr, gәl!
Q o
ç u l a r.
Aç
qapını!
S ә r
v ә r.
Söylәyin
görüm bir siz,
Nә
istәyirsiniz mәndәn?
Nә
lazım sizә bu evdәn,
Ta
xәlqin qapısından.
Qorxmuram
mәn sizdәn,
Hәr
nә bilsәniz edin!
Yaxşısı
budur, siz gedin,
Öz
iş-gücünüzә.
Q o
ç u l a r.
Sәnsәn
Mәşәdi İbadın
Gәlinin
әlindәn alan.
Sәnsәn
xәlqin evin yıxan.
Sәndә
vardır çox günah,
Gәldik
sәni öldürәk.
Ta kim,
Mәşәdi xoş olsun.
Biz
dә ondan pul alaq,
Eyşü
işrәtә mәşqul olaq
Ondan biz!
Ә s g
ә r (qoçulara). Çıxardın piştoları,
hazır olun! Mәn bir, iki, üç dedikdә siz
atın! Hazır olun! Bir ... iki....
S ә r
v ә r fit çalır, qaradovoy
çağırır. Q o ç u l a r hәmәn
saat qoyub qaçırlar. H a m b
a l ilә M ә ş ә d i
İ b a d dәxi qaçırlar. S ә r v ә r
gülür.
G ü l
n a z. Ax, qorxudan ürәyim üstümdә durmur.
S ә r
v ә r. Heç qorxma, bәri gәl, gedәk otağa
(Gedirlәr).
Bu
әsnada R ü s t ә m bәy küçәdә
vaqe olub, hәyәtә girmәk istәyir.
R ü s
t ә m b ә y.
Hәrçәnd Mәşәdi İbadın bir-ikimin
manat qulağını kәsdim, amma Gülnaza
yazığım gәlir. Binәva bәdbәxt
olacaqdır. Mәnim qızım Mәşәdi
İbadın tayı deyildir, amma nә eylәmәk,
pulsuzluğun üzü qara olsun.
İstәyir
ki, içәri girsin, bu әsnada S ә r v ә r
dәxi hәyәtdәn çıxır. Bunlar bir-birini
görüb, bir qәdәr tәәccüb ilә
baxışırlar.
R ü s
t ә m b ә y. Sәn
kimsәn vә mәnim evimdә nә qayırırsan?
S ә r
v ә r. Mәn bir student babayam vә sәnin evindә
heç nә eylәmirәm.
G ü l
n a z ilә S ә n ә m çıxırlar.
R ü s
t ә m b ә y
(acıqlı). Bu saat de görüm, nә cürәt edib
mәnim evimә gәlibsәn?
G ü l
n a z. Öldürәcәkdir, hamımızı
qıracaqdır.
S ә n
ә m. Allah, sәn saxla, yazığıq!...
S ә r
v ә r. Mәn sәnin evinә heç vaxt
gәlmәzdim, hәrgah sәnin qızına aşiq
olmasaydım vә sәnin qızın da mәnә
aşiq olmasa idi.
R ü s
t ә m b ә y (hirs
ilә). Bu nә sözdür danışırsan? Nә
cürәt edirsәn? Bu saat başına bir patron
çaxaram ki, beynin dağılar.
S ә r
v ә r. Patronu mәn özüm çaxacağam.
R ü s
t ә m b ә y. Kimә?
S ә r
v ә r. Özümә!
R ü s
t ә m b ә y. Bu nә
sözdür!
S ә r
v ә r. Çünki mәn Gülnazı
öldürәndәn sonra daha özüm
yaşamayacağam.
R ü s
t ә m b ә y
(acıqlı). Sәn mәnim qızımı
öldürә bilmәzsәn!
S ә r
v ә r. Sәnin xәbәrin olmayacaqdır.
R ü s
t ә m b ә y.
Neçün?
S ә r
v ә r. Çünki әvvәlcә sәni
öldürәcәyәm.
R ü s
t ә m b ә y. Bu nә
danışır, әdә, dәlidir nәdir?
S ә r
v ә r. Bax, sәn bu qızı bәdbәxt
eylәmәk istәyirsәn. Amma mәn, Sәrvәr,
sәn Rüstәm bәyә deyirәm ki, hәrgah
bunu mәnә vermәsәn, onda bir güllә
sәnә, bir güllә qıza vә bir güllә
dә özümә vuracağam! (Gedir).
R ü s
t ә m b ә y. Bacı
oğlu, bir bura bax! Axı, mәn özgәsinә söz
vermişәm, iş işdәn keçibdir.
S ә r
v ә r. Hәrgah sәn mәn deyәnә razı
olsan, işi düzәldәrәm.
R u s t
ә m b ә y. Nә tövr düzәldәrsәn?
S ә r
v ә r. Әvvәl de görüm, acığın
soyudumu?
R ü s
t ә m b ә y. Soyudu.
S ә r
v ә r әyilib onun qulağına nә isә deyir.
R ü s
t ә m b ә y. Әşi,
qoy görәk! Eylә dә iş olarmı?
S ә r
v ә r. Sәnin canın üçün, mәn düz
deyirәm, razısanmı?
R ü s
t ә m b ә y.
Yaxşı, razıyam, amma
bәlkә baş tutmadı?
S ә r
v ә r. Onda qızı hәr kәsә
istәyirsәn ver!
R ü s
t ә m b ә y. Çox
gözәl!
S ә r
v ә r. Amma sәn Mәşәdi İbada heç bir
söz demә vә onu tәlәsdir ki, tez toyu
elәsin.
R ü s
t ә m b ә y. Çox
gözәl, deyәsәn ağıla batan şeydir,
görәk?
S ә r
v ә r. Bax, әyәr iş tutdu-tutdu vә illah
tutmadı....
M u s i q i
H a m
ı.
Babalı
Sәrvәrin boynuna. (2 dәfә)
S ә r
v ә r.
Әyәr
işi düz elәmәsәm....
R ü s
t ә m b ә y.
Düz
elәmәsәn....
S ә r
v ә r.
Gәr
bacarmasam....
R ü s
t ә m b ә y.
Gәr
bacarmasan....
H a m
ı.
Babalı
Sәrvәrin boynuna. (2 dәfә)
Musiqi
çalınır, oynayırlar vә sonra gedirlәr. M
ә ş ә d i İ b a d
pәrişan vә pәcmürdә bir hal ilә
küçәdә vaqe olur, hambal da dalınca.
M u s i q i
M ә
ş ә d i İ b a d
(bayatı oxuyur).
