EYNÜDDÖVLӘ -- YƏHİ
DÖVLӘTİN GÖZÜ
"Dövlәtin gözü" Tәbriz
üstә gedib bir şey bacarmadı. Ona binaәn şah
tәkcә oturub fikir edirdi ki, bu sәfәr Tәbriz
üstә bir ayrı adam göndәrib adını da
Samiәüddövlә, yәni dövlәtin
qulağı qoysun. Çünki, doğrudan da, bәzi vaxt
göz görә bilmәyәn işi qulaq çox yaxşı
görür. "Mәsәlәn" -- deyib, şah
mәsәl üstә fikir edirdi.
Dәllalüddövlә içәri daxil
olub dedi:
-- Padşah sağ olsun, әrzim var! Vә bu
әhvalatı nağıl etdi ki, Bakı
şәhәrindә olan iranlılar budur iki gündür
ki, tәtil edib, konsulxanaya yığılıblar vә deyirlәr
ki: şah mәclisi açır açsın, vә illah
açmasa tәtilә davam edib, konsulxanadan
çıxmayacayıq.
Şah vahimәyә düşdü vә
barmağını yuxarı qaldırıb dedi:
-- Görünür ki, bunların bir xatası
var!
Dәllalüddövlә dә şahın
sözünә qüvvәt verib dedi:
-- Mәn dә o cürә anlayıram.
Görünür ki, bunların bir xatası var.
Şah soruşdu ki:
-- Sәn nәdәn elә anladın?
Dәllalüddövlә cavab verdi:
-- Teleqramın zahirindәn.
Şah dedi:
-- Mәn dә teleqramın zahirindәn.
Vә sonra soruşdu:
-- Teleqramın zahiri nә tövrdür?
O cavab verdi:
-- Şah sağ olsun, teleqramın zahiri
çox mәzәlidir. Mәsәlәn, ya
mәnә bir tümәn pul ver, ya budur ki, ağaca
çıxacağam!
Şah dedi:
-- Afәrin, mәnә dә elә
görünür. Amma batini
qorxuludur.
Dәllaluddövlә yenә tәsdiq etdi
ki, batini qorxuludur.
Şah soruşdu:
-- Bәs nә bilirsәn ki, batini qorxuludur?
O dedi:
-- Әgәr
Bakı iranlıları bu
teleqramla yalnız bir protest
göstәrmәk istәyirlәrsә, lap nahaq yerә
zәhmәt çәkirlәr. Çünki onsuz da biz
bilirik ki, mәclisin açılmamağının
nәinki bir Bakı, bәlkә bütün Qafqazda olan
iranlıların çoxuna xoş gәlmir vә bu da
bizdәn ötrü birdir. Әgәr xoşa
gәlmәmәkdәn vә quru protestdәi qorxsaydıq
mәclisi
çoxdan açmışdıq.
Ş a h -- Amma biz qorxmadıq!
O -- Bәli! Ona görә dә mәclisi açmadıq.
Ş a h
-- Bunu da hamı bilir.
O -- O
cümlәdәn Bakı iranlıları da.
Ş a h -- Bәs?
O -- Bәs, demәli, bunların fikri protest
deyil.
Ş a h -- Vә illah xalqı güldürürlәr! Elәmi?
O -- Әlbәttә! Bәs görünür ki, bunların
fikri ayrı cürdür vә necә ki, buyurdunuz bunun yaman xatası var.
Ş a h -- Bizim dә qoşunumuz yox.
O -- Olsa
da, yığmaq üçün pul yox!
Ş a h -- Pul tapmaq üçün dә etibar yox!
O -- Etibar
qazanmağa da üzümüz yox!
Ş a h -- Eynüddövlә boynunu yerә soxduğum da bişüur
çıxdı!
O --
Eynüddövlә boynunu yerә soxduğum da bişüur çıxdı!
Ş a h -- Xub, sәn de görüm nәdәn anlayırsan ki, bu teleqram qorxuludur.
