TӘHSİL
Mәn mәktәbdә oxuyanda bizim
mәktәbә tәzә bir molla tәyin
elәmişdilәr. Yәni bu molla ekzamen tutmuşdu
vә o ekzamendә heç bir kәs onunla bәrabәr
ola bilmәmişdi.
Camaat belә deyirdi ki, dünyada heç bir
elm yoxdur ki, bu axund onu bilmәmiş olsun. Bu sözlәri
axund özü dә tәsdiq elәyib deyәrdi ki:
-- Mәn bütün ülum vә fünuna
darayam.
Kişi
"dara" olmaya bilmәzdi, çünki sәkkiz il
mәktәbdә oxuyub, bircә dәfә dә
fәlәqqәyә düşmәmişdi. Sonra
ikmali-tәhsil üçün İrana gedib sәkkiz il
dә Tәbrizdә oxumuşdu vә bәdә
Tәbrizdәn Tehrana yollanıb dörd ilә dә orada
vә ondan sonra beş il Mәşhәddә vә
bunlardan başqa dörd il dә İranın bir
şәhәrindә tәhsil etmişdi ki, onun adı
yadımda qalmayıbdır.
Dәrs vaxtında bu axund bәzi vaxt
bizimlә dostanә söhbәtlәr edәrdi,
böyük sәfәrlәrindәn nağıl
edәrdi, çox şirin söhbәt elәrdi.
Bir dәfә ondan soruşduq ki, axund İran
böyükdür, yoxsa Rusiya?
D e d i:
-- Әgәr
İranın bu başından düşәsәn vә
gecә-gündüz yol gedәsәn vә hәr bir
saatda yetmiş ağac yol elәyәsәn vә
yetmiş il sәfәr elәyәsәn, hәlә
gәlib İranın yarısına çatmazsan.
D e d i k:
-- Axund, bәs, ruslar yazırlar
ki, İran Rusiyadan iyirmi dәfә balacadır.
Axund buna şerlә cavab verdi:
Key nik-bәxt, an nә şekle-mәn әst
Vәlakin, qәlәm dәr kәfe-doşmәn әst.
Bir gün uşaqlardan biri dedi:
-- Axund, heç dәryanın dibini bilmәk olar?
Axund deyir:
-- Budur mәn iyirmi beş
il oxumuşam vә iyirmi beş il sümük
sındırıb, bütün
ülum vә fünunә dara olmuşam, amma indiyә qәdәr bir kitabda görmәmişәm ki, dәryanın dibini bilәn olsun.
Yoldaşlarımızdan biri dedi:
-- Axund, bәs ruslar yazırlar
ki, dәryanın lap dәrini sәkkiz verstdir.
Axund güldü vә bunu nağıl etdi:
-- "Zәrәfşan" kitabında
oxumuşam ki, İskәndәr-Zülqәrneyn dünyanın
üzünü alandan
sonra, istәdi ki, dәryaların dibini dә alsın,
ona görә dәryanın içinә cumub yetmiş il
yol getdi. Nagah burada bir adama
rast gәldi ki, axtarır.
Sual etdi ki, sәn nә axtarırsan?
Dedi ki, yetmiş il
bundan әvvәl mәnim әlimdәn bu dәryaya bir balta düşüb, dәryanın dibinә gedibdir.
İndi mәn gәrәk bundan sonra yetmiş il yol gedәm ki, bәlkә dәryanın dibinә çatam.
İskәndәr-Zülqәrneyin bu әhvalatı eşidib
sәfәrdәn әl çәkdi.
Yoldaşlarımızın içindә bir dәlәduzu vardı, dedi:
-- Axund, hesab elmi
oxumaq haramdır, yoxsa halal?
D e d i:
-- Haramdır.
D e d i:
-- Bәs bu elm necә ki, mәsәlәn, mәn istәyirәm bilәm, cibimә nә qәdәr pul qoyum ki, putu
altı manatdan iki kәllә qәnd vә girvәnkәsi iki manatdan beş
girvәnkә çay
alıb, üstünә nәqd on beş manat pul qoyub
bir axunda göndәrim.
Axund dedi:
-- O cürә elmi oxumaq nә haramdır,
nә halal, ancaq savabdır.
Bu әhvalatdan
sonra, gördük ki, fәzilәti-axund mәlum şüd.
İştә iyirmi beş il oxumaq zarafat
deyildir. İyirmi beş il bir әsrin dörddәn biridir.