Ayrı
düşdüm yarımdan,
Әl
çәkmişәm canımdan,
O
qәdәr başımı itirmişәm ki,
Adım
çıxıb yadımdan.
H a m b a
l.
Mәn
aşiq o kәndә dә,
Belә
o kәndә dә, bu kәndә dә.
Belә
әcәb oğlan qoyub getmisәn
A bu
kişini әkәn dәdә!
Küçә
a d a m l a r ı hamısı buraya yığılırlar.
M ә
ş ә d i İ b a d.
İşlәrim
hamısı zülm getdi.
At
axtardım çulum getdi.
Cavan
qıza bel bağladım,
Beş
min manat pulum getdi.
M u s i q i
A d a m l a
r.
Әvvәldәn
aşina idin, yad oldun nәdәn? (2 dәfә)
Sәni
qoydu qaçdı o nazik bәdәn!
Ay
belә iş olmaz, bala,
Heç
belә iş olmaz!
Aman, aman,
aman, aman,
Ay
belә iş olmaz, bala,
Heç
belә iş olmaz!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Әvvәldәn
bilsәydim vermәzdim pulu, (2 dәfә)
Xәlqin
eylәmәzdim cibini dolu.
Ay
maralım, Gülnaz, bala, ay maralım, Gülnaz!
Aman, aman,
aman, aman!...
Ay
maralım, Gülnaz, bala, ay maralım, Gülnaz!
A d a m l a
r.
Dedin
qocalıqda bir qız alasan, (2 dәfә)
Cavan
qızı alıb evә salasan.
Ay
belә is olmaz!...
H a m b a
l. A Mәşәdi, belim sınıbdır, sәn
gәl bir abbası da verginәn.
M ә
ş ә d i İ b a d (lap
azarlı kimi). A gedә, rәdd ol başımdan! Mәn
nәyin dәrdindәyәm, sәn nәyin
dәrdindәsәn. Tәki mәnim dә dәrdim
sәnin kimi bir abbası olaydı.
Millәtpәrәst
H ә s ә n q u l u b ә
y gәlir.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Mәşәdi İbad, salamünәleyküm. A kişi,
bu nә işdir? Eşitdim ki, qızın iki adaxlısı
vardır?
M ә
ş ә d i İ b a d. A
Hәsәnqulu bәy, sәn allah, indi insaf elәyin.
Sәnin yanında Rüstәm bәy demәdi ki,
qızı sәnә verirәm?
H ә s
ә n q u l u b ә y. Dedi!
M ә
ş ә d i İ b a d. Sonra
mәni evinә çağırmadı?
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Çağırdı!
M ә
ş ә d i İ b a d. Siz
dә qonaq gәlmәdiniz?
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Gәldik!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Qonaqlıqda mәni mübarәkbad elәmәdiniz?
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Elәdik!
M ә
ş ә d i İ b a d. Birisi
dә mәnә orada meymun demәdi?
H ә s
ә n q u l u b ә y. Dedi.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Mәn dә onunla dalaşmadım?
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Dalaşdın!
M ә
ş ә d i İ b a d. Siz
dә bizi aralaşdırmadınız?
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Aralaşdırdıq!
M ә
ş ә d i İ b a d
(bәrkdәn). Bәs bu nә kәlәkdir ki,
Rüstәm bәy mәnim başıma gәtirir,
özü dә hәlә mәnim beş min manat pulumu
yeyibdir.
H ә s
ә n q u l u b ә y. Sәn
heç qәm eylәmә. İşi
düzәltmәk asandır. İstәrsәn mәn
düzәldәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d. A
kişi, atana allah rәhmәt eylәsin, düzәlt,
düzәlt yoxsa әhvalım çox
pәrişandır.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Çox gözәl! Onda tez ol, bir beş yüz manat ver,
çünki bu işdә bir balaca pul lazımdır.
M ә
ş ә d i İ b a d
(tәәccüb ilә). Nә? Beş yüz manat pul
verim?!
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Әlbәttә, pulsuz olmaz ki!...
M ә
ş ә d i İ b a d. Ә
kişi, vallah, mәn dağıldım, mәn
söküldüm, mәn bu qәdәr pulu haradan alım
verim!
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Özün bilәrsәn, amma mәn belә güman
edirәm ki, beş min manat verәn adam, beş yüz
dә verә bilәr, artıq pul deyildir.
M ә
ş ә d i İ b a d
(әlini qoynuna salıb pul çıxardır).
Çünki oldun dәyirmançı, çağır
gәlsin dәn, Koroğlu! Bu bir yüz, bu iki yüz, bu
üç yüz. Özün dә mәnә iki yüz
boşlusan, elәdi beş yüz.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Hә!... İndi işi düzәldәrәm, ancaq
sәn bir qәzetçi
Rzanı da gör, çünki Rüstәm bәy
qәzetәdәn çox qorxan adamdır. (Baxır). Aha,
budur, özü dә gәlir.
R z a vaqe
olub Hәsәnqulu bәyә baş әyir vә
Mәşәdi İbadın yanına gedir.
R z a
bә y. Salamünәleyküm, Mәşәdi! A
kişi, bu nә әhvalatdır, deyirlәr ki,
qızın iki adaxlısı var imiş!
M ә
ş ә d i İ b a d: Ay Rza
bәy, sәndәn bir tәvәqqәm var, sәn
gәl qәlәmi al әlinә vә bu
әhvalatı qәzetdә yaz, Rüstәm bәyi
biabır eylә, çox tәvәqqә edirәm!
R z a b ә y. Bağışlayın,
Mәşәdi, mәn onu eylәyә bilmәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Neyçün?
R z a b ә y. Çünki o cür
şey mәnim mәslәkimә müğayirdir, bu
iş sәnin öz xüsusi işindir, camaata nә
dәxli var qәzetdә yazam?!
M ә
ş ә d i İ b a d. A
kişi, vallah, elә bunun özü qәzet
әhvalatıdır.
R z a b ә y .... Yox, Mәşәdi.
Mәn bacarmaram vә heç vaxt
müğyir-mәslәk iş görә
bilmәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d
(әlini cibinә salıb, bir yüzlük
çıxardır vә guya kağız
әvәzinә göstәrir.). A kişi; axır bu bir
parça kağızı yazmaq çәtin şeydirmi?
R z a b ә y (pulu görür).
Hә!... Bu başqa mәsәlәdir, indi başa
düşdüm ki, sәn nә deyirsәn; yazaram,
çox yaxşı yazaram!
