ŞAH ABBAS VƏ XURŞİD BANU
4 PƏRDƏ 4 ŞƏKİLLİ OPERA
İŞTİRAK EDİRLӘR
Ş a h A b b a
s--35 yaşında.
V ә z i r--50 yaşında.
B i r i n c i ә
y a n.
İ k i n c i ә y a n.
Ü ç ü n c ü ә y a n.
D ö r d ü n c ü ә y a n.
B e ş i n c i
ә y a n.
N ö k ә r.
O d u n ç u.
O d u n ç u n u n
b i r i n c i o ğ l u.
O d u n ç u n u n i k i n c i o ğ l u.
X u r ş i d--odunçunun qızı, 20
yaşında.
M ә s t a v ә r--aşbaz.
D o s t ә l i--Şiraz әhli.
D i v a n ә.
B i r i n c i m
ә h b u s.
İ k i n c i m
ә h b u s.
Ü ç ü n c ü m ә h b u s.
D ö r d ü n c ü m ә h b u s.
B e ş i n c i m
ә h b u s.
B i r i n c i k e
ç ә ç i.
İ k i n c i k e
ç ә ç i.
Ü ç ü n c ü k e ç ә ç i.
10 n ә f
ә r ş i r a z ә h l i.
Q o ş u n v
ә b a ş q a l a r ı.
BİRİNCİ PӘRDӘ
B i r m e ş
ә d ә vaqe olur. Müqәddimә
çalındıqdan sonra pәrdә qalxır.O d u n
ç u öz i k i o ğ l u
ilә odun yığırlar.
O d u n ç u (rast üstә)--
Mәsәl vardır deyәrlәr ki,
Çәkәn zәhmәt yeyәr
balı;
Çәkib zәhmәt, nә bal
gördüm,
Nә oldum eyşdәn hali.
(M u s i q i)
Bu nә gündür, nә dirlikdir
Ki, heç bir istirahәt yox;
Pulum yoxdur, malım yoxdur,
Evim bomboş, içi xali.
(M u s i q i)
B i r i n c i o
ğ l u--
Nә bәdbәxtin biriymişsәn,
Bizi hәm eylәdin bәdbәxt;
Nә busәt basmış hәr yanı,
Mәişәtmiz keçir çox
sәxt;
(M u s i q i)
İ k i n c i o
ğ l u--
Bizi insan bilәn yoxdur,
Deyәn yoxdur ki, kimsәn sәn;
Nә zillәtdir, nә möhnәtdir,
Buna bais, bәli, sәnsәn!
(M u s i q i)
İ k i s i b i
r y e r d ә--
Neçün oldun odunçu sәn?
(M u s i q i)
O d u n ç u--
Kim? Mәn?
O ğ l a n l a r ı--
Bәli, sәn!
O d u n ç u--
Babam kimmiş?
O ğ l a n l a r ı--
Odunçuymuş!
O d u n ç u--
Atam kimmiş?
O ğ l a n l a r ı--
Odunçuymuş!
O d u n ç u--
Özüm kimәm?
O ğ l a n l a r ı--
Odunçusan!
O d u n ç u v
ә o ğ l a n l a r ı (bir
yerdә)--
Biz, siz!
O d u n ç u--
Siz dә odunçu oğlu odunçusunuz!
(M u s i q i: tәsnif)
Ü ç ü
b i r y e r d ә--
Gündә odun yığmaq oldu bizә
sәnәt,
Özgә çәkir lәzzәt,
qaldı bizә möhnәt.
Gәrçi әzab çoxdur, evdә
çörәk yoxdur;
Evdә çörәk yoxdur, әmma
әzab çoxdur.
Musiqinin üsuluna (taktına) müvafiq odun
yarırlar vә balta
endikcә "hey!" edirlәr--"hey!" altı
kәrәdir, sonra yenә oxuyurlar.
Gündә odun yığmaq oldu bizә
sәnәt (vә ilaxır).
Ay, hay ... odunçuluq oldu bizә
sәnәt!
Baltaları yerә qoyub, hәrәsi bir
yerә yıxılıb yatırlar. Musiqi çalır. Pәrdә dalından X u r ş
i d oxuyur.
X u r ş i d (bayatı üstә)--
Yaz gәldi, gül açıldı,
Çәmәn, çölә
saçıldı;
Könlümdәki yaram da
Qızıl gül tәk açıldı.
M u s i q i. X u r ş i d sәhnәyә
gәlir.
Bülbül oxur nәvasın,
Nәğmәsini nәvasın;
Kimdәn sorum, ay allah!
Mәn dәrdimin dәvasın.
Musiqi çalır. X u r ş i d oynayır.
Bәәdә o d u n ç u
v ә o ğ l a n l a r
ı oyanırlar.
O d u n ç u (şur üstә)--
Xurşid, nә xürrәmsәn, guya ki,
qәmin yoxdur.
B i r i n c i o
ğ l u--
Xurşid nә bilsin ki, qәm-qüssә
nәdir?
İ k i n c i o
ğ l u--
Toxdur. Ac olsa bilәrdi ki, dәrd vә
qәmimiz çoxdur.
X u r ş i d (sәmayi-şams üstә)--
Qәm nәdir, qüssә nәdir, bil ki,
xәbәrdarәm mәn,
Nәyә lazımdır olaq
dәrd-qәmin hәmmali;
Halbuki xaliqi-sübhan yaradıbdırsa
qәmi,
Onu rәf etmәyә dә hәqq
yaradıb bir hali;
İstiqamәqdir adı ol halın.
O d u n ç u v
ә o ğ l a n l a r ı
(tәsnif üstә)--
Pәh, pәh, pәh!...
Günüz axşama qәdәr işliyirik
heyvan tәk, (2 dәfә)
Hәr sәhәr hey, hәr sәhәr
hey, hәr sәhәr hey!...
Çüçü-çüçü,
tokkuşçu,
çüçü-çüçü,
tokkuşçu!
Çü, çüçü,
çüçü, tokkuşçu!
Belәdir dirliyimiz, belәdir dirliyimiz!
(M u s i q i)
X u r ş i d (şur
üstә)--Eşitmәyibsinizmi ki, bir nәfәr
odunçu Hatәmi-Taiyә nә dedi?
(T ә s n i f)
Hәr ke nan әz әmәli-xiş
xorәd,
(M u s i q i)
Hәr ke nan әz әmәli-xiş
xorәd,
Minnәt әz Hatәmi-Tai
nәbәrәd!
(M u s i q i)
Minnәt әz Hatәmi-Tai nә
bәrәd!
H a m ı s ı
b i r y e r d ә--
Hәr ke nan әz әmәli-xiş
xorәd (2 dәfә)
Minnәt әz Hatәmi-Tai nә
bәrәd! (2 dәfә)
(M u s i q i)
Şeypur sәsi gәlir; bunlar qorxu ilә
qulaq asırlar.
B i r i n c i o
ğ l a n (qışqırır)--
Durun qaçaq, yәqin padşah ova
çıxıbdır!
X u r ş i d--
Qorxmayın, dayanın görәk.
(Yenә şeypur.)
O ğ l a n l a r--
Vallah, durun qaçaq, bizi
öldürәrlәr!
X u r ş i d--
Heç qorxmayın vә dayanın!
Marş sәsi gәlir, qoşun әhli
cәrgә ilә girib düzülür. Ş a h A b b a s daxil olur. Bu әsnada
qoşun vә sair әyan oxuyurlar:
(M a r ş)
H a m ı--
Çox ömr etsin bu şahımız,
Dadına yetsin allahımız.
Qalib gәlәsәn sәn
düşmәnә,
Olmasın asi bir kimsәnә.
Ey padşah, sәn çox yaşa, (2
dәfә)
Sәn çün әdalәt
padşahısan,
Bizlәrә, ey şah, eylә
mәrhәmәt!
(M u s i q i)
Ş a h A b b a
s--
Әsgәrlәrim, çox razıyam,
(vәzirә)
Mәndәn cәmi qoşun әhlinә
razılıq et.
Hәr bir nәfәr bilsin bunu:
Padşahı onlara eylәr
mәrhәmәt;
Ta heç kәs heç bir kәsi
İncitmәsin, ta zülm olmasın.
Zalimlәrә zülm eylәrәm,
Qoy cümlә bilsin bu әmrimi.
H a m ı--
Yaşasın padşah! (sәkkiz
dәfә)
M u s i q i. Qoşun çadır qurmağa
mәşğul olur.
