TƏMİZLİK
Müsәlman çayxanalarından birinin
qabağından keçirdim. Axşam idi. Gördüm
çay içәnlәr dimağ ilә
әylәşib, kimi çay içmәyә, kimi
qәlyan vә meypuş içmәyә
mәşğul olub, bir tәrәfdә dәxi
dәrviş idi, ya nağılçı idi, nәçi
idisә, bir "şeydasifәt" şәxsin
hekayәtinә qulaq asırdılar. Buradan hәrdәnbir
ney sәsi dәxi gәlirdi. Qәrәz, mәclisin
qızışmış bir zamanı idi ki, hәr
kәsin, çayçı ilә bәrabәr
mәşğuli-istirahәt olduğu aşkar idi. İndi
belә güman edәrsiniz ki, sonradan deyәcәyәm:
"Ax! haçana kimi bu xabi-qәflәt! Haçana kimi
çayçıxanalar guşәsindә
әfsanәlәrә qulaq asmaqla әziz
vaxtımızı keçirib, dalda qalacayıq? Hanı
bizdә qeyrәt, hanı bizdә hәmiyyәt, hanı
bizdә...."
Yox, belә demәyәcәyәm.
Bilәks, deyәcәyәm ki, bu әhvalat mәnim
çox xoşuma gәldi. Desәniz "nә
üçün?" Deyәrәm ki, elә belә.
Desәniz "Bәs, xabi-qәflәt, filan...."
Deyәrәm ki, çay içmәk, necә ki,
hamımız vә hamı içir, qәlyan vә
meypәrvәş çәkmәk, necә ki,
hamımız vә hamı çәkir; nağıla qulaq
asmaq, necә ki, hamımız vә hamı qulaq asır
xabi-qәflәt deyil, bәlkә
istirahәti-bәdәndir. Gündüz axşama kimi
işlәyib, әllәşib yorulandan sonra heç
olmasa, axşamları bir qәdәr istirahәtә
mәşğul olmaq günahdırmı vә ya
qәbahәtdirmi?
Nә günahdır, nә dә
qәbahәt vә nә dә xabi-qәflәt!
Qәrәz, bu haşiyә qalsın, yoxsa, sözüm
yadımdan çıxır.
Bәli, gördüm ki, әhli-mәclis
istirahәtә mәşğuldur. Xoşuma gәldi. Rus
kitablarından oxumuş olduğum "Şәrqә
mәnsub" hekayәlәr yadıma düşdü.
İstәdim mәn dә içәri girib,
әhli-mәclis içinә daxil olum, mәn dә
bunlara qatışım, amma utandım. Hә.... bәs
belә ... utandım. İndi yenә gәrәk bir
haşiyә çıxaq.
Nәdәn utandım? Nә
üçün utandım? Kimdәn utandım? Amma bu
haşiyә çox uzun olacaqdır, hünki mәtlәb
çox nazikdir, qorxuram ki, mәqsәddәn kәnar
düşәm. Qoy müxtәsәr keçim.
İki cürә mәclis var ki, adam oraya
girmәyә utanır; biri o mәclisdir ki, onu
özünә layiq bilmirsәn. Biri dә o mәclisdir
ki, özünü ona layiq görmürsәn. İndi
mәn bilmirәm ki, bu mәclisi mәn özümә,
yainki özümü mәn bu mәclisә layiq
görmәdim. Qәrәz, girmәdim. Ancaq bir
lәhzә gendәn tamaşa edib, xoşlandım.
"Şәrq" hekayәlәri, Harun
Әr-Rәşid zamanları yadıma düşdü.