M ә
ş ә d i İ b a d. Bax,
elә yaz ki, xalq oxuyub Rüstәm bәyә zad
eylәsin..... Adı nәdir?!... Siz ona nә deyirsiniz?
R z a b ә y. İzhari-nifrәt!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Hә, hә!... İzhari-nifrәt, izhari-nifrәt!
Bu halda
intelligent H ә s ә n gәlir.
H ә s
ә n b ә y. Sәn
keçәn sәfәr mәni askarbit
elәmişsәn, zato mәn sәni suda
çәkmişәm.
M ә
ş ә d i İ b a d. A
kişi, sәn allah, әl çәk mәndәn.
Mәnә meymun dedin bәs deyil, sonra da suda
çәkirsәn?!
H ә s
ә n b ә y. Xeyr, әl
çәkmәrәm, gәrәk sudda cavab
verәsәn.
M ә
ş ә d i İ b a d. Ay
camaat, mәn burda öz hәşrimә qalmışam, bu
da gәlibdir ki, sәni suda çәkirәm!
H ә s
ә n q u l u b ә y.
(Mәşәdini bәri çәkir).
Mәşәdi, ağzına bir şey ver, rәdd olsun!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Yәni buna da pul verim?
H ә s
ә n q u l u b ә y. Bir
әlli manat ver, әl çәkәr.
M ә
ş ә d i İ b a d
(çıxardır). Ala, ala, rәdd ol bas?mdan!...
H ә s
ә n b ә y. Eto druqoye delo.
Әrizәmi geri alaram.
M ә
ş ә d i İ b a d.
Diriqoy, ya qeyri diriqoy....
H a m b a
l. A Mәşәdi, bu qәdәr xәlqә pul
paylıyırsan, mәnә dә bir abbası ver, belimi
sındırbısan!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Әşi, rәddә o ol yana, bir sәn
qalmışdın ki, mәni soyasan. (Yüyurür
hambalın üstә, hambal qaçır, amma sonra yenә
gәlir).
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Hәzәrat! Gәlin bu mәsәlәni
müzakirәyә qoyaq. Axı belә iş olmaz ki,
Rüstәm bәy eylәyir, bu kişi dә axı
yazıqdır. Pulu gedir, özü dә biabır olur.
Gәlin bu saat Rüstәm bәyi bura çağıraq
vә onunla seryoznı danışaq!
H a m
ı. Әlbәttә, әlbәttә.
Qapını
döyürlәr. R ü s t ә m b ә y gәlir.
M u s i q i
Böylә
olmaz ki, sәn aldadasan bizi,
Sәn
verirsәn qızı
Özgә
adama әrә getsin. (2 dәfә)
Bәs
bu kişi yazıq necә etsin? (2 dәfә)
M ә
ş ә d i İ b a d.
Alaha and
olsun, budur deyirәm:
Qızı
mәnә, qızı mәnә gәrәk
verәsәn.
Vermәsәn
hәrgah, eylәrәm bәdnam,
Çünki
mәn bir adamam, baxmaram bәyә.
H a m
ı. Böylә olmaz ki, sәn.... (i.a....).
R ü s
t ә m b ә y. Sözün
doğrusu, mәn qanmıram ki, siz nә deyirsiniz!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Necә qanmırsan? Mәnim pulumu yeyib, yalandan deyirsәn
ki, qızı sәnә verәcәyәm, amma
özgәsinә verirsәn.
R ü s
t ә m b ә y. Kim deyir onu?
M ә
ş ә d i İ b a d. Öz
gözümlә gördüm ki, sәnin qızının
yanında bir cavan oğlan durubdur, soruşdum ki, әdә,
sәn kimsәn, dedi: mәn qızın adaxlısıyam!
R ü s
t ә m b ә y. Ha, ha, ha!...
O kişi zarafat edibdir. Bilirsәnmi o kimdir? O qızın
öz dayısıdır. Sәninlә lotuluq elәyibdir.
Sәn dә inanırsan vә bir dә (onlara)
Hәsәnqulu bәy, Rza bәy, sizin üçün eyb
olsun ki, bu cürә axmaq sözә inanıb, mәnim
qapıma gәlirsiniz. Mәn çox inciyirәm.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Rüstәm bәy, vallah, bağışla bizi,
Mәşәdi İbad yoldan çıxartdı.
R z a b ә y. Sәn alah incimә
bizdәn, burada, rus demişkәn, nedarazumeniya
әmәlә gәlibdir.
M ә
ş ә d i İ b a d (Rüstәm bәyә
tәrәf gedib, әlindәn tutur). Bağışla,
bәy, allah sәndәn razı olsun ki, bizi
şәkki-şübhәdәn çıxartdın.
Amma, vallah, әhvalım çox pәrişan olmuşdu.
Ә kişi, mәn deyirәm ki, axı Rüstәm
bәy kişidir, belә şey elәmәz. Qәrәz
ki, allah şeytana lәnәt eylәsin!
(Gülә-gülә). Rüstәm bәy mәn
istәyirәm ki, toyu bu günlәrdә başlayam.
Nә deyirsәn?
R ü s
t ә m b ә y. Çox da
yaxşı olar, nә qәdәr tez olsa, bir o
qәdәr yaxşıdır.
M ә
ş ә d i İ b a d. Onda
mәn bu gün istixarә elәtdirәrәm, bu
yaxın xoş günlәrin birindә toyumuzu
başlarıq.
H a m
ı. Allah mübarәk eylәsin! Mәşәdi
İbad toy hamamında bir yerdә çimәk.
M ә
ş ә d i İ b a d.
İnşaallah, bir yerdә çimәrik. (Kәnara). Bu
şәrtlә ki, hamam pulu sizdәn.
H a m
ı.
Mәşdi
İbad, çox mübarәk olsun!
Toyun
sәnin çox mübarәk әst! (2dәfә)
M ә
ş ә d i İ b a d.
Çox
cağ olun, çox da razıyam,
Zәhmәt
çәkib iş düzәltdiniz.
H a m
ı.
Mәşdi
İbad, çox mübarәk olsun!
Toyun
sәnin çox mübarәk olsun!
Çox
mübarәk olsun, çox mübarәk olsun!
Olsun,
olsun, olsun, olsun!...