Ş a h A b b a s
(Xurşidә baxır. Rast üstә.)--
O qız kimdir?
V ә z i r--
Odunçudur!
Ş a h--
Ağıllıdır, yәqin o qız,
özü dә çox gözәl qızdır.
Nә dersәn, bax: hәrәmxanә
eylәr bunu qәbul, ya yox?
V ә z i r--
Әgәr iradәyi-şahanә iqtiza
etsә,
Kimin sözü ola bilәr.
Ş a h (tәsnif üstә)--
Yәqin o şәxs atasıdır,
Çağır onu gәlsin!
M u s i q i. V ә z i r odunçuya
tәrәf gedir.
V ә z i r (rast)--
Ey şәxs, sәni padşah
Çağırır, irәli gәl!
M u s i q i--odunçu gәlir; odunçunun
oğlanları qorxularından bәrk titrәyirlәr.
B i r i n c i o
ğ l a n (ağlamsınaraq)--Dedim sizә durun qaçaq!
(M u s i q i)
Ş a h (odunçuya)--Sәn kimsәn
vә nәçisәn?
O d u n ç u--Padşah sağ olsun, sәnin
nökәrin odunçudur!
Ş a h--O qız sәnin nәyindir?
O d u n ç u--Kәnizin mәnim
evladımdır.
Ş a h (tәsnif)--
Sәnin qızın, razısanmı,
mәnә hәrәm olsun?
(M u s i q i)
Tez söylә!
O d u n ç u (rast)--
Padşah, әgәr
öldürtmәliyәmsә öldürt!
Ş a h--Eşit, gör nә deyirәm?
Sәnin qızını: almaq istәyirәm, nә
deyirsәn, razısanmı?
O d u n ç u--Buyur boynumu vursunlar,
günahım varsa sәn yaxşı bilirsәn.
Ş a h--Nә axmaq kişidir.
V ә z i r--A kişi, padşahın
iradәsi budur ki, sәnin qızını alsın,
razısanmı? Söylә!
O d u n ç
u--Әşhәdәn-la-ilahi-illәllah vә
әşhәd....
Ş a h--Burax bu divanәni,
oğlanlarını buraya çağır?
M u s i q i. V ә z i r gedir.
V ә z i r--Gәliniz padşahın
hüzuruna!
O ğ l a n l a r
i k i s i d ә
(ağlaşıb qışqırırlar)--Axı bizim
günahımız nәdir; bizi öldürürsünüz?!
Padşah, bizi başına çevir, öldürmә!
Padşah, qurban olaq, bizi öldürmә!
Ş a h (qeyz ilә)--
Qoy dursun! Çağır gәlsin
qızı!
Q ı z ı çağırır. M u s i q
i.
Ş a h (qıza)--
İradәm var sәni almaq,
Hәrәmlәr içrә yer tutmaq,
Sәnә layiq görülsә gәr,
Ona razı olarsanmı?
X u r ş i d (kamali-çürәt
ilә)--Yox!...
Ş a h (böyük qeyz
ilә)--Cәllad!...
C ә l l a d
gәlib qılıncı siyirib hazır durur. O d u n
ç u vә o ğ l a n l a r ı
bir-birindәn tutub, bәrk titrәyirlәr. H a m
ı sakitdir. X u r ş i d kamali-çürәt ilә p a
d ş a h a baxır, musiqi çalır.
V ә z i r (padşaha xitabәn,
bayatı-şiraz)--
Sәn şüçaәtdә vә
qüvvәtdә ki, mәşhuri-cahansan,
Hәm әdalәtdә dә, söz yox
buna, mәrufi-zamansan!
Nә ki, vardır hәmә larzandı
qabağında sәnin,
Cürәt etmәz ola bir kimsә
müxalif әmrin.
Lakin, ey şah, azalmaz zәrrә
qәdәr şanın gәr
Dinlәsәn sәn bu qocalmış
vәzirin nitqin әgәr!
Ş a h--Söylә görәk!
V ә z i r--
Bu qızın cürәt ilә yox
demәyi heyrәtimә oldu sәbәb;
Bir soraq ki, sәbәbi-yox demәyә
nәydi әcәb!
Ş a h --Bil görәk!
V ә z i r--
Söylә, doxtәr, necә cürәt
edibәn yox dedin!
Padşahın bu sualını belә
rәdd etdin!
Şübhәsizdir ki, sәbәb var
sәnin cürәtinә;
Söylә sәn ol sәbәbi qıyma,
qızım, gәl özünә!
(M u s i q i)
X u r ş i d (tәsnif)--
Cürәtimin sirrini mәn söylәyim,
bil, ey vәzir! (2 dәfә)
Ta ki, olsun, ta ki, olsun qoy әyan dil, ey
vәzir! (2 dәfә)
Heç bilirmi bir peşә padişahın,
ey vәzir! (2 dәfә)
Gәr peşәsi olmasa, bil,
getmәrәm mәn heç kәsә. (2
dәfә)
(M u s i q i)
Bil ki, insanın әgәr ki, heç bir
peşәsi olmasa, (2 dәfә)
Dar dünyada yaşamaq olur müşkül, ey
vәzir! (2 dәfә)
Heç bilirmi bir peşә padşahın,
ey vәzir! (2 dәfә)
Gәr peşәsi olmasa, bil,
getmәrәm mәn heç kәsә. ( 2
dәfә)
H a m ı (qızdan başqa)--
Padşaha heç yararmı olsun onun
peşәsi,
Bunca dövlәt tam onundur, hәm doludur
xәznәsi!
X u r ş i d--
Xah gәdadır, xan, bәydir,
padşahdır hamısı,
Olmalıdırlar hәrәsi bir
peşәnin sahibi!
M u s i q i. P a d
ş a h fikrә gedir.
Ş a h (rast üstә)--Bu söz
mәnә xoş gәldi. Nә dersәn, vәzir,
yararmı ki, mәn dә bir peşә sahibi olam?
V ә z i r--Padşah cağ olsun!
Әgәr sәn bir sәnәt vә peşә
bilsәn, sәnin şanın daha da uca olar!
Ş a h--Ey ağıllı qız, gәl
yanıma (gәlir, әlini onun çiyninә qoyur.
Odunçu vә oğlanlari sevindiklәrindәn
ağlayırlar); vәzir, mәnimçin hansı
peşәni mәslәhәt görürsәn?
V ә z i r--Padşah sağ olsun!
Keçәçilik sәnәti çox yarar
sәnәtdir.
Ş a h--Әmr olunsun bir keçәçi
ustadı gәlib, mәni bu
sәnәtә öyrәtsin; (qıza) indi sәn
mәnә gәlәrsәnmi?
X u r ş i d--Bәli!
V ә z i r--Padşahım, tәzә sanәtin
mübarәk olsun!
H a m ı--Mübarәk olsun, mübarәk
olsun!
(M u s i q i)
Ş a h (tәsnif)--
Yәqin mәnim bu peşәmdәn camaata
nәf var!
H a m ı--Yәqin elәdir!
Ş a h--
Yәqin mәnim bu peşәmdәn camaata
nәf var!
H a m ı--Yәqin elәdir!
Ş a h--
Keçәçilik edәrәm mәn,
keçәçi şah ollam (2 dәfә)
H a m ı--
Artar sәnin qәdrin,
Baqi qalar әsәrin!
Ş a h--
Keçәçilik edәrәm mәn,
keçәçi şah ollam (2 dәfә)
H a m ı--
Yaşa, yaşa, yaşa, şahım,
әdalәtin vardır. (2 dәfә)
Odunçu qız sözü ilә sәn
olmusan keçәçi. (2 dәfә)
X u r ş i d--
Ey ... allah eylәr, allah eylәr,
Bilәsәn sәn, bilәsәn sәn
Sәmәrin bu peşәnin.
H a m ı--
Çox yaşa bizim şahımız!
Qalmasın yerdә ahımız!
Ş a h--
Keçәçilik edәrәm mәn,
keçәçi şah ollam (2 dәfә)
H a m ı--Keçәçilik peşәsindәn camaata nәf var!
Ş a h v
ә q ı z--Var!
(Zәngülә)
H a m ı--Var!
