BİR KӘNDLİ İLӘ SÖHBӘT
Üzündәn-gözündәn
qәdimlik yağan qoca bir kәndli şәhәrә
gәlibdir, deyir: "Sudda işim var". Oğlunun
üstünә böhtan atıb, qazamata salıbdılar....
Soruşuram: "Әmi, oğluna nә
üstә böhtan atıbdırlar? Deyir: "A
başına dönüm, beynim xarab olub, sağ baş saxlamaq
çәtindir.... Lap nahaq yerә bir gәdәmizi
öldürübdülәr.
-- Nә üstә?
-- Heç nә! Mәnim oğlumu
işә salmaq üçün.
-- Axı, nә tövr?
-- Belә, a başına dönüm, qoy
әvvәlcә sәnә bir mәsәl
çәkim. Bir qoca quzğun qayanın başında
oturmuşdu. Bu yandan bir qaraquş şığıyıb
gәldi bunun yanına. Dedi: "Ey quzğun baba, siz
neçә il yaşayırsız? Dedi: "Yüz il!"
Qaraquş tәәccüb elәdi. Dedi: "Amma, bizim
ömrümüz bir il, iki il çәkir...." Bunlar bu
söhbәtdә idilәr ki, göydә bir qırqovul
göründü. Bunu görәn kimi, qaraquş birdәn
güllә kimi qopdu, o saat qırqovulu aldı vә elә
bir hücumla yerә şığıdı ki, qaratikan
koluna düşüb, bütün tikanlar әtinә
pәrçim oldu. Quzğun başını uzadıb
baxdı, gördü ki, qaraquş can verir. Yavaşca qayadan
enib yanına gәldi vә qırqovulu onun caynağından
alıb, oturdu yemәyә vә
qaraquşa dedi: "Bu zәrbi-zәng ki, sizdә var,
bir ilә dә yaşamağınız çoxdur".
İndi, başuva dönüm, bizim
cavanlarımızda dinclik yoxdur. Ora soxulurlar, bura soxulurlar, min işә qarışırlar. Axırda da
görürsәn ki, tәlәyә düşüblәr. Di gәl, bunları bu tәlәdәn qurtar. Mal qalmır, çul qalmır,
hamıcığaz gedib, yurdun yox olur. İndi budur, iki dәfәdir ki, oğlum qazamata
düşür.... Ora-bura çapmaqdan daha hәlak olmuşam.... Olub qalanım da tәrk
olubdur.
--Yaxşı,
genә bilmәdim ki, oğlunu nә üstә qazamata salıblar.
-- A
başuva dönüm, bizim oğlan ilә allah evini
yıxmış bәyin arasında söz olmuşdu. Dedim: "Oğlum, o bәy, sәn rәiyyәt! Bax, nәçәrnikdәn tutmuş yasavula kimi hamısı onunla iznakom,
amma, sәn tәk gedәsәn. Qoy camaat
bilәr, divan bilәr, bәy bilәr, sәn qatışma! Nә borcun! (....) Atılıb
düşmәyimiz
nahaqdır. Otur yerindә, bir parça çörәyin var, ye! Bax,
mәni görürsәnmi? Altmışdan çox yaşım
--
Yaxşı, bәs
oğlunu nә
üstә
qazamata salıblar?
-- Hә, budur deyirәm, dayna(....)
Bәy mәnim oğluma söydü. Bu
da belә oldu; әrkәsöyün böyümüş
oğlandır, söz götürmәdi, qayıtdı bәyә cavab verdi. Bәy pristava dedi, pristav da onu
tutub döydürdü vә dama saldı.... Getdim bәyә yalvardım, mәni qovdurdu, getdim
pristavın yanına,
yalvardım-yaxardım, xanı gördüm, xәrc qoydum, oğlumu
çıxartdırdım. Danladım--dansadım, dedim:
"Oğul,
farağat otur, oğlum, farağat otur!",
olmadı. Günlәrin bir günü Mәhәmmәd evdәn çıx, get arxın
üstünә.
O yandan da bәyin
nökәri at suvarsın.
Birdәn bәyin nökәri o yandan qayıt ki, hә, gördün adamın
başına nә
oyun gәtirәrlәr! Mәhәmmәd dә bu yandan qayıdasan ki, sәnin bәyin dә belә-belә olsun, özün dә! Hәlә, deyәsәn, buna bir ağac! Başına,
gözünә....
Qәrәz, o ki var,
döyür. Mәnә dә bir söz demir.... Başuva
dönüm, axşam Mәhәmmәd bizim gәdә ilә
-- Gәdәni kim vurdu?
-- Belә, bәyin nökәri. O, zahirәn gәlir ki, Mәhәmmәdi vursun, allahdan olan kimi, Mәhәmmәdә dәymәz, yazıq gәdәyә dәyәr. Görünür, әcәli tamam imiş.... Sәhәr divan gәldi. Tutdular
ki, gәdәni öldürәn Mәhәmmәddi. Bәyin nökәrlәri gәldilәr, üzә durdular ki, Mәhәmmәd gәdәni öldürdü.... Tutdular Mәhәmmәdi saldılar dama....
--
Yaxşı, nökәrlәrә and içdirmәdilәrmi?
-- Elә onu deyirәm, dayna! Başına
dönüm.... Sudda on beş şahid hamısı yalandan
Qurana and içdilәr ki, gәlәni öldürәn Mәhәmmәd idi.
--Yaxşı,
bәs onlar
qorxmadılar ki, yalandan
Qurana and içirlәr?
--
Mındar-mındar and içmişdilәr.
--
Neçә yәni mındar-mındar?
--
Mındar-mındar Qurana and içәn, Quran adama qәnim olmaz!... İndi budur, sud hәlә qurtarmayıbdır.
Vәkil tutmuşam, görәk işi nә tövr
qurtaracaqdır....
-- Bura bax, a kişi, vәkil tutduğun adama söylә ki, o, şahidlәrә sudun içindә cinayәt qüslü verdirsin! Mәnim sәnә mәslәhәtim budur--deyib getdim.