İRAN İŞLӘRİ

Ş a h (öz-özünә). Nә tövr elәyim? Doğrudan, mәclisi bir dә açımmı, açmayımmı? Mәşrutәni verimmi, vermәyimmi? Vallah, qәribә işә düşmüşәm, heç baş açmaq olmur!

Ә m i r B a h a d ı r (daxil olur). Sәnә qurban olum! Buyur, bu kağıza qol çәk; bu qәlәm, bu da mürәkkәb.

Ş a h. O nәdir? Nә yazılıbdır?

Ә m i r B a h a d ı r. Bu dәsti-xәtdir vә içindә dә yazdırmışam ki, mәşrutә şәriәtә xilafdır vә mәclis dә olmayacaqdır.

Ş a h. Bәs biz vәdә vermişik ki, axı bu günlәrdә mәclisi açaq, nәinki bilmәrrә bağlayaq.

Ә m i r B a h a d ı r. Sәnә qurban olum, fәrman sәnindir, ancaq mәclisi әgәr bir dә açsaq, nә qәdәr ki, İranda molla var, yәni İranın yarısı, bir iğtişaş salarlar ki, Tәbriz iğtişaşı onun yanında zarafat hesab olunar. Әgәr mәn qocanın bu sözlәrinә inanmırsınızsa (ağzını qapıya tәrәf tutub çağırır), Şeyx Fәzlullah, ay Şeyx Fәzlullah!

Ş e y x (daxil olur). Salamәleyküm!

Ә m i r (ona). Mollaların sözlәrin şaha әrz elә.

Ş e y x. Sәnә fәda olum! İran әhalisinin yarısından ibarәt olan bütün mollalar mәnim vasitәmlә hüzuri-alinizdәn istirham edirlәr ki, mәşrutә vermәyәsiniz vә mәclisi açmayasınız.

Ş a h (qol çәkir). Siz deyәn olsun!

Ә m i r v ә Ş e y x. Allah mübarәk elәsin, inşaallah! (gedirlәr).

Ş a h (öz-özünә). Qurtardım.

By әsnada i n g i l i s vә rus sәfirlәri daxil olur, şah onları qәbul edir.

İ n g i l i s s ә f i r i. Nә tövr oldu?

Ş a h. Nә?

R u s s ә f i r i. Mәşrutә әhvalatı.

Ş a h. Bu gün dәsti-xәttә qol çәkdim. Görәsәn, hava nә tövrdür? Gәrәk ki, sizin Rusiyәt indi çox soyuqdur. Amma sizin İngilis, gәrәk, bir az isti ola.

S ә f i r l ә r. Bәli, Rusiya soyuqdur, amma İngilis istidir. Demәli, inşallah bu gün-sabah mәclis açılar?

Ş a h. Hansı mәclis?

S ә f ә r l ә r. Buyurdunuz ki, qol çәkibsiniz.... Dәsti-xәtt veribsiz....

Ş a h. Bәli, dәsti-xәttә qol çәkdim, amma mәclis açılmayacaqdır! Bizim şәriәt elә şeylәri haram buyurubdur. Mәşrutә, donuz әti, mәclis, çaxır -- bunlar hamısı bizdә haramdır.

S ә f i r l ә r. Mәrәnd alındığını zati-aliniz bilirmi?

Ş a h. Xeyr, mәgәr Mәrәnd alınıbdır?

S ә f i r l ә r. Bәli, Xoy da alınıbdır, Culfa da, Sәlmas da, qәrәz bütün Azәrbaycan әldәn gedir.

Ş a h. Qәribә әhvalat var imiş! Heç mәn bilmәmişәm! Daha nә var, nә yox?

S ә f i r l ә r. Әgәr mәclisi açmasanız, sizin işlәriniz çox xarab olacaqdır. Bәlkә bütün İranı tәhlükәyә salarsınız. Bizim mәslәhәtimiz odur ki, mәclisi açıb, İranı sakit edәsiniz, hәm dә qonşuların iştahasını artırmayasınız.

Ş a h. Bәs axı mәclis şәriәtcә haramdır, mollalar qoymaz.

S ә f i r l ә r. Әvvәla, Mәhәmmәd peyğәmbәr heç bir yerdә demәyibdir ki, mәşrutә vә mәclis haramdır. Vә saniyәn sizin şәriәtinizdә var ki, әgәr şәrab bir naxoşluğa dәrmandırsa, o halda şәrab naxoş üçün halaldır. İndi dә sizin İran naxoşdur vә bunun dәrmanı mәşrutәdir. Ona görә biz әminik ki, şәriәt buna yol verәr.

Ş a h. Görünür ki, siz bizim şәriәti dә әzbәrlәyibsiniz. Siz avropalılar çox qoçaqsınız. Xub, әmr edәrәm ki, o dәsti-xәtti camaata bildirmәsinlәr (sәfirlәr gedirlәr).

Ә m i r B a h a d ı r (daxil olur). Sәnә qurban olum, kafirlәr nә deyirdilәr?

Ş a h. Deyirlәr ki, gәrәk mәclisi açasan. Mәn dә baxıram ki, açmasam onlar bizi lap tәngә gәtirәcәklәr.

Ә m i r (fikir edir vә sonra bir qәdәr bәrkdәn). Görәk kim kimi aldadacaqdır! (deyib әyilir vә şahın qulağına sözlәr pıçıldayır.)

Ş a h (bir az fikirdәn sonra). Xub, buyurunuz fәrman yazılsın vә mәşrutәnin verilmәyәcәyi elan olunsun.

K ü ç ә d ә ә h a l i:

-- Ta bәrk sәre-kar in ... әst

İran hәlә lәng, lәng, lәngәst.