PӘRDӘ
İKİNCİ PӘRDӘ
P a d ş a h ı n
o t a q la r ı n d a n
birindә vaqe olur. Müqәddimә
çalındıqdan sonra pәrdә qalxır. Ş a h
A b b a s vә ü ç
n ә f ә r k e
ç ә ç i
keçә qayırmaqla mәşğuldurlar.
Keçәnin biri hazır olub bir miz üstә
sәrilib, camaat tәrәfindәn görünür. O
biri dә fәrş üstә sәrilib, ora-burası
düzәldilmәkdәdir.
Ş a h A b b a
s (keçәdәn әl
çәkib)
(çahargah tәsnifi)--
Vaxt olar bir gün bu sәnәt
Edәr mәnә xidmәt, edәr
mәnә xidmәt!
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә mәnә bir mәdәd
versin!
(M u s i q i)
Çәkmәyәn zәhmәt
bilmәz, ah!
Bu dünyada lәzzәt.
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә mәnә bir mәdәd
versin!
Ş a h (cahargah)--
Xurşid ilә әhd edib, sәrf
eylәdim bir müddәti,
Eylәdim kәsfi-mәharәt
öyrәnib bu sәnәti;
Mәn hәlә bir mәnfәәt
görmәmsә heç bu peşәdәn,
Könlümün şad olduğun hiss
eylәrәm mәn dәmbәdәm.
(M u s i q i)
Vaxt olar bir gün bu sәnәt
göstәrәr öz xidmәtin,
Onda mәn dә artıraram Xurşidimin
izzәtin,
Artırıb cahu cәlalın, izzәtin
mәn ol zaman
Xurşidi arvadlar içrә eylәrәm
şahi-zәnan!
M u s i q i. Müxalif guşәsi.
Qoy odunçunun qızı (yada salın ol
halını)
Sayәsindә ağlının tutsun
mәqami alini.
(Enir çahargaha)
Ağa ilә şöhrәt tapar
zillәtdә qalmış bir gәda,
Nikbәxtdir ol kişi kim, әqli vermişdir
xuda.
Ş a h bu sözlәri oxuyarkәn
keçәçilәr әllәrindәki
keçәni yumurluyub hazır edirlәr. Sonra şah bu
sözlәrini qurtaran tәk zeyldәki tәsnifi
oxuya-oxuya keçә tәpirlәr, ayaqlarını (takt ilә) vururlar.
H a m ı b i
r y e r d ә (tәsnif)--
Vaxt olar bir gün bu sәnәt
Edәr şaha xidmәt, edәr şaha
xidmәt!
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә şaha bir mәdәd versin!
Çәkmәyәn zәhmәt
bilmәz, ah!
Bu dünyada lәzzәt, bu dünyada
lәzzәt!
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә şaha bir mәdәd versin!
M u s i q i. K e ç ә ç i l ә
r ş a h a baş әyib gedirlәr.
Ş a h (rәhab)--
Maldan, mülkdәn qәni bir padşah
Keçәçilik sәnәtin etmiş
özünә bir pәnah!
Gör bunu, ey kibr ilә әshab
sәnәtә baxan,
Bilginәn kim, sәnәti әzl bilәn
eylәr günah.
(M u s i q i)
Peşәdir, hәr bir kәsin
dәrdi-qәmin az eylәr,
Sevdiyi peşәylә insan hәr zaman naz
eylәr;
Peşә ilә hәr nәfәr
öz işlәrin saz eylәr,
Peşәsi olmazsa insanın olar ömrü
tәbah.
M u s i q i. X u r ş i d daxil olur.
Ş a h (tәsnif)--
Xurşid, әhdimә yetdim,
Keçәçilik mәn etdim!
Bil kim, sәnә söz verdim.
Durdum sözümün üstә. (2
dәfә)
(M u s i q i)
Bir bax, budur keçәlәr,
Zәhmәt çәkib gecәlәr,
Bu sәnәti öyrәndim;
Durdum sözümün üstә. (2
dәfә)
M u s i q i. X u r ş i d
keçәlәrә tamaşa edir.
X u r ş i d (bayatı-kürd)--
Ey şahi-dövran,
Sәn mәnim tәk naçizin nitqin
әcәb tәqdir edib,
Keçәçilik sәnәtin
öyrәnmәyi tәdbir edib,
Xәlq ara timsal olub, sәnәtә etdin
ibtida;
Bunun nәticәsidir ki:
Mәmlәkәtdә şövq edibdir
sәnәtә xan vә gәda!
Ş a h--
Dövlәtә etmiş olubsan sәn
böyük hәr xidmәti,
Cәhd edib dövlәtdә tәşviq
eylәrәm bir sәnәti.
Şükr allah, mәn düçar oldum
sәnә, ey Xurşidim!
Çünki bu zamanda:
Tapmaq olmaz arvadı hәm ağl ola, hәm
surәti!
X u r ş i d--
Bir söz idi mәn dedim, sәn dә ona etdin
әmәl,
Bәlkә biz bir gün görәrik
gәr aman versә әcәl,
Kim bu sәnәt göstәrәr bundan
böyük bir xidmәti,
Hәm onunla sәnәtin artar
bütünlük izzәti.
Ş a h--
İndi sәn söylә mәnә, ey
Xurşidim, doğru danış,
Ol zaman kim, meşәdә mәn
sәnlә olmuşdum tanış,
Mәn sәni görcәk
mәhәbbәt atәşi qәlbimdә oldu
şöləvәr,
Ol zamandan get-gedә eşq atәşi tosi
edәr;
Söylә indi bir mәnә, sәn
dә sevirsәnmi mәni?
Sevmәyirsәnsә bu gün azad
etdirәrәm sәni!
M u s i q i. Xurşid başını
aşağı salıb dayanır, şah ona baxır,
bәәdә X u r ş i d birdәn:
X u r ş i d (qatar)--
Ey şahi-dövran, sәni mәn ol zamandan
sevmişәm,
Sevgimin üzrә bu gün dәrgahinә
mәn gәlmişәm.
Ya dirilt, ya ki, mәni öldür, özün
bil, ey şahım!
Mәn ki, öz qәlbimdәki hissi
mәhәbbәt bilmişәm.
Ş a h--
Sevmişәm, billah, sәni, bil, ey
gözüm!
Sәn mәnә yar olginәn, budur
sözüm!
Şah sözü olmaz yalan, ey Xurşidim!
Xurşidim sәn hәm mәhim, hәm
yulduzum!
X u r ş i d--
Taleimin ulduzu şölә saçıb
hәr bir yana,
Yetmişәm axırda can tәk sevdiyim
mәn bir cana.
Ol qәdәr eşqin hәvasi mәst
edibdir kim, mәni,
Lәzzәt ilә eylәrәm mәn
canımı qurban ona.
Ş a h--
Yanıma gәl, Xurşidim, eylә
hekayәt eşqdәn,
Burda yoxdur heç kәs, bir sәn isәn,
bir dә ki, mәn!
Bil qәnimәt fürsәti, gәl et
mәnә izhari-eşq;
Yanıma gәl, Xurşidim, gәl, gәl,
gәl, ey nazik bәdәn!
M u s i q i. X u r ş i d vә ş a h qolboyun
olub otururlar.
İ k i s i b i
r y e r d ә--
Vә nә xoşdur yar ilә
söhbәtü saz eylәmәk, (2 dәfә)
Söylәyib eşqin sözün,
işvә ilә naz eylәmәk.
M u s i q i. Bir qәdәr qolboyun qalırlar;
bәәdә musiqiyә görә ş a h tez durub
qapıya tәrәf gedir; bu әsnada v ә z i r daxil
olur.
V ә z i r (çahargah)--Ey şahi-dövran,
Şiraz şәhәrindәn bir neçә
nәfәr nökәrlәrindәn sizә
şikayәtlәri vardır. İzn versәniz içәri
daxil olarlar.
Ş a h--Buyur daxil olsunlar. (Xurşidә).
Xurşid, sәn burada qal.
Şiraz ә h l l ә r i daxil olub, tәzim
edirlәr.
Ş a h--
Vәzir, rәiyyәtimin şikayәti
nәdir?
V ә z i r--Padşah sağ olsun!
Әhvalatı mәnә nәql edibdirlәr, izn
versәniz, nәql edәrәm.
Ş a h--Söylә!
V ә z i r--Әlhәq, bunların
söylәdiklәri qәribә bir әhvalatdır.
