SӘDİNİ
TӘNQİD
Adam oturub Sәdinin
"Gülüstan"ını, ya
"Bustan"ını, ya bütün külliyyatını
oxuduqca, özü-öz başına fikir elәyir vә
görür ki, hәrçәnd bu kişini bir belә
tәriflәyirlәr, amma sözün doğrusu, mәn
and içirәm ki, Sәdinin bu dünyadan bir belә
dә xәbәri yox imiş. Yalan ki, demirәm.
Özünüz elә bir baxın, görün,
mәsәlәn, bu kişi nә yazır?
"Bustan"ın bir yerindә deyir ki,
Әgәr ba pedәr çәng
cuyәd kәsi,
Pedәr ra yәqin xişm girәd bәsi.
Yәni hәr kәs atası ilә dava
elәmәk istәsә, yәqin ki, atasının
bәrk acığı tutar. Halbuki bizdә qayda belәdir
ki, hәr kәs atası ilә dava elәmәk
istәsә, әvvәla, o saat onu vurub
öldürәr vә acığı tutmağa da macal
vermәz; ya da ki, atası istәsә bir adam tutub
tapşırar ki, vurub oğlunu öldürsün.
Yenә Sәdi "Gülüstan"ın
bir yerindә deyir ki:
Ey ki, pәncah rәftә dәrxabi
Mәgәr in pәnc ruzә dәryabi?!
Yәni ey o
adam ki, әlli yaşına yetib, hәlә yuxudasan,
mәgәr bu beş günü bir dә taparsan?
Ay Sәdi! Bizim müsәlmanlar, budur,
neçә yüz ildir ki, xabi-qәflәtdә
yatıb, cәmi alәm veclәrinә deyil, amma sәn
durub әllicә yaşında bir kişini
mәzәmmәt elәyirsәn. Heç bu
rәvadır?
Yenә Sәdi bir yerdә belә deyir:
Ey tohidәst rәfte dәr bazar,
Tәrsәmәt bәr nәyavәri
dәstar!
Yәni ey adam ki, әliboş bazara
getmisәn, qorxuram ki, dәsmalını dolu
gәtirmәyәsәn!
Nahaq yerә qorxursan, cәnab Sәdi! Bizim
kәndin pristavları, straj niklәri heç vaxt olmaz ki,
bazara әlidolu getsinlәr, amma bainhәmә qayıdan
zaman hamısının dәsmalı da, hәlә
deyәsәn, xurcunu da dolu olur. Hәlә desәn,
yanlarında bir cüt quzu da gәtirirlәr.
Yenә Sәdi bir yerdә deyir ki,
Әbrü badü mәhü xurşidü
fәlәk dәrkәrәnd,
Ta, to nani bekәf ariyo bәğәflәt nәxori.
Yәni bulud, yol, ay, gün vә fәlәk iş görürlәr ki, sәn bir parça çörәk qazanıb, amma xәlvәtcә yemәyәsәn.
Sözün doğrusu, Sәdi burada özünü lap xarab elәyibdir. Budur
götürәk, mәsәlәn, Gәncә quberniyasını.
Yel әsib
buludları yığıb, dolu yağıb taxılı bilmәrrә kor elәyibdir. Ay
doğmayıb, gecә qaranlıq olub, oğruların bazarı
açılıbdır. İstilәr düşüb, gün
qızışıb, taxıl әlәfi
yandırmaqdadır. Fәlәk dә ki, özünüz bilirsiniz, ermәni-müsәlman davası salıb Gәncә quberniyasına bir oyun tutdu ki, lap get
Zәngәzura tamaşa elә. İndi yazıq kişi çörәyi hardan alsın ki, hәlә onu da xәlvәt yemәsin, halbuki acığa
çıxartsa, qonşusu tutub әlindәn qapacaqdır.
Yenә Sәdi bir yerdә bu cürә deyir:
Beçe
kar ayәdәt zә kol tәbәqi,
Әz
Kolistane-mәn bebәr vәrәqi!
Bunu Sәdi
Bakının gül satanlarına deyir ki, yәni nә elәyirsәn bir tabaq gül aparırsan. Gәl mәnim
"Gülüstan" kitabımdan bir vәrәq cır
apar!
Bәli, qaradovoy da yolda tutub desin ki, bәs proklamasiya paylayırsan!