P ә r
d ә
ÜÇÜNCÜ
MӘCLİS
Bir h a m a
m ı n soyunub-geyinәn yerindә vaqe olur. Sol
tәrәfdә (zaldan baxarkәn) qapı vә
pillәkәnlәr, cağ tәrәfdә,
küncdә hamamın çimilәn yerinә girәn
qapı var. Ortada hovuz vә fantan, üstündәn
qәndil asılıbdır. Hamamçı
Mәşәdi Qәzәnfәr sarı kürkә
burünüb, bayır qapının solunda öz yerindә
әylәşibdir. Qabağında manqal,
üstündә güvәc, yanında mücrü.
Özü dә qәlyan çәkir. Ondan bir az sağ
tәrәfdә dәllәk usta M ә h ә r r
ә m K ә r b ә l a y ı
N ә s i r i n başını qırxır. Bir az o
yanda zurnaçılar oturubdurlar. Bir kәnarda bir
neçә nәfәr camadar әllәrindә
qırmızı fitә, balaqları çırmala
dayanıbdırlar.
M u s i q i
H a m
ı (oxuyurlar).
Hamamın
içindә, içindә dә
çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz,
qış bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d
a n b i r s ә s.
Gәl,
ey ha!... Bir yumurta!...
H a m
ı.
Yaz, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var.
M u s i q i
Dәllәk
qırxır, hamamçı qәlyan çәkir.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Hәqiqәt, hәr bir şeyi fikirdәn
keçirib yenә baxıb görürәm ki, dünyada
hamamdan başqa lәzzәtli bir yer varsa, yenә
hamamdır. Demәyin ki, özüm hamamçıyam ona
görә belә danışıram, xeyr! Әşi, adam
gәrәk insaf ilә danışsın: qışın
soyuğunda harada qızışa bilәrsәn?
H a m
ı. Hamamda!...
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Yazın istisindә harada sәrinlәyә
bilәrsәn?
H a m
ı. Hamamda!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m
ı. Әşi, heç kәs!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Bәs belә de!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Mәn dәllәyәm. Özüm dә
ömrümün çox vaxtını hamamda
keçirmişәm, heç bir belә
heyfsilәnmirәm. Çünki baxıb
görürәm ki, mәnim üçün hamamdan
başqa heç bir yerdә xoş keçmir. Xalq gedir,
adı nәdir, o klubda, mәnim klubum hamamdır. Xalq gedir teatra,
mәnim teatrım hamamdır. Әşi, işlәyib
yorulandan sonra harada istirahәt edә bilәrsәn?
H a m
ı. Hamamda!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Harda bir parça lәzzәt görәrsәn?
H a m
ı. Hamamda!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m
ı. Әşi, heç kәs!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Bәs elә, de gәlsin!
H a m
ı.
Hamamın
içindә, içindә dә çölündә
(2 dәfә)
Yay, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var.
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d
a n b i r s ә s. Gәl, ey ha!... Bir papiros, özü dә
müştük ucunda. (Aparırlar).
H a m
ı.
Yay, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var.
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
M u s i q i
K ә r
b ә l a y ı N ә s i r
(dәllәk ülgüc itilәyәrkәn). Mәn
özüm bisavadam, amma kitabda yazılanlardan oxuyurdular,
mәn dә eşitmişәm: müsәlman
padşahları bir yerdә şәhәr salanda ilk
әvvәlcә hamam tikdirmişlәr, ondan sonra
karvansara, ondan sonra mәscid. Әşi, insaf ilә
danışmaq, tozun-torpağın içindә
işlәyirsәn, çirkә-pasağa batırsan,
bәs sonra harda tәmiz olursan?
H a m
ı. Hamamda!
K ә r
b ә l a y ı N ә s i r.
Harda pak olursan?
H a m
ı. Hamamda!
K ә r
b ә l a y ı N ә s i r.
Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m
ı. Әşi, heç kәs!
K ә r
b ә l a y ı N ә s i r.
Bәs belә!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Padşah dedin, yadıma düşdü:
әşi, hamam indi hürmәtdәn
düşübdür, qәdim zamanlarda hamamın
böyük hürmәti varmış, bütün
şairlәr, süxәngulәr, nağıl
deyәnlәr, dәrvişlәr hamısı hamama
yığılıb, gözәl-gözәl
söhbәtlәrlә hamam әhlini feyziyab
edәrlәrmiş. Әşi, harada şirin-şirin
söhbәt eşidirsәn?
H a m
ı. Hamamda!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Harda dünya qayğısını yadından
çıxardarsan?
H a m
ı.Hamamda!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m
ı. Әşi, heç kәs!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Bәs elә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m
ı.
Hamamın
içindә, içindә dә
çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var!...
H a m a m d
a n b i r s ә s. Gәl, ey he!... Ab xurdan, içindә
qәmiş. (Aparırlar).
M u s i q i
H a m
ı.Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var! .... gәl.
U s t
a M ә h ә r r ә m. Sizin
canınız üçün, bir çox naxoşlular var ki,
kurs qurtarmış hәkimlәr dәrmanlarından
acizdirlәr. Amma naxoşu hamama gәtirәn kimi
yaxşı olub sağalır. Ondan әlavә, hamam
belә şeydir ki, insana zinәt verir, abıra mindirir.
Özünüz deyin, harda yaxşı qan aldırmaq olar?
H a m
ı. Hamamda!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Harda yaxşı baş qırxdırmaq olar?
H a m
ı. Hamamda!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Harda yaxşı hәna yaxmaq olar?
H a m
ı. Әşi, hamamda!
U s t
a M ә h ә r r ә m. De,
bәs belә!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Hәna dedin, yadıma Sәdi
Әlyәәl-rәhmәnin bir şeri
düşdü ki, günlәrin bir günündә
rәhmәtlik hamamda çimәrkәn öz
mәhbubindәn hәna alıb, әtrindәn bihuş
olub vә o xüsusda bu şeri deyibdir:
Gili-xoşbuyi
dәr hәmmam ruzi
Rәsid
әz dәsti-mәhbubi be dәstәm.
Bәdu
qoftәm ke, mişki, ya әnbәri
Ki,
әzbuyi-delavizi-to mәstәm.
Bәqofta
mәn gili-naçiz budәm
Vә
leykәn moddәti ba gün neşәstәm.
Kәmali-hәmneşin
bәr mәn әsәr kәrd
Vә
kәrna mәn haman xakәm ki, hәstәm!
İnandırıram
sizi ki, әgәr Sәdi Әlyәәlrәhmә
hamama gәlmәsә idi, heç vaxt bu şeri yaza
bilmәzdi. Әşi, belә olandan sonra kim deyә
bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m
ı. Heç kәs!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n f ә p. Bәs belә
isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m
ı.