Şiraz şәhrindә, budur, beş ay tamamdır ki, bir
әcibә hadisә üz vermәkdәdir;
şәhәr әhlindәn iki yüzdәn artıq
nәfәri sәhәr evlәrindәn
çıxıb, daha geri qayıtmayıbdır. Mәlum deyildir
ki, onlara nә olubdur, әlli-ayaqlı itibdirlәr.
Ş a h--Hamısı birdәn?
V ә z i r--Xeyr, padşah, bu gün biri, sabah
beşi, biri gün üçü, qәrәz, bu nәhv
ilә. Sahirlәr, münәccimlәr dәxi bu
barәdә heç bir söz deyә bilmәyirlәr;
odur ki, indi şәhәr әhli içinә vahimә
düşübdür, bilmәk olmuyur ki, bu nә sirrdir.
Ş i r a z l ı l a r (tәsnif)--
Ey padşah, sәndәn әlac,
Sәndәn әlacı olsa, bu
tәhlükә
Bәlkә rәf ola, bәlkә dәf
ola!
Yoxsa başqa yoxdur heç bir әlacı,
Bu sirri bil, rәhm eylә sәn,
Rәhm eylә, ey şah, bu zülmü
aç,
Bu zülm әgәr rәf olmasa,
Sәn bil, yәqin kim, şuriş
düşәr!
Xәlq ağlaşır, şivәn qopur,
(2 dәfә)
Arvad-uşaq qatışır bir-birinә. (2
dәfә)
M u s i q i. P a d ş a h fikrә gedir.
Ey padşah, sәndәn әlac,
Sәndәn әlacı olsa, bu
tәhlükә
Bәlkә rәf ola, bәlkә dәf
ola!
Yoxsa başqa yoxdur heç bir әlacı!
Ş a h (çahargah)--Siz gediniz, mәn
әncam çәkәrәm! Qoy camaat sakit olsun. (Onlar
gedirlәr. Vәzir qalır). Vәzir, bu çox
qәribә işdir, yәqin burada bir hilә vardır.
Mәn daha dayana bilmәrәm, әmr et mәnim
dәrviş libasımı tez gәtirsinlәr, mәn
gedirәm!
V ә z i r--Padşah sağ olsun! Olmazmı
ki, sizin әvәzinizә mәn gedim, bu işi
yerindә tәhqiq edim.
Ş a h--Yox, yox! Özüm getmәliyәm,
sәn әmrimi yerinә yetir.
V ә z i r--Borcumdur (deyib çıxır).
M u s i q i. P a d ş a h fikirdә.
X u r ş i d (şüştәr)--
Canıma saldı mәnim vahimәni
böylә sәfәr,
Qorxuram bundan yetә haşa bu cana bir
xәtәr.
Ey şahim, nolar ki, hәm mәn dә gedim
sәnlә belә,
Ta ki, canın hifzini çün öz canım
edim sipәr.
Ş a h--
Qorxma, Xurşidim mәnim, bunca sәfәr
çox görmüşәm,
Qorxmayıb düşmәn qabağında
hәlә tәk durmuşam.
Allah eylәr bu işi tәhqiq edib tez
qaydaram,
İstәrәm kim, qalmasın bu
zülmdәn heç bir әsәr!
M u s i q i. V ә z i r vә q u l a m
әlindә libas daxil olurlar.
Ş a h (geyinә-geyinә, çahargah-tihur
ilә)--
Mәn heç vәqt razı olmaram ki.
(M u s i q i)
Mәnim mәmlәkәtimdә zülm
olsun.
(M u s i q i)
Vay olsun zalimlәrin halına
Ki, mәnim rәiyyәtimi incidirlәr;
(M u s i q i)
Kökündәn, kökündәn
qazıyacağam zülmü.
(M u s i q i)
Vәzir, dövlәt ümuri yenә
sәnә qalır; hәr bir әmri layiqincә
yerinә yetirәrsәn vә bir dә bu Xurşid
mәnim gәlinimdir, ona hörmәt olunsun vә mәn
gәlincә mәnim imarәtimdә ona xüsusi yer
verilsin. İndi mәn gedirәm; hәlә kim, xudahafiz!
(tәlәsik gedir).
PӘRDӘ
ÜÇÜNCÜ PӘRDӘ
BİRİNCİ ŞӘKİL
Şiraz şәhәrinin böyük bir b
a z a r ı n d a vaqe olur. Sәhnәnin sol
tәrәfindә aşpaz M ә s t a v ә r i n
dükanı görünür. Mәstavәr dükanının
qabağına yığılmış olan adamlara
xörәk satır; o biri tәrәfdә
cürbәcür dükanlar vardır; bir
tәrәfdә qaraçılar oynayırlar.
Müqәddәmәdәn sonra pәrdә qalxır.
Q a r a ç ı q ı z
ı oynayır. Böyük qaraçı oxuya-oxuya qaval
vurur. Sair qaraçılar da yerindә oxuyurlar.
(M u s i q i)
Q a r a ç ı (qaval vura-vura)--
Gәl yanıma, gözüm, mәn
sәnә qurban!
O b i r i l ә
r--
Gәl, yarım, mәn öllәm,
gәl, canım, mәn öllәm!
Q a r a ç ı--
Gir qoynuma, özüm mәn sәnә
qurban!
O b i r i l ә
r--
Gәl, yarım!... (vә ilaxır).
Q a r a ç ı--
Eşitmişәm sәnin özgә
yarın var!
O b i r i l ә
r--
Ay balam, mәn öllәm, ay yarım,
mәn öllәm!
Q a r a ç ı--
Sәnin hәmi gülün, hәmi
xarın var!
O b i r i l ә
r--
Ay balam, mәn öllәm!... (vә
ilaxır).
M u s i q i. A d a m l a r buraya
yığılırlar.
Q a r a ç ı--
Bir ala göz, uzun boylu (2 dәfә)
Dәrdimә dәrman eylәmәz!
Nazlı balam, bircә nolu,
Bizim çәmәndә gәlib
gәz! (2 dәfә)
Eşqin oduna yanaram, (2 dәfә)
Dәrdimә dәrman eylәmәz!
Gah sönәrәm, gah yanaram,
Mәn yazığam, rәhm elә bәs.
(2 dәfә)
(M u s i q i)
Sinәm olub para-para,
Dәrdimә dәrman eylәmәz!
Mәn nә edim, nәdür çara?
Nazlı balam, gedib gәlmәz! (2
dәfә)
(M u s i q i)
Q a r a ç ı qavalını açıb,
pul yığır; bu әsnada Ş a h A b b a s dәrviş libasında
olaraq buraya daxil olur. Şәhәr әhlindәn
Dostәlinin qaraçılara acığı tutur.
D o s t ә l i (şur üstә)--Bu nә
şadlıqdır yas günündә? Şәhәrin
tamam yarısı matәmә batıb, amma siz burada
şadlıq edirsiniz. Hәlә bizdәn pul da
istәyirsiniz; doğrudan da ki, qaraçısınız.
(M u s i q i)
Q a r a ç i l a r çıxıb
gedirlәr.
Ş a h A b b a s
(Dostәliyә)--Söylә görüm nәdir bu yas
vә matәmә sәbәb, nәdir? Nә olub,
mәyәr nә bәdbәxtlik üz veribdir?
B i r d ә s t
ә a d a m bunların başına
yığılır.
D o s t ә l i--Ağa dәrviş,
görünür ki, sәn buraya tәzә varid olubsan.
Tamam neçә aydır ki, şәhәrimizin
adamları itib yox olur. Bilmәk olmur ki, onları kim
oğurlayır.
D ә s t ә--Doğrudur!
D o s t ә l i--Bir çox külfәt
sahibsiz, atalar oğulsuz, bacılar qardaşsız qalıb, ah
vә nәva edirlәr!
D ә s t ә--Doğrudur!
D o s t ә l i--Bu sirdәn heç kәs
әyan ola bilmir; hәrgah sәn cadugәrsәnsә bu
sirri faş et.
D ә s t ә--Faş et, ağa
dәrviş, faş et!
M u s i q i. D i v a n ә gәlir, o da qulaq
asır.
Ş a h--Bir dә mәnә
söylәyin görüm, bu kimin dükanıdı vә
nә dükandır ki, hәr kәs ora yüyürür?
D o s t ә l i--Yazıq dәrviş,
görünür ki, sәn Mәstavәrin lәzziz
taamından yemәmisәn.
D ә s t ә--Yazıq!