O --
Şah sağ olsun, mәn bu teleqramın batini mәzmununu belә anlayıram: "Biz tәtil etdik", -- yәni o günü
qazandığımız puldan әl çәkib cibimizә qoymadıq, bәlkә bir ayrı yerә qoyduq ki, sonra onu Sәttarxana göndәrәk! Şah sağ olsun, heç
bilirsinizmi ki, Bakıda neçә min iranlı var!?
Ş a h -- Afәrin, mәn dә o cürә qanmışam! Bәs,
konsulxanaya yığılmaq nәdir?
O --
Şah sağ olsun, konsulxanaya yığılmaq, yәni deyirlәr ki, hamımız cәm olub, Tәbrizә getmәk istәyirik ki, Sәttarxana kömәk edәk.
Ş a h
-- Doğrudur! Bәs bunların xatası var! Aya görәk nә etmәli?
O --
Şah sağ olsun, o biri vәzirlәri dә, Әmir Cәngi dә çağıraq, görәk nә deyirlәr!
Hamını
çağırdılar, şura quruldu.
Şah әhvalatı
onlara elan etdi.
Vәzirlәr bu xәbәri eşidib bikef oldular vә dedilәr:
-- Xәbәr gәtirәn, evin yıxılsın!
Şah
dedi:
-- Ya bir әlac tapın, ya da ki, mәclisi açıram.
Әmir
Cәng qorxdu,
dedi, şah sağ olsun, bir qәdәr sәbrini bas, hövsәlә elә, görәk nә әlac var?
Vә әmr
verin Lyaxov da gәlsin
görәk, o yenә bu cürә işlәrә yaxşı bәlәddir.
Lyaxov gәldi. Şah dedi ki, Bakı
iranlıları teleqraf vurub mәclisin açılmağını tәlәb edirlәr. Әgәr mәclis açılmasa, onlar neçә gün tәtil edib, yәni o günlәri qazandıqları
pulları yığıb Sәttarxana göndәrәcәklәr. Özlәri dә ona kömәyә gedәcәklәr.
Lyaxov
başını buladı vә dedi:
-- İşlәr xarabdır,--vә dinmәdi. Heç kәs danışmadı.
Bir neçә dәqiqә xamuşluq oldu. Sonra Lyaxov
teleqramın surәtini
istәdi ki, oxusun,
verdilәr.
Lyaxov
baxıb dedi:
-- Bu o
teleqram deyildir.
Şah
dedi:
-- Xeyr,
odur.
Lyaxov
dedi:
-- Burada Tәbriz-mәbriz yazılmayıbdır!
Onda
şahla Dәllalüddövlә dedilәr:
--
Doğrudur, zahirdә yazılmayıb, amma batindә yazılıbdır.
Lyaxov başa düşmәdi. Güclә onu başa saldılar.
O halda Lyaxov şahdan izn istәyib, başladı qәhqәhә ilә gülmәyә! Güldü, güldü, axırda
özünü toxtadıb dedi:
-- Ay padşah!
Heç tәşvişә düşmә, bu bir quru protestdir, vәssalam! Burada ayrı bir fikir
yoxdur!
Şah
dedi:
--
Canım, axı Bakı iranlıları bilirlәr ki, mәn belә şeylәrә qulaq asmaram, bәs nә üçün hәlә özlәrinә zәrәr dә vurub, nahaq yerә zәhmәt çәkirlәr?
Lyaxov qandırdı ki, buna Yevropa qaydası deyәrlәr doğrudur, o cürә protestlәr Avropada nәzәrә alınar, amma İran
üçün o cürә şeylәrin mәnası yoxdur.
Şah vә vәzirlәr çox şad oldular vә Lyaxovun ağıl vә kamalına heyrәt etdilәr vә dedilәr:
-- Qoy
Bakı iranlıları qiyamәtә kimi tәtil elәsinlәr!
Şura dağıldıqdan sonra vәzirlәrdәn birisi gedә-gedә belә zümzümә edirdi.
Saqi, benur
bade bәr әfruz came-ma
Motrob bequ ke, kare-cәhan şod
bәkame-ma.