Hamamın
içindә, içindә dә çölündә
(2 dәfә)
Yay, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d
a n b i r s ә s. Gәl, ey ha!... Qәtfә! Gәl apar!
Camadarlar
qәtfә ilә gedirlәr.
H a m
ı.
Yay, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
İçәridәn
gәlirlәr. Bәy hamamdan çıxır.
Zurnaçılar çalmağa başlayırlar.
Pәrdә enir. Amma zurna sәsi gәlir. İki
dәqiqәdәn sonra pәrdә qalxır. Zurna
kәsir. Sәhnәdәkilәr geyinmәlәrini
tamam edirlәr. M ә ş ә d i İ b a d yaxasını
düymәlәyir, sonra әlinә aynanı alıb,
saqqalına baxır. H ә s ә n q u l u b ә y surtukunu geyir, R z a b ә y varatnikini taxır. H ә
s ә n b ә y
başını darayır.
Ә s g
ә r çәkmәlәrini geyir, h a m b a l
patavasını dolayır. Sairәlәr dә kimi
başını qurudur, kimi düymәlәrini
bağlayır.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Mәşәdi İbad, sәhhәti-vücud!
Allah mübarәk elәsin! Oğullu-uşaqlı olasan!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Sağ olasan, vücudun bibәla olsun!
H a m
ı. Allah mübarәk elәsin, allah mübarәk
elәsin!
M ә
ş ә d i İ b a d (cavab
verir. Bir az sonra ayna әlindә). Amma deyәsәn bu
sәfәr dәllәk hәnanı yaxşı
yaxıbdır, daha ağ tük gözümә dәymir.
Ә s g
ә r. Maşallah, lap cavan olubsan ki!
M ә
ş ә d i İ b a d. Cavan
olmayanda qoca deyilәm ki....
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r (bәylәrә). Bәydadaşlar, hamam
xoşunuza gәldimi? Çünki sizlәr bizim hamamlara
gәlmәzsiniz, ona görә soruşuram.
H ә s
ә n q u l u b ә y. Mәn
çoxdandır ki, töbә elәmişdim, ömrüm
olanı müsәlman hamamına getmәyim, amma
Mәşәdi İbadın xatirәsi yanımda o
qәdәr әzizdir ki, töbәmi sındırıb
mәhz onun xatirәsi üçün bu hamama gәldim.
Gәldim dә.... Heç, daha keçibdir.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n f
ә r. Bәs belә!
R z a b ә y. Hәrgah mәn bir papaq
alaydım vә o papağa beş yüz otuz altı manat pul
vermiş ola idim vә bir nәfәr dә o papağı
mәnim başımdan götürüb müsәlman hamamının
içinә tollaya idi, mәn papaqdan әl
çәkәrdim, amma hamama girmәzdim. Lakin
Mәşәdi İbada söz vermişdim deyә, daha sözümdәn
qaça bilmәdim.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r (sınır).
Bәydadaş, guya mәnim hamamım murdardır?
İçindә urus çimir, ermәni çimir,
yәhudi çimir?!
R z a b ә y. Rәhmәtliyin
oğlu, girirәm xәznәyә, bilmirәm ki, bu
içindә çimdiyim sudur, neftdir, hәlimdir, yoxsa
bozbaşdır. Hәzәrat, vallah, sabah bunu mәn
qәzetimdә yazaram. Belә elәmәyin!
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Әşi, insafdır, o xәznәyә mәn dә
girim, bu hambal da girsin? (hambalı göstәrir).
H a m b a
l. Bәy, mәgәr hambal hamamda çimmәz, bәs
hambalın canı can deyil?
H ә s
ә n b ә y. Rza bәy
prav. Doğrudan, mәn dә xәznәyә girib
bilmәdim ki, sudur, yoxsa ayrı bir jidkostdur.
(Hәsәnqulu bәyә). No vı, vı rassujdayete kak
burjuy! Necә yәni mәn dә girim, hambal da girsin,
mәyәr hambal da sәnin kimi adam deyil?
H a m b a
l. Әlbәttә, adamam!
H ә s
ә n b ә y. Onun da iki
qulağı var, sәnin dә!
H a m b a
l. Әlbәttә, iki qulağım var, bә nәdi?
H ә s
ә n b ә y. Onun da bir burnu
var sәnin dә!
H a m b a
l. Әlbәttә, bir burnum var, bә nәdi?
H ә s
ә n b ә y. Yedinstvennaya
raznitsa bundadır ki....
H ә s
ә n q u l u b ә y.
(sözünü kәsir). Bilirsәn nә var,
Hәsәn bәy! Sәn keçәn sәfәr
Mәşәdi İbadla savaşdın, yenә dә o
bir evin içindә oldu ki, heç kәs bilmәdi, amma
bura hamamdır, özün bilirsәn ki, obşestvenni yerdir,
tәvәqqә edirәm ki, burada savaşmayasan.
H ә s
ә n b ә y. Net, mәn
kak istinnıy narodnik protestuyu!
Bunlar,R z
a da iştirak edir,әllәrilә
işarәlәrlә danışıb bәhs
edirlәr.
M ә
ş ә d i İ b a d
(adamları nәzәrdәn keçirmәklә
sayır). Görәsәn bunların hamısını
hamam pulunu, inşaallah, mәn verәcәyәm,
hә?... Bu bahalıqda bir bu qәdәr hamam pulu heç
bilirsәn neçә elәr? Görüm,
hamamçını bir nokәlәklәyә
bilәrәmmi?
H ә s
ә n q u l u b ә y.
(münaqişәyә davam edәrәk). Da ostavte menya v
pokoye!
H ә s
ә n b ә y. Net! Ya doljen
protestovat.
R z a b ә y. Әşi,
ayıbdır hamamın içindә....
H ә s
ә n q u l u b ә y. Da
protestuyte, skolko xotite!
H ә s
ә n b ә y
(bәrkdәn). Ya ne pozvolyu, çtobı....
Ә s g
ә r, R z a tez durub bunların aralarına girirlәr ki,
aralaşdırsınlar.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Bunların hamısı, görünür ki,
mәnim xәznәmin suyunun tәsirindәndir.
M ә
ş ә d i I b a d (onlara). Bura bax, a!... Cәncәl
elәmәk neyçün? Kişinin hamamında iki
saatdır ki, müftә çimibsiniz, hәlә bir durub
cәncәl dә salırsınız? Eyibdir ki....