D o s t ә l i--Mәstavәr bir
aşpazdır ki, onun kimi lәziz taam bişirәn heç
Şah Abbasın sarayında da yoxdur.
D ә s t ә--Yoxdur!
D o s t ә l i--Bunun mәharәti
qabağında heç aşpaz davam edә bilmәyib,
cümlәsi dükanlarını bağladılar.
Hәrgah lәziz taamdan mәhrum olmaq
istәmirsәnsә sәn dә tez ol get, ondan
xörәk al ye. Tez get, yoxsa dükanını bağlar,
axşamdır.
D ә s t ә--Tez get, ağa dәrviş,
tez get!
M u s i q i. H a m ı dükanlarını
bağlayıb, buraya yığılır.
D i v a n ә--Ha-ha-ha! Tez get, ağa
dәrviş, tez get! (Şur). Heç bilirsinizmi ki,
Mәstavәr sizә nә yedirdir, ey mәnә
divanә deyib özlәri mәndәn divanә olanlar?
D ә s t ә--Bu nә deyir?
D i v a n ә--Mәn onu deyirәm ki,
Mәstavәrin sizә yedirdiyi nәdir, bilirsinizmi?
D ә s t ә--Lәzzәtli taamdır!
D i v a n ә--Ha-ha-ha!... Lәzzәtli
taam!... Tez get, ağa dәrviş, tez get. Ey
divanәlәr, Mәstavәr sizә insan әti
yedirdir, insan!...
D ә s t ә--Xamuş, nә axmaq
sözdür!
D o s t ә l i--Doğrudan da ki,
divanәsәn!
D i v a n ә--Bәli, divanәyәm, amma
sizdәn ağıllı divanәyәm! Mәstavәr
adamları oğurlayıb başını kәsir vә
әtini sizә yedirdir.... Tez get, ağa dәrvis, tez get!...
D ә s t ә (әl çala-çala)--Ay
dәli şәpәli, ay dәli şәpәli,
çıx bala-bala get!
M u s i q i. D i v a n ә gedir, bir neçә
saniyәdәn sonra dәstә dәxi
dağılıb, sәhnәdә bir Ş a h A b b a s vә bir dә M ә s t
a v ә r öz dükanında qalır.
Ş a h (şur)--Dәlidәn doğru
xәbәr.... Bu divanәnin sözü o
ağıllıların sözündәn daha
әhәmiyyәtlidir. Doğrudan da bu aşpazın
lәzzәtli xörәklәri mәni
şübhәyә salır. Gedim bir onun yanına....
Nә cәllad surәtli adamdır!
M u s i q i. M ә s t a v ә r ә
yaxınlaşır.
Ş a h--
Şöhrәti tutmuş bu
şәhәri namın,
Tәrif eylәr hәr kәs sәnin
taamın;
Mәn binәva dәxi çox
arzumәndәm ki, sәnin
Lәziz taamından dadmış olam.
(M u s i q i).
M ә s t a v ә r (göz altı ilә
şaha baxır)--
Doğrudur, ağa dәrviş, doğrudur.
Bәs gәrәk sәni qonaq edim mәn;
(kәnara)
Çәngimә düşmüsәn,
Çox әcәb gәlmisәn!
(Ona)
Doğrudur, ağa dәrviş, doğrudur!
Bәs gәrәk sәni qonaq edim mәn!
Keç bәri. Gәl bәri, bir az
bәri, bir az daha irәli....
Ha-ha-ha!...
Bu halda ş a h
durduğu yerdә yerin içinә gedir, ha
gücәnir ki, yuxarı çıxsın olmur. Axırda
bir quyuya düşәn kimi yox olur. Oh!... Ha-ha-ha! (mühib
bir qәhqәhә).
PӘRDӘ
İKİNCİ ŞƏKİL
Bir z i r z ә m
i d ә vaqe olur.
Qaranlıqdır. Zirzәmidә Ş a h A b b a s d a n başqa beş nәfәr
m ә h b u s dәxi vardır.
Müqәddәmәdәn sonra pәrdә qalxır.
M ә h b u s l a r
(şaha; tәsnif)--
Bәdbәxt dәrviş, sәn nә
günahın sahibisәn?
Mәstavәrin hilәsinә oldun
nişanә!
Gәl ağlaşaq bәs, ağa
dәrviş, әhvalımıza,
Oldu bizә, ax, a yazıq, düşmәn
zәmanә!
Ş a h (şüştәr)--
Söylәyin bir dәm mәnә bu
hilәdәn mәqsәd nәdir?
Çәkdiyimiz zәhmәtә,
dәrdә, qәmә illәt nәdir?
Zindәyik, ölmәmişik ki,
qәbrә salmışlar bizi,
Söylәyin, Mәstavәrә, aya,
görәk neylәr sizi?
M ә h b u s l a r (tәsnif)--
Bir-bir kәsәcәk, ağa
dәrviş, bizi Mәstavәr.
Dünyada yoxdur, әcәba, bunca sitәmgәr.
Qurban әti tәk әtimizi doğram
edәcәk,
Lәzizi taamlar bişirib, xәlqә
verәcәk!
Ş a h (şüştәr) --
Ağlamaqla, ey rәfiqan, olmayır
dәrdә dava,
Qoymayaq Mәstavәri versin bizә bunca
cәfa,
Cәm olaq, hәmlә edәk, hәbs
eylәyәk bu zalimi,
Ta gәrәk әdli-әdalәtlә
ona olsun cәza!
M ә h b u s l a r (tәsnif)--
Bu fikirdәn gәl daşın, ey bixanә
dәrviş!
Nә qәdәr biz cәhd eylәdik
baş tutmadı iş!
On bir nәfәrdik, ağa dәrviş,
etdik hәmlә biz,
Olduq axırda, a yazıq, mәğlub
cümlәmiz!
Ş a h (tәsnif)--
Nәdir әlaci bu işin, bәs
söylәyin siz (2 dәfә)
Göz görә-görә olalım qurban
xәbisә?!
Ölmәk gözәldir yaşamaq
әgәr bu isә.
M u s i q i. İ ş ı q görünür.
M ә h b u s l a r (qorxu ilә)--
Odur, gәlir!
M u s i q i. D a h a işıq.
Odur, gәlir, odur, gәlir, odur, gәlir!
M u s i q i. Qorxularından b i r-b i r i n ә
qısılırlar.
M ә s t a v ә r (daxil olur, әlindә
siyirmә xәncәr vә bilo)--A!... Xoş
gördük, xoş gördük, qoyunlar, quzularım.
Mәn gәldim ki, ikinizi tutub kәsim xörәk
bişirim. (Musiqi). Xörәk bişirim, yüyürün
mәnә sarı. (Onlar yüyürürlәr).
Çәkilin dalı-dalı. (Onlar
çәkilirlәr). Yüyürün mәnә sarı,
çәkilin dalı-dalı. Öyrәnibsiniz
qoçaqlarım, hay, hay.
M u s i q i. Xәncәrini itilәyir. Bunlar
әllәrilә üzlәrini örtüb
ağlayırlar. Ş a h A b b a
s mat vә
mütәhәyyir tamaşa edir.
M ә s t a v ә r--A!... Mәn çobanam,
mәn çoban, mәn çoban, siz qoyun! Mәn
çoban, siz qoyun; gәlin bәri qoyunlarım. Bir-bir
düzülün; әn әvvәl sәn, sәn,
sәn. Sonra da sәn-sәn-sәn, ondan da
sәn-sәn-sәn! Sonra da
sәn-sәn-sәn-sәn! Axırda ağa
dәrviş! Tez olun! Gün keçdi, tez olun, gün
keçdi, tez olun, çox gecdir bu gün, tez olun, çox
gecdir bu gün!
M ә h b u s l a r (yalvarırlar)--
Rәhm et, rәhm et, bizi öldürmә.
(3 dәfә)
M ә s t a v ә r--A!... Düzülün
bir-bir, tez olun bir-bir, düzülün bir-bir, tez!
Tez-tez-tez-tez! Mәn gәldim ki, ikinizi tutub kәsәm,
xörәk bişirәm. (Musiqi). Yüyürün
mәnә sarı (onlar yüyürürlәr).
Çәkilin dalı-dalı (onlar çәkilirlәr).
Öyrәnibsiniz, öyrәnibsiniz, qocaqlar?m, hay-hay!...
(Xәncәrini itilәyir).
