YUXUDA
(Komediya)
ӘVVӘLİNCİ MӘCLİS
Şahın
sarayında, bir qapının ağzında vaqe olur.
Ş
ü c a N i
z a m. Mәn deyirәm ki, şahın
yanına bir-bir gedәk.
M ü c
t ә h i d M i r z ә
H ә s ә n. Neyçün?
Hamımız bir yerdә girsәk nә olar?
Ş
ü c a N i z a m. O da
yaxşı olar, ancaq....
M i r H a ş ı m. Mәn dә o fikirdәyәm ki, bir-bir girsәk
yaxşı
olar!
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә. Mәn dә buna razıyam.
R ә h i m x a n. Yoxsa bir-bir girib mәndәn şaha şeytanlıq elәmәk istәyirsiniz?
Ş
ü c a N i z a m. Әşi, ayıb deyilmi belә sözlәr danışırsan?
R ә h i m x a n. Yox, şahzadә! Mәn sözü açıq
danışıram. Demә ki, bu bir çöl tәrәkәmәsidir, qanmır, amma mәn sözü açıq
danışaram. Şahın özünә dә açıq söylәyәcәyәm! Mәn, mәn ... biclik bilmәrәm.
Ş
ü c a N i z a m (acıqlı).
Xan! Sәn
padşahı söyürsәn!
R ә h i m x a n. Mәn padşahı söymürәm! Mәnim ürәyim....
Ş
ü c a N i z a m (lap
acıqlı). Xeyr, sәn padşahı söyürsәn. Sәn mәnә xanәzadә, şahzadәyә bic deyirsәn vә halonki mәnim atam da, anam da mәlumdur.
R ә h i m x a n. Mәnim sәnin atanla vә ananla işim yoxdur ... vә tәvәqqә edirәm ki, hirsini basıb, top kimi
açılmayasan. Mәnim xasiyyәtim
bir qәdәr tünddür!
Ş
ü c a N i z a m (hәdә ilә). Yaxşı.... Çox
Yaxşı....
M ü c
t ә h i d M i r z ә H ә s ә n -- Әşi, bәsdir, ayıb deyilmi, uşaq deyilsiz ha!
M i r H a ş ı m.... Bura Tәbriz deyil ha! Bura padşah
qapısıdır.
R ә h i m x a n. Bilirәm, sizin hamınızın fikri nәdir! Amma şahı aldada bilmәzsiniz!
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә.
Xan, ümidvaram ki, sәn mәnә
yaxşı
bәlәdsәn!
M i r z ә
H ә s ә n. Allahın kәlamına and olsun, heç
qanmıram ki, bu nә söhbәtdir.
R ә h i m x a n. Sizin
hamınıza yaxşı bәlәdәm!
M i r H a ş ı m (cibindәn tәnbәki çıxardıb çubuq
hazırlayır)--Xan, çubuq dartırsan?
R ә h i m x a n (etinasız). Yox, başım
ağrıyır.
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә. Mәndә bir qәdәr başağrısı davası
var, istәyirsәn?
R ә h i m x a n. Yox, o davalar mәnә kar elәmәz.
M i r z ә
H ә s ә n. İstәyirsәn başağrısı duası
yazım....
R ә h i m x a n. Yox, ağa zәhmәt çәkmә! Mәnim bütün әhvalım pәrişandır.
Ş
ü c a N i z a m. Xan, mәn sәnin xatirinә dәydim, tәvәqqә edirәm ki, bu adamların içindә mәni bağışlayasan. Özün
bilirsәn ki, Tәbrizin әldәn getmәyi nә tәhәr әsәr elәyibdir, bir qәdәr dilim acı olub, bağışla
xan! (yanına gedir, әl verir).
R ә h i m x a n (bu işdәn xoşlanıb). Allah
bağışlasın, mәnim dә dediyim odur ki, mәn sizin hamınızdan
qocayam, özümün dә sәnәtim gündüz axşamadәk cәngü cidal idi. Bir dava olurdu ki, mәn basırdım, bir dava
olurdu ki, mәn
basılırdım. İndi Tәbriz davasında mәn basıldım. Nә zәrәri var, sabah Şiraz davası olar, mәn basaram. Dediyim budur, elә şaha da belә deyәcәyәm. Mәnim tәqsirim yoxdur, mәnim sәnәtim belәdir.