(Sükut; hamamçıya
müraciәtәn).
Mәşәdi Qәzәnfәr, sәnin
yadına gәlmәz; çünki çox kiçikdin,
mәn ilk toy elәyәndә ki, mәrhum
Kәrbәlayı Murtuzanın qızı,
rәhmәtlik Sonanı almışdım, toy hәmin bu
hamamda oldu. O zaman sәnin oturduğun yerdә
rәhmәtlik sәnin atan Mәşәdi
Sәmәndәr әylәşmişdi.
Çıxanda durdum pul vermәyә, dedi: ayıbdır
ki.... Nә qәdәr eylәdim, pul almadı,
yalvardım-yaxardım, almadı ki, almadı....
Qәrәz, rәhmәtlik çox gözәl kişi
idi....
Hamı
bir-bnrinә baxıb himlәşir.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Heç mәnim özümü demirsәn....
Keçәn hәftә bizim Mәşәdi
Muxtarın toyu idi ki, mәnimlә bәrk aşnadır.
Gәldilәr hamama, gedәndә nә qәdәr
eylәdi, pul almadım, dedi inciyәrәm sәndәn,
dedim mәn dә inciyәrәm sәndәn,
almadım. Yanında lap bu Hәsәnqulu bәyә
oxşayan bir nәfәr bәy var idi. Çıxartdı
cibindәn iki dәnә yüzlük üstümә
atdı, istәdim almayam, razı olmadı. Әlli manat
dәllәyә verdi. Camadarların hәrәsinә
on manat naçay bağışladı; onun sabahı bir dә görüm ki, bir dәst yaxşı libas, iki
kisә әla hәna, bir kәllә qәnd vә bir
dәnә şirniyyat xonçası gәlibdir. Bunu da toy
sahibi Mәşәdi Muxtar göndәrmişdi. Axşam
da ki, toyda idik. Qәrәz, çox canfişanlıq oldu.
B ә y
l ә r himlәşib gözlәşirlәr.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
(Hәsәn bәyә). Vı vezde umestno, neumestno lezite
sporit.
R z a b ә y. Yenә başladılar
ki....
H ә s
ә n b ә y. Ya ne moqu, ja
doljen protestovat, ja çelovek s ubejdeniyem.
H ә s
ә n q u l u b ә y. Da
vı, prosto obmanşik i vse!
H ә s
ә n b ә y
(bәrkdәn). Çto? Vı menya oskorblyayete?
H ә s
ә n q u l u b ә y (o da
bәrkdәn). Da oskorblyu!
Ara
qarışır, R z a, Ә s g ә r, sair qoçular
qalxıb, onları aralaşdırmaq istәyirlәr.
H ә s
ә n b ә y. V takom
sluçaye ya uxoju i potrebuyu udovletvoreniye za oskorblenie. (Gedir).
R z a b ә y (onun dalınca).
Hәsәn bәy, Hәsәn bәy, hara gedirsәn,
bir dayan. (O da onun dalınca gedir).
H ә s
ә n q u l u b ә y.
(kefsiz)Hәzәrat, bagıslayın, xudafiz!... (Gedir).
Ә s g
ә r (onun dalınca). Әşi, bir dayan görәk, bu
saat hamımız gedirik!
Gedir,
adamları da onun dalınca çıxırlar. Qalır hamam
әhli ilә M ә ş ә d i İ b a d vә h a m b a l.
M ә
ş ә d i İ b a d
(kәnara). Lotular pul söhbәtini eşidib
qaçdılar. Yox, mәnim kәlәyim baş
tutmadı!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Mәşәdi, sәnin bu aşnaların
nә hirsli adamlardır?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Havanın tәsirindәndir. (Ona). Qәrdәş
oğlu, haqq-hesabımız neçә elәdi?
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Daha onu soruşmazlar ki, toy hamamıdır,
neçә verirsәn ver, istәrsәn mәn dә
atam kimi sәndәn heç zad almayım....
M ә
ş ә d i İ b a d. Xeyr,
çox sağ ol!(Kәnara). O, mәnә baha oturar. (Pul
çıxardır verir). Bәsindirmi?
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Bәsdir, allah bәrәkәt versin!
M ә
ş ә d i İ b a d
(camadarlara). Balam, ala, bu da sizin! Bunu da
içәridәkilәrә verәrsiniz.
C a m a d a
r l a r. Çox sağ ol, Mәşәdi! Allah
bәrәkәt versin!
H a m b a
l. Mәşәdi, abbasını vermәdin, ha!...
M ә
ş ә d i İ b a d.
Adә, get gör bunlar necә oldu. Deyinәn ki,
qorxmayın; hamam pulu verildi, gәlsinlәr bәyi hamamdan
çıxarsınlar. (Zurnaçılara). Balam, siz dә
bir şey çalın, camaat yığılsın hamama,
çıxaq gedәk.
Z u r n a
ç ı l a r çalırlar, bir qәdәr
keçmiş çıxıb gedәnlәr h a m ı s
ı geri qayıdırlar.
M ә
ş ә d i İ b a d,
(durur). Ya allah!...
H a m b a l
kömәk edib düşürür aşağı.
Zurnaçılar da qabaqda çala-çala
çıxıb gedirlәr.
H a m a m
ç ı, d ә l l ә k
M ә h ә r r ә m,
K ә r b ә l a y ı
N ә s i r vә
c a m a d a
r l a r yerlәrindә qalır, yenә dә
әvvәlki sayaqda olurlar.
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Bu urusbabılar heç ildә bir dәfә
hamama getmәzlәr, qüsl-tәharәt nә
olduğunu bilmәzlәr, gәlib burda mәnim
hamamımı pislәyirlәr. Әşi, bir insaf ilә
danışaq: harda yuyunub tәmiz olarsan?
H a m
ı. Hamamda!
U s t
a M ә h ә r r ә m.
Harda suya batıb çıxa bilәrsәn?
H a m
ı. Hamamın xәznәsindә.
K ә r
b ә l a y ı N ә s i r.
Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m
ı. Әşi, heç kәs!
M ә
ş ә d i Q ә z ә n
f ә r. Bәs elә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m
ı.
Hamamın
içindә, içindә dә
çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz,
qış, bahar isti, sәrin var.
Dövlәtli,
kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli,
kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
M u s i q i
(U s t
a M ә h ә r r ә m l
ә M ә ş ә d i Q
ә z ә n f ә r kürkünü salıb oynayırlar, camadarlar da
çırtıq vururlar.)
