YEVLAX -- ŞUŞA YOLU

Heç nә!... Dәmir yolu ki, çәkildi, Yevlax--Şuşa yolunun bütün lәzzәti qaçacaqdır.

Heç insafdır ki, sәn allah, dilicanın, faytonun, furqonun istirahәtini, lәzzәtini dәmir yola verәsәn? Dәmir yol o yerdә yaraşar ki, mәsәlәn, bu gün Bakıdan gedәsәn Yevlağa, Tiflisdәn, Gәncәdәn gәlәsәn Yevlağa vә Yevlaxdan dilicana minib, yel vura-vura sürdürәsәn Şuşa şәhәrinә.

Elә ki, Yevlax stansiyasında vaqondan düşürsәn, bir dә görürsәn ki, faytonçular, dilicançılar sәni bürüdülәr.

-- Hara gedirsәn?

-- Şuşaya.

-- Bәs, onda buyurun, dilican hazırdır.

-- Qoşubsan?

-- Çoxdan

-- Neçəyә apararsan?

-- Neçә adamsınız?

-- İki nәfәrik.

-- Şeyiniz çoxdur?

-- Yox, adama bir çamadandır.

-- Elә isә, adama sәkkiz manat.

Burada balaca alış-veriş vaqe olur, sәkkiz manat yenir olur altı.

-- Hә, di qoy minәk, sür gedәk.

-- Bu saat, siz әylәşin, bir stәkan adama çay için, bu saat dilicanı sürüm bura. Amma çayı tez için ki, lәngimәyәk.

Bәl i, әylәşib bir stәkan çay içirik. Yevlağın ditdilisi dızıldayıb, o qulağından dişlәyir, "dızz...." elәyib, burnundan dişlәyir.

Qәrәz, dilican gәlincә ditdili elәdiyini elәyir. Amma dilican gәlmir. Yenә çay içirsәn, papiros çәkirsәn, durub gәzinirsәn, divardakı yazıları bir-bir oxuyursan, dilican gәlmir ki, gәlmir....

Başlayırsan darıxmağa. Bir dә görürsәn dilican gәlmәdi, amma dilicançı özü gәlir. Başını qapıdan çıxardıb baxır vә soruşur:

-- Burdasızmı?

-- Әşi, burada olmamış, hara gedәcәyik. Bir tez ol, dilicanı sür gәlsin, vaxt keçdi, gün günorta oldu. Yoxsa, şәhәrә gecә çatarıq.

Bu söz dilicançının xәtrinә dәyir.

-- Nә? Necә? Görünür ki, mәnim atlarımdan xәbәriniz yoxdur. Budur sizә deyirәm: axşam azanına bir saat qalmış Şuşa şәhәrinin bazarında olacayıq, inşallah.

-- Di yaxşı, tez ol.

-- Bu saat, atlara kormut verim, açdırlar.

Gedir, yenә gözlә ki, dilican gәlәcәkdir.

Saat on olur, Tiflis poyezdi gәlir. Bundan bir yarım saat keçәndәn sonra dilicançı gәlir ki, "Di buyurun, gedәk". Mәlum olur ki, hәrif Tiflis poyezdini gözlәyirmiş.

Baxıb görürsәn ki, üzüm gilәsinә milçәk daraşan kimi, dilicanın altından başqa hәr yerindәn adam sallaşır. Özünü bir növ ilә dilicanın içinә salırsan. Bismillahi-rәhmanir rәhim" deyib, yola düşürsәn.

Bәh, bәh, bәh! At qumrovlarının sәsi sәnә layla çalır. Yolun tozunun әtri sәni valeh elәyir.

Bir dörd-beş saatdan sonra gәlirsәn Bәrdә astansiyasına. Burada bir balaca toqif lazım gәlir. Atlar dәyişilib qoşulunca bәrdәlilәr sәnә hәr tәrәfdәn tamaşa elәyirlәr.

Buradan da yola düşürsәn. Bir dә görürsәn ki, qabağına çıxan arabaların tәkәrlәri vә atların ayaqları yaşdır. Mәlum olur ki, Tәrtәr çayında su var. Tәrtәr çayı gendәn qıcıldayır. Dilicanla keçmәk mümkün deyildir, gәrәk kәl arabasına minәsәn.

Adambaşına bir abbasıya kәl arabasına minirsәn. Kәllәr özlәrini vururlar suya. "Allah, allah" sәsi hәr yeri götürübdür. Suyun lap güclü yerindә arabaçının yoldaşı arabaçıdan souşur ki, "Ә, bunları neçәyә keçirirsәn?" O da deyir ki, "Bir abbasıya".

-- Nә? Abbası? Sarsaq oğlu, sarsaq, mәn abbasıdan ötrü kәllәrin boynunu qıracağam? Mәn kәlimi açıram.

Yoldaşı deyir ki, "Әdә, sәfeh olma, kişilәri suya salarsan, kәlin qabağında dur, altı şahı verәrlәr". Amma yoldaşı adama yarım manatdan dәm vurur. Qәrәz, suyun ortasında taksi abbasıdan qalxıb, iki abbası olur.

Tәrtәri keçib yenә dilicana minirsәn vә fikir edirsәn ki, bәli, bu çayı salamat keçdik, indi qaldı Xatın ilә Xocalı.

Nә başınızı ağrıdım, axşama bir saat qalmış dilican varid olur Ağdama vә bir qәdәr dә orada lәngidikdәn sonra yola düşürsәn. Әskәran ötür, Xocalı ötür, Ballıca ötür, Xanbağı ötür, şәhәrin dolayı yolu başlayır. Ağzın dönür gah günbatana, gah günçıxana. Amma gün çoxdan batıbdır, axşamdır. Yol üzüyoxuşadır. Atlar güclә addım atırlar. Lap qaranlıq çökür, sәni mürgü basır. Ayılıb görürsәn ki, yol gedirsәn, üstün dağ, altın uçurum. Dilicançıya deyirsәn ki, "qoçaq, bәs sәn deyirdin ki, axşam azanına bir saat qalmış şәhәrdә olacayıq?". Dilicançı qulaq ardına vurub, bu sözlәr ilә zümzümә elәyir:

Ayın aydınlığı, hava nә xoşdur,

Ay dilbәr, can dilbәr, can....

Sübh azanına bir saat qalmış şәhәrә varid olursan.