EVLӘNMӘK
MӘSӘLӘSİ
Dünyada hәr şey asandır, amma, bircә şey
çәtindir. O şey--evlәnmәkdir.
Bu әyyamda bizdә hәr bir şey aziatski
vә yevropeyski olduğuna görә, arvadlarımız da
hәmçinin aziatski vә yevropeyskidir.
Aziatski, yәni oxumamış arvad almaq
çox asan şeydir vә nәticәsi dә qorxulu
deyildir. O iş at almaq
kimi bir şeydir. Mәsәlәn, sәn istәyirsәn bir at alasan, pulun da var. Gәlirsәn dәllal yanına, o sәnin üçün bir at
alır. Sәn dә o atı gәtirib, töylәdә bağlayırsan.... Bәs oxumamış arvad almaq da
buna bәnzәr bir şeydir. Mәsәlәn, sәn arvad almaq istәyirsәn. Anana ya bacına deyirsәn ki, "Get mәnim üçün bir
qız al". Anan ya bacın çarşabını
başına salıb gedir, oranı axtarır, buranı
axtarır, axırda öz xoşuna gәlәn bir qız seçir. Sәn dә o qızı alırsan. Qız olur sәnin arvadın vә oturub evdә saqqız çeynәyir. İndi bu gün sәn durub, [....] yә gedәsәn vә ya pulunu qumara uduzasan vә ya piyaniskә olasan vә ya matişkә saxlayasan, sәnin arvadın heç vaxt demәz ki, "Ey mәnim sahibim, nә üçün mәn burada dura-dura, sәn pis-pis işlәr görürsәn?" Arvad bu sözü demәz. Amma oxumamış
arvadın evinә
gedәrsәn, otaq sәliqәsiz, zir-zibil çirk, toz-torpaq.... Süpürәn yox, sünürtdürәn yox. Balış
üzü, keçinәcәk, әrin tuman köynәyi sap-sarı.... Yuyan yox,
yudurtduran yox. Uşağın üzünü it yalasa doyar....
Tәmizlәyәn yox, tәmizlәtdirәn yox.
Ona
görә bizim
elm oxumuş vә
kamal qazanmış cavanlarımız aziyatski arvad almaq istәmirlәr. Onlar axtarıb yevropeyskisini
tapırlar. Qıraxmal taxan cavanlarımız da ki, --
onların bir çoxu sövdәgәr oğlanlarıdırlar vә özlәri dә türk dilini matişkәlәrdәn öyrәniblәr -- elmli cavanlarımızın bu
işini görüb hәvәsә düşürlәr vә deyirlәr ki, "Kәrbәlayı Novruzun oğlu hәrçәnd kurs qurtarıbdır, amma
onun heç dövlәti yoxdur, bununla belә gedib bir oxumuş müsәlman qızı aldı. Mәn hәrçәnd kurs qurtarmışam, amma pulum
çoxdur, gәrәk mәn dә oxumuş qız alam.
Qıraxmal
taxan cavan bu hәvәsә düşüb, özünü
verir oxumuşlar cәrgәsinә; deyir, danışır,
gülür, cibindәki puldan söhbәt salır, barmağındakı brilyant üzüyü
göstәrir vә elmü kәmalını bildirmәk üçün deyir:
"On kәrә Mәskovuya getmişәm, iki kәrә Fitilbörkә, bir kәrә dә istәdim Parijә gedim, amma tәk sәbir gәldi". Qәrәz, bir növlә oxumuş qız alır. Alandan sonra
hәvәsi yatır. Axşam durur bir
yerә getmәyә, arvad soruşur ki, hara gedirsәn?
Deyir:
--
Heç, yoldaşlarımgilә gedirәm.
Arvad
deyir:
-- Mәn dә gedәcәyәm.
Bu
razı olmur ki, orada qumar oynanılacaqdır, şәrab içilәcәkdir. Arvad deyir:
-- Elә isә, mәn sәni o cürә yerә qoymaram.
--
Qoymazsan?
-- Bәli, qoymaram.
Qıraxmal
taxan görür ki, xeyir, bu oxumuş arvad xatalı şeydir. Bunun
әl-ayağını
bağlayacaqdır. Deyir, "vaxsey, mәn özümü әcәb işә saldım...." Fikir edir vә deyir ki, yaxşı, әlbәt, bir gün olar, özümü
salaram Mәskovuya.
O gün
olur. Cavan gedir Moskvaya vә
şәhәrә çatan kimi
özünü ölü kimi salır kafe-şantana. Matişkәlәr düzülür bunun dörd әtrafına. Arvad-filan yaddan
çıxır. Kef nә kef!... Pul xәzәl kimi sәpәlәnir. Hәr gecә belә, hәr gecә belә....
Amma heyf,
iş belә gәtirir ki, bunun oxumuş
arvadının student qardaşı vә ya bir qohumu Moskvada olub, cavanın bu hәrәkәtini görür vә deyir ki, filankәs, bu, yaxşı iş
deyildir ki, sәn
edirsәn. İndiyә qәdәr kef çәkirdin, çünki subay idin. Amma indi
sәn evli adamsan,
arvadın da oxumuşdur. Belә şeylәri eşidib bilsә, sәndәn inciyәr vә razı olmaz ki, azarlı matişkәlәrdәn sonra gedib onu da azarladasan.
Qıraxmal
taxan cavan görür ki, evlәnmәk onun üçün böyük әngәl oldu. Deyir: "Yox, gәrәk, evә qayıdan kimi arvadı
çadralayam. Çünki çadrası olsa,
danışmaz". Amma arvad çadraya girmәk istәmir; dava düşür, qalmaqal
çıxır, sәs-küy qalxır, axırda baş yarılır. Qәrәz, pis-qis işlәr әmәlә gәlir vә qıraxmal taxan cavan deyir: "O
günә bir
daş düşәydi ki, mәn
oxumuş arvad almaq fikrinә düşdüm. Baisin evi
yıxılsın...."
Bәs bundan mәlum olur ki, elm vә kamalı bir qıraxmal taxıb, düşbәrә papaq geymәkdәn ibarәt bilәn cavanlardan ötәri oxumuş arvad almaq "xәtadır". Mәsәl var ki, zәr qәdrini zәrgәr bilәr.