P ә r
d ә
DÖRDÜNCÜ
MӘCLİS
M ә
ş ә d i İ b a d ı
n evindә vaqe
olur. Toy mәclisidir. Q o ç u Ә s g ә r "Padşah" olub, yuxarı
başda әylәşibdir. Sәhnәdә olanlar: H ә s ә n q u l u b ә y,
R z a b ә y, Ә s g
ә r vә qonaqlar. Pәrdә qalxır. Oyunçu
qız lәzginka oynayır. Bәәd çıxıb
gedir.
Ә s g
ә r. Mәn tar çalana әmr edirәm ki, bir
"Roza" havası çalsın, Hәsәnqulu
bәy durub oynasın!
H ә s
ә n q u l u b ә y. (ayağa durur). Padşah sağ
olsun, vallah, mәn oyun bilmirәm, mәni
bağışla!
Ә s g
ә r. Çәkin onu ortaya, bir-iki qırmanc vurun!
(Nökәrlәr Hәsәnqulu bәyi çәkib
oynadırlar. Bәәdә haman
qәrar ilә Rza bәy oynayır). Çәkin
buraya Mәşәdi İbadı! Bәy gәrәk
toyunda oynasın ki, ucuzluq olsun.
O biri
otaqdan M ә ş ә d i
İ b a d ı gәtirirlәr. Mәşәdi
İbad "Mirzәyi" havasını oynayır.
H ә s
ә n q u l u b ә y. Balam,
dәxi vaxtdır, gedәk gәlini gәtirmәyә.
H a m
ı. Bәli, vaxtdır. (Ayağa durub hamı gedir).
M ә
ş ә d i İ b a d (daxil
olur). Türkdә bir mәsәl var: deyәrlәr ki,
hәr gözәlin bir eybi olar.
Qonaqlar bu evdә olanda
mәn o biri otaqda sәhәrdәn bәri fikirdә
idim ki, ayә, mәnim eybim nәdir? İndi
bilmişәm ki, mәnim bir eybim varsa, o da eybsizliyimdir.
Hәrçәnd bu çox nazik mәtlәbdir, amma
hәqiqәtdә dә belәdir ki, var. Hәrgah mәnim bir danә eybim
olsaydı, xalq deyәrdi ki, zәrәr yoxdur, hәr
gözәlin bir eybi olar. Amma indi mәnim heç bir eybim
yoxdur, ona görә dә heç kәs mәnә
gözәl demir. Bütün mәsәlә bundadır.
Vәssәlam.... Hәr halda qız nә qәdәr
gözәl olsa da bir o qәdәr mәnә baha oturdu:
beş min manat Rüstәm bәy vә toy xәrci,
beş yüz manat Hәsәnqulu bәyә
rüşvәt, yüz manat Rza bәyә
rüşvәt, әlli manat
Hәsәn bәyә
rüşvәt, bir abbası hambala müzd, dörd yüz
manat.... Әşi, hesab elәmәsәm
yaxşıdır! Daha
ürәyim xarab olur. Amma pis geyinmәmişәm, ha!...
(Әtrafına baxır vә dalını görmәk
üçün fırlanır vә sonra bir yerdә
әylәşir). Bәli, qız gәlsin görәk
nә olacaqdır. (Zümzümә eylzyir):
Şәb
әsl şәhido şәmo şәrabo şirini,
Ğәnmәt
әst ke, şәbi ruyi dustan bini!
Qız
gәlsin, amma mәn bir şeydәn qorxuram ki, evdә oturmağa
hövsәlәsi gәlmәsin, çünki o cürә
evdә böyümüş qız bir az
kәmhövsәlә olar. (Acıqla). Ağzı
nәdir! Vallahi, bax bu gündәn bir yekә qıfıl
alacağam. Sәhәr durub dükana gedәndә
qapını
qıfıllayıb,
açarını aparacağam ta axşam qayıdana
qәdәr, qoy qalsın evdә,
evә öyrәşsin; pәncәrәlәri
dә daldan taxta ilә vurduracağam. Çox da o yan-bu yan
eylәsә, döyәcәyәm, çünki arvad
ki, döyülmәdi, xarab olar; arvad әrindәn nә
qәdәr kötәk yesә bir o
qәdәr әrin çox istәyәr. Mәn
bunu qabaqlarda çox tәcrübә eylәmişәm.
Rәhmәtlik Sonaya bir kәrrә bir yumruq nә tori
saldımsa, iki saat nәfәsini ala bilmәdi; o idi ki,
mәni görәn kmi üzümә gülәrdi.
Rәhmәtlik Pәrzada günlәrin bir günü bir
sillә çәkdim ki, bir dişi sındı, o idi ki,
sonra bir kәrrә olsun üzümә durmadı. Tәk
bircә mürtәd oğlunun qızı Gülxanıma
bir ağac ilә elә çәkdim ki, o qaçan oldu
ki, qaçdı! Bu da o yan-bu yan eylәsә budur, onun
canıdır. (Yumruq göstәrir. Bu әsnada daldan:
"allah", "allah" sәsi gәlir, zurna
çalınır). Paho, gәlin gәldi, mәn
qaçım!
Qaçır
o biri otağa. G ә l i n i gәtirirlәr. S ә n ә m dәxi gәlin
ilә içәri girir.
B i r i s
i. Aha, de gәlin bәri çıxın! Sәnәm,
sәn dә bu biri otağa gәl.
Hamı
çıxır, tәk gәlin qalır.
M u s i q i
M ә
ş ә d i İ b a d (daxil
olur).
Mәn
nә qәdәr, nә qәdәr qoca olsam da,
Dәyәrәm
min cavana.... (vә i.a. oxuyur).
X a n
ı m, ay xanım, zәhmәt çәk,
başından çarşabı qoy yerә, sәnә
canım qurban!
Çarşabın
içindәn gәlin әvәzinә S ә r v
ә r çıxıb, әlindәki siğarı
tapança kimi uzadır M
ә ş ә d i İ b a d
a tәrәf.
M ә
ş ә d i İ b a d. Vay!...
(deyib çökür).
S ә r
v ә r. Sәsin çıxdımı, başına bir
güllә vuracağam! Tez ol, bir kağız-qәlәm
götür!
M ә
ş ә d i İ b a d (qorxu
ilә). De qoy tap?m da!... (Stolun üstündәn
kağız-qәldm götürür). Bәs indi nә
qayırım?