Ş a h (öz başına;
bayatı-şiraz)--Taxtın tarac ola, ey şah, bu
zülmә bir çarәn yox, gözün
önündә olan zülmә şahidsәn vә
zülm qurbanısan.
M ә s t a v ә r--Tez düzülün!
Ş a h--Mәn ölümdәn qorxmuram,
qorxum mәnim bu zülmdür. İntiqam almaq bu
zülmdәn gәrәk, zülmü tamam rәf
eylәmәk!
M ә s t a v ә r--Tez düzülün!
Ş a h--Nә edim, nә çarә
qılım, nәdir dәrmanı bu dәrdin? Xәyal
pәjmürdә, ağl tutqun, başımda huş
pәrişandır.
M ә s t a v ә r--Tez düzülün!
Ş a h--Bari-ilahi, zehnimә bir fikir sal,
eylә mәdәd!
Qoymayın bu zalimi töksün әbәs
qanı yerә!
M ә s t a v ә r--Tez düzül!
M u s i q i. M
ә s t a v ә r soxulub adamların içindәn birini
tutub yerә yıxır vә qılıncını
hazır edir başını kәsә.
Ş a h (qışqırır)--Tapdım,
tapdım, keçәçilik.... Ey şәxs, (rast
üstә) bir lәhzә dayan, sәnә bir
kәlmә sözüm vardır.
M u s i q i. M ә s t a v ә r qurbanını
әlindәn buraxıb.
M ә s t a v ә r--Söylә!
Ş a h--Bu şәxsi qırıb,
әbәs qan tökmәkdә sәnin muradın
dövlәt qazanmaq deyilmi?
(M u s i q i)
M ә s t a v ә r--Әlbәttә,
puldur!
Ş a h--Öylә isә, sәn bizә
bir ay möhlәt ver, bir yol ilә sәnә xeyli pul
qazandıraram.
M ә s t a v ә r--Nә sayaq?
Ş a h--Mәn dәrviş çox
gözәl keçә qayıra bilirәm. Mәnim
keçәlәrimin qiymәti çox bahadır, sәn
bir iş eylә!
M ә s t a v ә r--Nә iş?
Ş a h--Sәn bazardan mәnә yun al
vә keçәçi alәti al. Mәn bir
keçә qayırım, bunlar da mәnә
kömәk etsinlәr.
M ә s t a v ә r--Sonra?
Ş a h--Sonra sәn o keçәni apar
Şah Abbasın imarәtinә vә ver şahın
vәzirinә, o sәnә keçә
әvәzindә o qәdәr pul verәr ki, bizim
hamımızın bahası әvәzinә olar.
M ә s t a v ә r--Mәn razıyam,
әgәr vәzir pul vermәsә?
Ş a h--O halda bizim qanımız sәnә
halaldır.
M ә s t a v ә r fikrә gedir.
Ş a h (öz-özünә)--İndi
bütün ümidim vәzirin fәrasәtinәdir.
Yәqin keçәni görüb, mәnim xәtadә
olduğumu anlar.
M ә s t a v ә r--Razıyam bu işә,
amma gәr....
M u s i q i: tәsnif
Әgәr görsәm yalan vardır
sәnin sözündә, dәrviş,
Sәn bil kim, әzab ilә kәsib
çak eylәrәm.
(M u s i q i)
Mәnәm Mәstavәr, ey
dәrviş, bunu әvvәlcә bil,
Mәni aldatmaq olmaz, bil, sәni xak
eylәrәm.
(M u s i q i)
Bütün Şiraz yığılsa gәr
bunu bilmәz ki, mәn
Kәsib insanları ondan da xörәk
eylәrәm.
A!... (Kadensiya; tez gedir).
M ә h b u s l a r
(tәsnif)--
Ağa dәrviş, allah sәndәn
razı olsun,
Bu dünyada dәrdin, qәmin az olsun!
Hәmә vәqti hәr bir karın saz
olsun!
Ş a h--Xuda kәrimdir, xuda!...
PӘRDӘ
DÖRDÜNCÜ PӘRDӘ
BİRİNCİ ŞӘKİL
Ş a h ı n s
a r a y ı n d a vaqe olur. V
ә z i r vә b e ş n
ә f ә r әyan
mәclis qurubdurlar. Müqәddәmәdәn sonra
pәrdә qalxır.
V ә z i r (çahargah)--Tamam altı
aydır ki, padşahdan bir xәbәr yoxdur.
(M u s i q i)
Çün nigaranam, çox pәrişanam,
çox da heyranam!
(M u s i q i)
B i r i n c i ә
y a n--Bәli, padşahın bu sәfәri çox uzun
çәkdi. Bu qәdәr zaman paytaxtdan
ayrıldığı heç yox idi....
(M u s i q i)
İ k i n c i
ә y a n--Dilim-ağzım qurusun, bәlkә
padşahın başına....
V ә z i r--Sus! Oylә söz demә, yoxsa
camaat xәbәrdar olsa haman dәm şuriş
düşәr.
(M u s i q i)
Ü ç ü n c ü ә y a n--Mәnim fikrimcә,
hәr halda vәliәhdi paytaxta çağırmaq
lazımdır, yoxsa sonra gec olar.
D ö r d ü n c ü ә y a n--Mәncә, heç
bir şey lazım deyildir; inşaallah, padşah tezlik ilә
gәlәr. Bu qәdәr iztirab әbәsdir.
İ k i n c i
ә y a n--Xeyr, әbәs deyildir!
D ö r d ü n c ü ә y a n--Xeyr, әbәsdir!
Ü ç ü n c ü ә y a n--Heç әbәs
deyildir!
B e ş i n c i
ә y a n--Әbәsdir, әbәsdir!...
B i r i n c i ә
y a n--Mәn çox nigaranam!
B e ş i n c i
ә y a n--Mәn heç dә nigaran deyilәm!
D ö r d ü n c ü ә y a n--Mәn dә nigaran
deyilәm!
İ k i n c i ә y a n--Sәnin
üçün tәfavüt yoxdur!
B e ş i n c i
ә y a n--Xeyr, sәnin üçün
tәfavüt yoxdur!
Ü ç ü n c ü ә y a n--Ağzının
sözünü danış!
B i r i n c i ә
y a n--Әblәh taifә!
B e ş i n c i
ә y a n--Әblәh sәnsәn!
D ö r d ü n c ü ә y a n--Sizsiz әblәh
taifә!
İ k i n c i ә y a n--Sizsiz!
B i r i n c i ә
y a n--Sizsiz!
B e ş i n c i
ә y a n--Sәnsәn!
D ö r d ü n c ü ә y a n--Sәnsәn!
Sәs-küy düşür.
V ә z i r--Sakit! Әhalidәn
әvvәl siz şuriş salırsınız. Sәbr
ediniz, görәk bu işin çarәsi nәdir.
Binәva Xurşid günüz axşama qәdәr yaş
töküb ağlayır. Hәr halda biz hәlә bir
neçә gün sәbr edәk, görәk nә
olur.
M u s i q i. N ö k ә r daxil olur.
N ö k ә r--Xurşid banu izn istәyir!
V ә z i r--Buyursun, buyursun!
M u s i q i. X u r ş i d daxil olur.
X u r ş i d (müxalif)--
Gün gedib, aylar dolandı, padşahim
gәlmәdi,
Atәşi-hicrә tәnim yandı da,
şahim gәlmәdi,
Gözlәmәkdәn yolunu qan
ağlayır bu gözlәrim,
Düşmәn oldumu mәnә bu xeyirxahim
gәlmәdi!
Qәlbimә düşmüşdü
әvvәl vahimә kim, bu sәfәr
Padşahın canına haşa yetirmәzmi
xәtәr!
Altı ay keçdi o gündәn,
gәlmәdi heç bir xәbәr,
Noldu ki, yarәb, mәnim dadü pәnahim
gәlmәdi.
M u s i q i: tәsnif başı.
V ә z i r v
ә ә y a n l a r
(tәsnif)--
Xurşid, nәyә lazım bunca cәfa;
(2 dәfә)
Sәbr et, bala, bala, sәn
cәzә-fәzә eylәmә! (2 dәfә)
Şahın bu sәfәri millәtә
edәr xidmәt; (2 dәfә)
Sәbr et, bala, sәn
cәzә-fәzә eylәmә! (2 dәfә)
X u r ş i d--
Qorxum bunadır kim, şahim gedәr
gәlmәz, (2 dәfә)
Bәs mәn necә edim
cәzә-fәzә eylәmәyim? (2 dәfә)
M u s i q i. X u r ş i d әllәri ilә
üzünü örtüb ağlayır.