Nağılyçı, qәlyan, ney sәdası xәyalımı
aparıb, Mәşriqi-zәminin ancaq nağıllarda
eşitdiyimiz alәmini gәzdirdi. Yadıma düşdü
ki, bәli, bu kiçik istirahәt haman qәdim zmanlardan
qalma cәlal vә dәstgahın axır-uxurudur ki, indi
gәlib, bu hala düşübdür Yevropeyski
çayxanalara girib oturanda stәkanı iki şahı
dadsız vә rәngsiz çayla na çay intizarı
ilә başının üstünü kәsdirib duran
lakeydәn başqa sair bir "lәzzәt"
görmürsәn. Böyük restoranlara getsәn dә,
yenә o cәlalın içindә özünü yad
vә biganә görüb, heç zad ürәyinә
yapışmır, özün dә bu yad yerdә
qısılırsan, sıxılırsan vә axırda da
cibin soyulub çıxırsan. Halbuki müsәlman
aşpazxanasında elә bil ki, öz evindәsәn. Ondan
başqa, müsәlman xörәyinin әtri, dadı,
duzu, tәmi hara, yervropeyskininki hara?
Müsәlmanın bir
lülәkababını yevropeyskinin min bifşteks,
befstroqanovuna vermәrәm. Toyuqplov hara, kotlet hara?
Hәlә bu dursun! Götürәk sair istirahәt
yerlәrini, mәsәlәn, hamamlarımızı.
Qulluqçuların әdәb-әrkanla sәni soyundurub,
yuyundurub geyindirmәlәri, cansürtәn, quluncunu
sındıran, bәdәnini ovan ki, yevropa әhli indilәrdә onun
mәnfәәtini başa düşüb, adına masac
deyirlәr, bunların hamısı hansı yevropeyski hamamda
görünübdür?
Qiymәt tәrәfini dә
götürsәn, bizim çayımız da,
çörәyimiz dә, hamamımız da ikiqat
yevropeyskidәn ucuzdur.
Bizim hәr şeyimiz, hәr qaydamız
çox xoşagәlәn vә çox mәqbuldur,
ancaq bir eybi var ki, işlәri korlayır. O şey
natәmizlikdir.
Başımızı aşağı salan
vә yaxşı tәrәfimizi örtüb, pisliyimizi
meydana çıxartmaqla özgәlәri bizdәn ikriah
etdirәn bir şeyimiz varsa, haman natәmizlikdir.
Tәәccüb burasıdır ki,
müsәlman gәrәk hamıdan tәmiz olsun. Halbuki hamıdan
natәmizdir. Adamı yandıran burasıdır.
Odur ki, görürsәn, birdәn müsәlman
hamamını bağlatdırırlar.
Çünki natәmizdir, azar
salandır. Hәmçinin
çayxana, hәmçinin
aşpazxana. Odur ki, görürsәn cansürtәn dә, canovan da, yuyunduran da, soyunduran da,
aş da, lülәkabab da, dolma da, dovğa da, çay da, qәlyan da, nә dә--hamısı natәmizliyin qurbanı olub, lәzzәtdәn düşür vә heç gözә dә görünmәz olur. Ancaq
meydanda qalan bu olur ki, müsәlmanın
hәr bir şeyi natәmizdir, murdardır,
azarsalandır.
Hәqiqәtdә dә belә olur, kar, kop, keçәl, qotur, azar-bezer müsәlman içnidәn әl çәkmir. Nәdәn? Natәmizlikdәn.
Vәhalonki bu murdar natәmizliyi bir kәrәlik üstümüzdәn rәdd edә bilsәk, altında gizli qalmış bir
çox gözәl vә
göyçәk
şeylәrimiz
meydana çıxıb, hәr kәsin rәğbәtini artırar, xoşa gәlәr, biz dә özgәlәrdәn nәinki utanmarıq, bәlkә, onlar yanında rәxr edәrik vә üstәlik hәlә can-başımız da salamat olar....
Amma hanı? Hanı o tәmizlik ki, çayı tәmdәn, qәlyanı nәşәdәn, dәrvişi natimadan vә ney sәdasını tәsirdәn salmaya vә hәr bir kәsin bir qәdәr istirahәti-can üçün içәri girmәyinә mane olmaya.