S ә r
v ә r. Otur, bu saat mәn deyәni yaz, tez ol, yoxsa vurdum
güllәni!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Yazım da, vallah, bu saat yazım!
S ә r
v ә r Yaz! (Bәrkdәn deyir). Mәn,
Mәşәdi İbad Kәrbәlayı Xocaverdi xan
oğlu....
M ә
ş ә d iİ b ad. Vaxsey!... Atamın adını da bilir!
S ә r
v ә r. Danışma, yaz, yoxsa odlaram sәni!
M ә
ş ә d i b a d. Vallah,
danışmıram, yazıram, sonra?
S ә r
v ә r. Rüstәm bәyin qızı Gülnaz
xanımı almaq istәmirәm.
M ә
ş ә d iİ b a d. İstәyirәm....
S ә r
v ә r (acıqlı). İstәmirәm!...
M ә
ş ә d iİ b a d. Yaxşı, istәmirәm,
istәmirәm!...
S ә r
v ә r. Vә tәvәqqә edirәm ki, onun
kәbini geri oxunsun.
M ә
ş ә d i İ b a d. Bunu
kim tәvәqqә edir?
S ә r
v ә r. Yaz mәn deyәni, yoxsa beynini toz eylәrәm!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Yazıram, yazıram, sonra?
S ә r
v ә r. Vә onun әvәzindә qulluqçu
Sәnәmi alıram, yazdınmı?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Yazdım....
S ә r
v ә r. De qol qoy!
M ә
ş ә d i İ b a d. Vaxsey!... Bәs mәnim
pullarım....
S ә r
v ә r. Qol qoy, yoxsa partladaram sәni. (Qol qoydurur). İndi
tәrpәnmә!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Tәrpәnmirәm.
S ә r
v ә r. Danışma!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Danışmıram.
S ә r
v ә r dal-dalı gedib S ә n ә m i gәtirir.
S ә r
v ә r. Bax bu sәnin arvadındır. (Dal-dalı gedir).
İndi tәrpәnmә!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Tәrpәnmirәm.
S ә r
v ә r. Danışma!M ә ş ә d i İ b a d. Danışmıram.
S ә r
v ә r birdәn dönüb cәld qaçır.
M ә
ş ә d i İ b a d
(çığırır). Әdә tutun, әdә
qoymayın. Ay, tez olun, qaçdı! Әdә, bu nә
iş idi mәnim başıma gәldi, ay tutun, ay qoymay?n!...
C a m a a t
hamısı dolur içәri, sәs-küy
düşür.
H ә s
ә n q u l u b ә y.
Әdә, bir dayan görәk nә olubdur. Mәşdi
İbad, nә olub, nәql eylә görәk!
M ә
ş ә d i İ b a d.
Әşi, siz bu gәlini gәtirәndә bir
baxmadınız görәk, bu kişidir, yoxsa arvaddır?
H a m
ı. Bu nә әcәb sözdür?!
Hәlbәttә, gәlin arvad olar!
M ә
ş ә d i İ b a d. Amma bu
gәlin kişi çıxdı. Rüstәm bәy
mәnim evimi yıxdı, qızın әvәzinә
mәnә kişi göndәrdi. o da qaçdı getdi.
H a m
ı. Paho!... Bu nә işdir ki, o görübdür,
belә dә adam aldatmaq olarmı?B i r i s IBәs nә
tövr olsun, neylәmәli?
H ә s
ә n q u l u b ә
y.Mәşәdi, bir әlli manat ver, gedim bu saat qubernatoru
buraya gәtirim? Razısan?
M ә
ş ә d i İ b a d
(azarlı kimi). Yox....
R z a b ә y. Mәşәdi, iyirmi
manat ver, bu saat qәzetdә Rüstәm bәyi biabır
eylәyim, razısan.
M ә ş
ә d i İ b a d. Yox....
Ә s g
ә r. Mәşәdi, bir otuz manat ver, gedim Rüstәm
bәyin beyninә bir patron çaxım, razısan?
M ә
ş ә d i İ b a d. Yox....
H a m
ı. Bәs nә eylәmәli?
M ә
ş ә d i İ b a d. Gedin
qazıya deyin ki, bu arvadın kәbinini mәnim
üçün kәssin!
H a m
ı. Ha!... Bu başqa mәsәlәdir. Nә
elәmәk: o olmasın, bu olsun, heç pis deyildir.
M u s i q i
H a m
ı.
Gedin,
gedin, qazıya deyin,
Qoy
kәbini kәssin. (2 dәfә)
(Sәnәmә)
Mәşәdiyә arvad edәk,
Razısan?
S ә n
ә m. Hә! ... hә!...
H a m
ı (Mәşәdi İbada). Razısan?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Hә! ... hә!...
H a m
ı Razısız?
M ә
ş ә d i İ b a d vә
S ә n ә m Hә! ... hә!...
H a m
ı. Bәs gedәk biz?
M ә
ş ә d i İ b a d.
Gedin,
gedin, qazıya deyin,
Qoy
kәbini kәssin.(2 dәfә)
(Sәnәmә)
Sәni mәnә arvad edә, razısan?
S ә n
ә m. Hә!... Hә!...
M ә
ş ә d i İ b a d (xora).
Razısız?
X o r
Hә Hә!... Razıyıq!... Hә, Hә!... Bәs
gedәk biz?
Bu
әsnada sәhnәnin dal
pәrdәsi qalxır, S
ә r v ә r ilә G ü l n a z hündürdә
dayanıb görünürlәr. Tar çalınır.
S ә r
v ә r (bayatı-qacar oxuyur).
Yetdim
vusalına yarın, çәkdim әzabını,
Aşiqsә
vәsl yolunda verәr, әlbәttә, canını.
G ü l
n a z.
Çün
qalxdı pәrdә, әyan oldu hәr kәsә,
Mәşuqә
aşiqә vasil edәr әlbәttә canini.
H a m
ı (Mәşәdi İbada).
Sәn
qoca, qız cavan,
Sәndә
yoxdur eşq odu.
Sәrvәrindir
eşqi,
Sәnә
olmaz heç meyli. (2
dәfә).
M ә
ş ә d i İ b a d.
Yanıma
gәl, arvad, yanıma gәl,
Yanıma
gәl, et mәni şad!... (2dәfә)
H a m
ı.
Pulunu
verdin sәn, Mәşәdi İbad,
Әlinә
düşdü dul arvad,
Qәm
yemә hәrçi badәbad,
Olmasa o,
bu olsun!...
P ә r
d ә