V ә z i r v
ә ә y a n l a r--
Xurşid, nәyә lazım bunca cәfa?!
(2 dәfә)
Sәbr et, bala, bala, sәn
cәzә-fәzә eylәmә! (2 dәfә)
(M u s i q i)
X u r ş i d (mәnsuriyyә)
Gecәlәr sabaha tәk yatmam yataqda,
ağlaram,
Ah edib, nalә qılıb, öz sinәmi
mәn dağlaram,
Sәn gedәrkәn yalvarırdım, ey
şahım, apar mәni,
Ta xәtәr vaxtında qalxan eyliyim mәn
sinәmi.
V ә z i r (çahargah)--
Ahü nalә fayda vermәz, әbәsdir
göz yaşı,
Hәr işә tәdbir lazımdır,
gәrәk bu müşkülü
Hәll üçün bir neçә
gün sәbr eylәyәk.
Ә y a n l a r--
Şübhәsizdir ki, gәrәk sәbr
eylәyәk!
V ә z i r--Xurşid, sәn get bir
qәdәr istirahәt elә. Qorxma sәnin duan
şahın üstündәdir. (Xurşid gedir). Siz hәr
gün burada hazır olarsınız, hәr halda ehtiyatı
әldәn buraxmaq olmaz, amma bu barәdә camaat heç
bir söz bilmәsin, Әgәr beş günә
qәdәr şah gәldi, gәldi vә ila
gәlmәsә....
N ö k ә r (daxil olur)--Vәzir sağ
olsun, bir nәfәr Şirazdan gәlib sizi görmәk
istәyir.
H a m ı--Aha!...
V ә z i r--Yәqin bu şәxsi padşah
göndәribdir. İlahi, sәnә şükür! Siz
gediniz o biri otaqda gözlәyiniz.
M u s i q i. Ә y a n l a r çıxırlar,
M ә s t a v ә r daxil olur, qoltuğunda bükülü
keçә var.
V ә z i r (rast)--Söylә görәk
mәtlәbin nәdir?
M ә s t a v ә r--Şiraz
şәhәrindә bir dәrviş bu keçәni
toxuyub, sizin hüzurunuza göndәribdir.
V ә z i r (kәnara)--Ah, şahın
keçәsidir, mәn tanıdım! (Ona). Xob,
keçә qalsın burada, sәn çıx get.
(Kәnara). Gedim Xurşidә müjdә verim (gedir).
M ә s t a v ә r (öz-özünә
acıqla)--Gedim? Bәs pul, bәs pul?
(T ә s n i f)
Aldatdı mәni mühil dәrviş,
Göndәrdi mәni sәrayi şahә.
Pul vermәdilәr, pis oldu bu iş;
Sәrf oldu bu qәdr vәqt rahә,
Gör mәn sәnә neylәrәm, a
dәrviş!
Durmam, gәlirәm sәnә
cәzaçün;
Gәlcәk sәnә eylә sancaram
niş,
Ta xalq tamam vәhşәtә gәlsin!
M u s i q i. Gedir.
M u s i q i. V ә z i r vә X u r ş i d b a n
u bir tәrәfdәn, әyanlar dәxi o biri
tәrәfdәn gәlir.
V ә z i r (şikәsteyi-fars)--
Müjdә olsun sәnә, Xurşid,
yarından xәbәrim var.
Sağ sәlamәt o şәhinşah,
yanından xәbәrim var.
(Rasta enir).
Gör, budur, namәsidir padşahın, bu
keçә,
Bunda çәkmiş, gәl-gәl
etmiş, nişanından xәbәrim var.
X u r ş i d keçәni görcәk
ağlayır vә keçәni öpür.
X u r ş i d--Bu gecә mәn bir yuxu
görmüşәm, sizә nәql eylәyim!
H a m ı--Söylә, söylә (qulaq
asırlar).
(M u s i q i)
X u r ş i d--
Gecә olcaq başlamışdım mәn
ahi, (musiqi)
Yuxu tutdu, gördüm onda mәn şahi,
(musiqi)
İtiribdir nә isә şahim rahi, (musiqi)
Mәni görcәk söylәdi:
gәl-gәl-gәl-gәl!
Xurşid, gәl, tez-tez gәl, hey!...
(M u s i q i)
Baxıb gördüm şahım
düşdü bir çahә, (musiqi)
Belә baxdım, heyran qaldım
dәstgahә, (musiqi)
Yüyürüb tez çahә, baxdım
mәn şahә, (musiqi)
Mәni görcәk söylәdi:
gәl-gәl-gәl! Xurşid, gәl, tez-tez gәl,
hey!...
(M u s i q i)
Dedi: әl ver, Xurşid, mәni azad et, (musiqi),
Kömәyә çağır tez
xalqı, fәryad et. (musiqi),
Әlimi atdım, mәn şahdan
yapışdım, (musiqi),
Quyudan çıxcaq söylәdi: gәl-gәl-gәl!
Xurşid, gәl, tez-tez gәl, hey!...
Hey!... Tez gәl-gәl!
(M u s i q i)
V ә z i r (çahargah)--Xeyir olsun, çox
gözәl yuxudur.
H a m ı--Xeyir olsun, çox xeyir olsun!
X u r ş i d--Fikrimә bir şey gәlir....
V ә z i r--Nә var ki?
X u r ş i d--Bu keçәni göndәrmәkdә
şahın fikri nә imiş?
V ә z i r--Şübhәsizdir ki,
özündәn xәbәr verir.
X u r ş i d--Yox-yox, mәnim fikrimә başqa
şey gәlir.
H a m ı--Nә var ki?
X u r ş i d--Bәlkә padşah bir
tәhlükә içindәdir vә bu keçәni
göndәrmәklә bizә xәbәr verir.
V ә z i r--Yox!... (Fikir edir). Amma ola bilәr.
Keçәni gәtirәn necә oldu?
N ö k ә r--Çıxdı getdi!
X u r ş i d--Ah, bu saat onu geri qaytarın!
V ә z i r--Doğrudur, onu geri
döndәrmәk lazımdır! Görәk şah
nәrәdәdir!
N ö k ә r gedir.
B i r i n c i ә
y a n--Xurşidin sözü mәnim ağlıma batır.
İ k i n c i
ә y a n--Doğrudan da, şah
tәhlükәdә ola bilәr.
Ü ç ü n c ü ә y a n--Nә eylәmәli,
әlac nәdir?
N ö k ә r (daxil olur)--O adam Şiraza yola
düşübdür. İstәsәniz dalınca
gedәk.
X u r ş i d--Yox-yox, vәzir qoşun
götürüb, qarabaqara onun dalınca getmәlidir.
V ә z i r--Mәn dә o
fikirdәyәm. Öylә isә vaxtı itirmәk lazım
deyildir. Gedәk. (Bir әyana). Әmr et qoşun hazır
olsun. Biz hamımız, Xurşid dәxi bizim ilә
bәrabәr o adamın dalınca yavaş-yavaş,
qarabaqara gedәk, görәk o hara gedir; sözün
doğrusu, onun sifәti mәnim xoşuma gәlmәdi,
cәllada bәnzәr bir adamdır.
H a m ı b i
r y e r d ә--tәsnif.
Yavaş-yavaş gedәk görәk bu
şәxs kimdir vә nәçidir!
Şah Abbası nerdә görüb,
bәlkә bu bir quldur, ya düzddürmü?
(M u s i q i)
Allah göstәrmәsin, şahımda
xәtәr olar. (2 dәfә)
Şah Abbassız, Şah Abbassız
dövlәt puç olar. (2 dәfә)
Yavaş-yavaş gedәk görәk bu
şәxs kimdir vә nәçidir!
Şah Abbası nerdә görüb,
bәlkә bu bir quldur vә ya, düzddür, a!...
Tez gedәk. (Gedirlәr).
PӘRDӘ
İKİNCİ ŞӘKİL
Yenә haman z i r z ә m i d ә vaqe olur. M
ә h b u s l a r vә Ş a h
A b b a s bidamaq oturubdurlar.
Müqәddәmәdәn sonra pәrdә qalxır.
Ş a h A b b a s
(kürd-şahnaz)--
Düşüb iraq yardan, oldum
bәlayi-hicrә düçar!
