YARIM GÜNLÜK SӘYAHӘTİM
....Qәrәz mindik vaqona. Burada
mәndәn savayı iki nәfәr gәncәli
ilә iki nәfәr dә bakılı vә bir
nәfәr şamaxılı var idi. Başladıq
söhbәt elәmәyә. Allah bunlardan razı olsun,
çünki bunların söhbәtindәn bir çox
bilmәdiyim şeylәri qandım vә öyrәndim.
Mәsәlәn, gәncәli dedi ki:
-- Keçәn dәfә bizim bir qohumumuza
sudda üç il xәsiyyәt kәsmişdilәr....
Gәncәli qardaşın bu
"xәsiyyәt" sözünü mәn başa
düşmәdim vә güman elәdim ki, bu söz
tәk bir Gәncә şivәsinә mәxsus bir
sözdür ki, onu bakılı qardaş da
bilmәyәcәkdir. Amma gördüm xeyr, bakılı
qardaş onu çox yaxşıca başa düşüb
dedi ki:
-- Haman mәn dediyim adama da iki il
"xәsiyyәt" kәsiblәr.
Yanımda bir şamaxılı qardaş var
idi, qәsdәn bundan soruşdum ki,
"xәsiyyәt" nә sözdür? O başladı
mәnә qandırmağa. Onda bildim ki, xәsiyyәt
ümumi vә rәsmi bir sözdür ki, onu bakılı
da, gәncәli dә, şamaxılı da vә
şübhәsizdir ki, qarabağlı da, şәkili
dә, qubalı da, qәrәz bütün Qafqazın
müxtәlif yerli müsәlmanlarının çoxu
(müsәlmanların da çoxu kimdәn ibarәt
olduğu mәlumdur) bilirlәr.
Mәn dә bildim vә
bilmәyәnlәrә dә әrz elәyim.
Mәsәlәn, bir müsәlman karastısını
vә ya yarağını götürüb gedir o biri
müsәlmanı öldürür. Sonra iş belә
düşür ki, bu müsәlman (yәni
öldürәn müsәlman, ölәn yox) hökumәt әlinә
keçir. Sonra hökumәt bunu suda verir. Sud da bu
müsәlmanı göndәrir Sibirә vә yola
salmaqdan qabaq deyir ki, sәnә üç il
xәsiyyәt kәsmişәm. Onda müsәlman
qardaş anlayır ki, gedib Sibirdә üç il oturub,
lakin әlini ağdan qaraya vurmayacaqdır, ancaq
gözlәyәcәkdir ki,
xәsiyyәti, yәni xasiyyәti dәyişsin.
Yәni adam öldürmәk kimi heyvan xasiyyәtini
dәyişib, onun әvәzindә adam
öldürmәmәk kimi insan xasiyyәti olsun (İndi
Sibirdә müsәlman qardaşın heyvan xasiyyәti
dәyişirmi, dәyişmirmi? -- o ayrı
mәsәlәdir).
* *
* * *
Müsәlman qardaşların o biri
söhbәtlәrindәn dә bunu başa
düşdüm ki, Bakıda adam öldürmәk bir
qәdәr tәnәzzülә düşübsә
dә, amma, allah bәrәkәt versin
Gәncәdә çox tәrәqqidәdir. Bundan
başqa, Gәncәdә dә, Bakıda da adam
öldürmәk şikara çıxmaq kimi bir şeydir.
Ancaq Bakıda adamı quş atan kimi atırlar,
Gәncәdә isә heyvan öldürәn kimi
öldürürlәr.
* *
* * *
Vaqonda bizdәn başqa bir-iki nәfәr
kәndli müsәlman qardaşlar dәxi var idilәr.
Bunların ikinci klasda getmәlәri mәnim diqqәtimi
cәlb etdi. Soruşdum ki, nә tövr olub ki, siz bura
düşübsüz? Dedilәr: Başına dönüm,
allah baisin evini yıxsın! Vә sonra bu әhvalatı
nağıl elәdilәr. "Bilet almaqdan qabaq bir
nәfәr kanduktor paltarında adam bizi tovladı ki,
gәlin mәnә bir-iki manat verin, sizi biletsiz aparım.
Bir dә güman elәdik ki, bәli, habelә olsa, bir-iki
manat irәli düşәrik, bu da bizdәn bir manat beh
aldı. Sonradan-sonraya bir allah bәndәsi bizi başa saldı
ki, haman "konduktor" bicin birisi imiş vә bizi axmaq
müsәlman deyә әlә salıbdır. Tez
yüyürdük ki, bilet alaq. Amma baxdıq gördük ki,
üçüncü klasın bileti qurtarıb,
naәlәc qalıb ikinci klasın biletini aldıq. Sonra
getdik ki, şeyimizi baqaca verәk, bizә dedilәr ki,
olmaz. Dedik nә üçün? Dedilәr ki, "zakon ne
bazvalayit". Gördük vaxt keçir, qaldıq baxa-baxa.
Sonra o, "zakon ne bazvalayit" deyәn adamların birisi
bizә göz elәdi. Biz haman dәm bu işarәni
başa düşüb, әlimizi cibimizә saldıq vә
yarım manat pul düzәltdik. Ondan sonra gördük ki, bu
sәfәr "zakon bazvalayit".
* *
* *
*
Xülasә, gәldim çıxdım getdiyim yerә, amma burada kördüyümü sonra deyәcәyәm.