CӘMİYYӘTİN
SӘNӘDLӘRİ
Deyirlәr ki, qәdimdәki adamların
huşu vә yaddaşı çox iti imiş. Belә ki,
yüz yaşında olan adamlar anadan doğulan gündәn
qәbrә girәn günә kimi hәr bir şeyi
yadlarında saxlayırmışlar. Amma indi?... İndi,
dünәn yediyimiz çörәk bu gün
yadımızdan çıxır, ancaq bir çox
fikirdәn sonra yenә dә yadımıza
düşmür ki, dünәn dolma yemişik, yoxsa
bozbaş?
Cәmiyyәt qәrar verir ki, müәllimlәr
ictimai qurulsun. Yığılmış adamlar fikir edirlәr
vә deyirlәr ki:
-- Görәsәn heç bir müәllimlәr ictimaı
әvvәllәrdә dә olmuşdu yoxsa yox?
Birisi deyir:
-- Gәrәk ki, olmuşdu. Mәnim yadıma bir elә şey düşür ki,
1906-cı ildә bir kәrә müәllimlәr ictimai oldu.
O biri dә deyir ki:
-- Vallah bilmirәm yuxudur
görmüşәm, yoxsa hәqiqәtdә dә olmuş imiş; deyәsәn,
1907-ci ildә
dә bir müәllimlәr ictimai oldu. Gәrәk ki, onu quran haman
cәmiyyәt özü olmuşdu.
Deyir ki:
--
Yaxşı, 1906 vә 1907-ci illәrdә
ictimaın bir qәrardadı-filanı var idi, yoxsa yox?
Burada çox fikirlәr olunur.
Mәclis әhli çox gücәnir ki, bir az
da olsa, yada salsın görәk bu ictimalarda nә cürә qәrarlar qoyulmuşdu. Biri
deyir ki, "gәlin,
cәmiyyәtin kağız-kuğuzlarını
axtaraq. Bәlkә bu barәdә bir şey tapdıq". Onun
bu tәklifinә gülürlәr vә deyirlәr ki, gör nә sayaq huşsuzsan.
Bir saat әvvәl dedik ki, cәmiyyәtin hәr nә kağız-kuğuzu varsa,
hamısı itib batıbdır. Daha nә axtaraq?
İndi ki, heç kәsin yadına bir şey
düşmür, onda yığılmışlar belә qәrar qoyurlar ki, keçәnlәrdә müәllimlәr ictimai olmayıbdır, olmuşsa
da, heç bir qәrar qoymayıbdır; qoymuşsa da, bunu allah-tәaladan başqa heç kәs bilmәr. Bilәn dә varsa, mәlum
deyil ki, kimdir, mәlum
olsa da, bu yığılan adamlar içindә deyildir; bu adamların
içindә olsa da,
yadında heç zad yoxdur. İş bu mәqalә gәlәndә mәclis әhlindәn birisi fikirdәn başı ağarmış,
qaşqabağı sallanmış, şәhadәt barmağını alnına
dayamış, gözlәri dәxi
bir nöqtәyә dikilmiş bir surәtdә deyir ki:
-- Mәnim yadıma yuxu kimi gәlir ki, keçmiş müәllimlәr ictimaında Fәrhad bәy Ağayev adında bir adam var idi vә ictimaların
kağız-kuğuzlarına o baxırdı. Hәrgah o adam
sağdırsa, bu barәdә bizә mәlumat verә bilәr. Gәlin onu axtaraq.
Bu tәklif
qәbul olunur.
Mәclis әhlindәn bir neçәsi ayaqlarına dәmir çarıq geyib vә әllәrinә dәmir әsa alıb Fәrhad bәyi axtarırlar. Lakin dәmir çarıq
yırtılmamış vә
dәmir әsa әyilmәmiş
Fәrhad bәy tapılır. Tapılıb da, keçmiş ictimaların
kağız-kuğuzlarını gәtirib mәclisdә oxuyur. Mәlum olur ki, vaqeәn 1906 vә 1907-ci illәrdә müәllimlәr ictimai olub vә ictima" bir çox qәrardad qoyub vә haman qәrardadlar sayәsindә müsәlmanların tәlim vә tәrbiyә işi çox irәli gedib, seminariyada türk
dili dәrslәri artır, Bakıda şәhәr upravası müәllimlәri türk dilindәn imtahan elәyir, institut böyük
şkolasına müsәlmanlardan da qәbul olunur; rayon inspektorluğuna müsәlman tәyin edilir; Bakıda realni mәktәbdә mәhz müsәlmanlar üçün әlifba şöbәsi açılır;
ictimanın tәvәqqәsinә görә, Musa Nağıyev dә bu şöbә üçün iyirmi
beş min manat pul buraxır; Hacı Zeynalabdinin qız mәktәbinin proqramm böyük olur; şәhәrimizdә müsәlman qızları üçün
rus-müsәlman
mәktәblәri açılır; böyük
adamlar da oxumaq üçün mәxsusi kurslar açılır; mәscid mәktәblәrinә qanacaqlı müәllim yetişdirmәk üçün dәrsxana açılır;
rus-müsәlman
mәktәblәri üçün proqram
hazırlanır. Mәktәblәrdә oxunmaq üçün bir çox
kitablar әmәlә gәlir....
Mәclis әhli kamali-tәәccüb vә heyrәtlә bu doklada qulaq asıb deyirlәr ki:
-- Pah
atonnan yeri. Keçmiş ictimaların nә qәdәr yaxşı işlәri olubmuş, heç bizim xәbәrimiz olmayıbdır. Görünür ki,
ictimaların kağız-kuğuzlarını saxlamaq bir
yaxşı iş imiş.
Qәrәz, bu әhvalat mәclis әhlini qızışdırır,
sönmüş hәvәslәri oyadır, fikirlәri işıqlandırır
vә tәzәdәn müәllimlәr ictimaı yığmaq
üçün iş görmәyә qәdәm qoyulur. Hәtta mәclis әhlindәn birisi sevindiyindәn durub Fәrhad bәyә rizamәndlik etmәk әvәzindә, şadlıqdan dili dolaşıb
belә deyir:
-- Balam, sәn nә üçün bu,
kağız-kuğuzları özündә saxlayıb, indiyә qәdәr camaata vermәyibsәn?
Lakin mәclis әhli bu cürә "rizamәndliyә" qarşı protest edib, qәrar qoyurlar ki, hamılıqla
ocaq üstә
ziyarәtә gedib şam
yandırsınlar vә allaha şükür etsinlәr ki, bu kağız-kuğuzlar Fәrhad bәydә qalıb. Cәmiyyәtdә deyilmiş, yoxsa cәmiyyәtdәki hamı kağızlar kimi onlar da
çoxdan itib batmışdı....
Qissәdәn hissә:
Pәs indi ki, huşumuz vә yaddaşımıza etibar yoxdur, onda gәrәk hәr bir olmuş әhvalatı kağızlara yazaq vә o kağızlar itib-batmamaq üçün cәmiyyәtin möhkәm bir sandığında saxlayıb, sandığın açarını da bir mötәbәr adama verәk ki, saxlasın. Vә açarların da bir mötәbәr adamda olmağı yadımızdan çıxmamaq üçün cәmiyyәtin üzvlәrinin orta barmağına qırmızı ip bağlayaq; bu da mümkün olmasa, bir balaca kağız yazıb cәmiyyәtin papiros çәkәn üzvlәrinin papiros qutusuna qoyaq ki, hәr dәfә qutunu çıxarıb, papiros çәkmәk istәdikcә, kağız görüb әhvalat yadına düşsün.