Görüb o zülmü ki, aşiqlәr
üzrә yağdırır girdar,
Cәzavü tәnbehә layiq olan
şәxsә hәbs bari-giran,
Günah-cürmdәn azad olana gör
nәdir bu rәftar?!
Sәrayi-şahda mәskun, bütün cahana
amirkәn,
Şәhin mәkani bu zindan vә
amiri--xunxar,
Gecә yatıb da yuxumda görüm ol
mәhi-xurşidi,
Üzündә zülfi-pәrişan,
ahüzar edib ağlar.
Nәdir әlaci bu dәrdin, ey
xudayi-lәmyәzәli.
Tükәtdi ömrümü zindan, yox oldu
sәbrü qәrar.
Olarmı bir o gün allah ki, azad olam, yoxsa
Yazıb qәza mәnә böylә bu
zindanda qәbrü mәzar.
(M u s i q i)
M ә h b u s l a r (tәsnif)--
Bizi burdan azad eylә, ey dәrviş!
Bizi burdan azad eylә, ey dәrviş!
Çağır allah, fәryad eylә, ey
dәrviş!
Çağır allah, fәryad eylә, ey
dәrviş!
Sәni allah, imdad eylә, ey dәrviş!
Sәni allah, imdad eylә, ey dәrviş!
Çağır allah, fәryad eylә, ey
dәrviş!
Çağır allah, fәryad eylә, ey
dәrviş!
B i r i n c i m
ә h b u s (şur)--Allahın altında Şah Abbas bizim bu
halımızı bilmiş ola idi; yәqin ki,
әdalәt-pәnah bu zülmü kökündәn
rәf edәrdi.
İ k i n c i m
ә h b u s--Ah, a yazıq, bu saat Şah Abbas öz
sarayında gözәl-göyçәk
hәrәmlәrilә eyş-işrәtә
mәşğuldur; bu cür nadidә zülm, yatsa da onun
yuxusuna girmәz.
Ü ç ü n c ü m ә h b u s--Vallah, deyirlәr ki,
Şah Abbas çox vaxt dәrviş libası geyib,
şәhәrbәşәhәr gәzir ki, bir
yerdә rәiyyәtә zülm görmüş olsa,
haman dәm rәf etsin.
D ö r d ü n c ü m ə h b u s-Doğrudur bu söz,
əmma heyf ki, Şah Abbac zülmü yerin üstündә
axtarır, altına girmir ki, biz yazıqları görsün.
B e ş i n c i m
ә h b u s--Ağa dәrviş, bәlkә sәn
Şah Abbası görmüş olasan, çünki çox
vәqt dәrviş dәrvişә düçar olar.
Ş a h--Mәn heç vaxt ona düçar
olmamışam!
M u s i q i. M ә h b u s l a r bikef olub,
başlarını dizlәri arasında gizlәdirlәr.
Ş a h (sәmayi-şәms)--
Bunların bu sözlәri yandırdı,
yaxdı canımı;
Zәrbә vurdu başıma, etdi
pәrişan halımı.
(Ürәyindәn tutur)
Sakit ol, ey qәlb, çırpınma
alışmış sinәdә,
Ya gәrәk azad edim mәn bunları, ya
kim, töküm öz qanımı.
(M u s i q i)
Gәr vәzirim yetmәsә bu
vәrtәdә imdadıma,
Mәn özüm çarә qılıb,
cәng: eylәrәm cәllad ilә;
Çağırıb allahı, nәrә
çәkib fәryad ilә,
Böylә göstәrrәm
hünәr, layiq olar öz adıma.
(M u s i q i)
Әldә heç bir yaraq, ya ki, silahim yox
isә,
Gәlmiyir bu zindan içrә heç
ümidim bir kәsә;
Lakin ol haqqü әdalәt mәndәdir,
bunlar isә
Düşmәni mәğlub
üçün, billah, yetәr fәryadıma.
M u s i q i. M ә h b u s l a r qorxu ilә
başlarını qalxızırlar.
M ә h b u s l a r (qorxu
ilә)--Diyәsәn gәlir ... gәlir....
Bir-birlәrinә qısılırlar. M
ә s t a v ә r daxil olub, qeyz ilә әllәrini
qoynuna qoyub, ş a h a baxır.
M ә s t a v ә r (acıqla)--
Mәni aldatdın, mәni aldatdın,
Mәni aldatdın, oh!... (Xәncәrini
çәkir).
(M u s i q i)
İrәli dur!
(M u s i q i)
İrәli dur!
(M u s i q i)
Aldın möhlәt, göndәrdin
şahın sarayına,
Aldatdın dәrviş mәni sәn!
Öldürәm indi sәni mәn,
öldürәm sәni mәn!
Mәni aldatdın, mәni aldatdın,
mәni aldatdın!
Ox!... (M u s i q i). İrәli dur! (M u s i q i).
İrәli dur!
M u s i q i. İstәyir hәmlә etsin,
Ş a h әlini qabağa uzadır.
Ş a h (bayatı-Şiraz)--
Sәn bәdәfkar vә xәbis cәllad
isәn,
Qorxmuram sәndәn, buyur meydanә sәn,
a-gәl!
M u s i q i.
Ş a h ilә M ә s t a v ә r
ötüşürlәr. Ş a h onun xәncәrini
alıb, yerә atır. M ә h b u s l a r qorxularından
küncә qısılırlar. M ә s t a v ә r
cәld xәncәri yerdәn götürüb, ş a h
ı vurmaq istәrkәn bu halda qapılar tay-tay
açılıb, X u r ş i d,
v ә z i r, ә y an l a r vә q o ş u n әhli
içәri daxil olurlar vә әhvalatı böylә
gördükdә haman dәm M ә s t a vә r i tutub, qollarını
bәrk-bәrk bağlayırlar. İş böylә ikәn
Ş a h A b b a s ilә X u r ş
i d qucaqlaşırlar.
V ә z i r (rast;
Mәstavәrә)--Bәdbәxt nakәs, sәn kimin
üstә әl qalxızırsan? Bilmirsәnmi ki, bu,
padşahi-cahan Şah Abbas cәnnәtmәkandır?!
Bu halda m ә h b u s l a r yerә
yıxılıb, ş a h ı n ayağına
sürünürlәr.
Q o ş u n (qışqırır)--Yaşasın
padşah!
Ş a h (mәhbuslara)--Durun vә indi bilin ki,
Şah Abbas yerin üstündәki zülmü axtarıb
tapan kimi, yerin altındakı zülmü də tapa bilir.
M ә h b u s l a r--Padşah!... Padşah!...
(deyib, ağlamaq onları boğur, ağlayırlar).
Q o ş u n--Yaşasın padşah!...
Ş a h--Xurşid, doğrudan da, mәn
çox xoşbәxtәm ki, sәnә düçar
oldum vә yenә xoşbәxtәm ki, sәnin
mәğruranә sözlәrini qәbul edib,
sәnәt öyrәndim; bir sәnәt ki, mәni
vә vәtәn övladını bir nadidә vә
naşidә zülmdәn xilas eylәdi. Görünür
ki, mәnim millәtә olan mәhәbbәtim allaha
xoş gәlibdir ki, sәni mәnә kömәk
göndәribdir. Bu gündәn sonra belә sәn,
odunçunun qızı, mәn İran padşahına hәrәmsәn!
Qoy valideynin fәxr etsin. Sәni bütün
hәrәmlәr içrә şahizәnan etdim.
Yaşasın Xurşid!...
H a m ı--Yaşasın padşah vә
Xurşid banu!...
Ş a h--Bu mәluni (Mәstavәrә)
aparıb, Şiraz әhlinin gözü qabağında dar
ağacından asarsınız, qoy xunxar qatil öz
cәzasına çatsın!
H a m ı--Yaşasın padşah,
yaşasın padşah!...
(M a r ş)
Allah sәni yenә şad edә,
şahım! (2 dәfә)
Millәt sәni yenә yad edә,
şahım! (2 dәfә)
Ey padşah, sәn vәtәni et (2
dәfә)
Yad, vәtәni, şad vәtәni, yad
vәtәni et! (2 dәfә)
Şah, çox yaşa vәtәnә
sәn!
Qәnimәtsәn vәtәnә
sәn, qәnimәtsәn!
Millәtә sәn qәnimәtsәn!
Millәtә sәn qәnimәtsәn!
PӘRDӘ