H a m
ı s ı. Әlbәttә, әlbәttә, bizim heç birimizin tәqsiri yoxdur, ancaq iş
burdadır ki, o tәrәf
güclü oldu. Ona görә ... iş dә belә oldu!
İKİNCİ
MӘCLİS
ŞAH OTARINDA
Ş a h.
Sonra nә oldu?
Ş
ü c a N i z a m. Fәda olum sәnә! Sonra mәn Rәhim xana dedim ki, indi ki sәn dava elәmәk istәmirsәn, onda sәn Tәbrizdәn çıx get, ancaq qoşunu ver mәnә, dava edim. Buna da razı olmadı. O tәrәf isә getdikcә hücumunu artırıb, bizi dara
saldı! Yenә
Rәhim xana
yalvardım ki, allaha baxsın, sәni arada görsün, bizә kömәk elәsin, qulaq asmadı. Axırda bir dә eşitdik ki, Rәhim xan öz qoşunu ilә Tәbrizdәn çıxıb
qaçıbdır.
Ş a h.
Yaxşı, get o biri otağa. Mir Haşım gәlsin.
Şüça
Nizam çıxır. M i r H a ş ı m g i r i b sәcdә edir.
Ş a h.
Söylә
görәk әhvalat nә tövr oldu.
M i r H a ş ı m (durur). Bi әbi әntә vә ümmi! Ayağınızın
torpağına fәda olum, şah! Bizim evimizi yıxan Şüca Nizam ilә müctәhid Mirzә Hәsәn oldu....
Ş a h.
Hәә!...
Yaxşı, get, Müctәhid gәlsin!
Mir Haşım
çıxır, M i r z ә H ә s ә n әrәbcә sözlәr oxuya-oxuya daxil
olub sәcdә edir.
Ş a h.
Söylә
görüm әhvalat
nә tövr
oldu.
M ü c
t ә h i d M i r z ә H ә s ә n. Fәda olum sәnә, dünyada hәr şeyin bir başı olar vә bir dә ayağı. Mәsәlәn, sәn bizim başımızsan, biz dә sәnin ayağın....
Ş a h.
Mәtlәbi söylә görәk iş nә tövr oldu!
M i r z ә
H ә s ә n. Sәnә fәda olum, hәrgah Şüma Nizam, Mir Haşı vә Müqtәdiriddövlә olmasaydı, Tәbriz әldәn
getmәzdi.
Ş a h.
Yaxşı get, Müqtәdiriddövlә gәlsin!
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә.
Xaki payinә
qulamın canı. qurban! Şüca Nizam, Müctәhid Mirzә Hәsәn, Mir Haşım Tәbrizi fәnaya verdilәr. (Gedir).
Ş a h.
Rәhim xan gәlsin. (Rәhim xan gәlir). Çağırın
Şüca Nizamı Mir Haşımı, Mirzә Hәsәni, Müqtәdiriddövlәni (hamısı daxil olurlar).
Ş a h
(Şüca Nizama). Bәs sәn
deyirsәn ki, Tәbrizin batmağına Rәhim xan sәbәb oldu?
Ş
ü c a Nizam (Rәhim xana baxıb). Bәli, şah sağ olsun!
R ә h i m x a n (acığından dişini
qıcayır). Sәn namәrdsәn!
Ş a h.
Xamuş! Müctәhid, sәn dә deyirsәn ki, tәqsirkar Şüca Nizam, Mir
Haşım vә
Müqtәdiriddövlә idi?
Ş
ü c a N i z a m, M i r H a ş ı m vә M ü q t ә d i r i d d ö v l ә. Şah sağ olsun, tәqsir bu әmmamәli müctәhidin özündә idi.
Ş a h.
Mir Haşım, sәn nә
deyirdin ki, tәqsirkar
Şüca Nizam ilә müctәhiddir.
M i r H a ş ı m. Şah sağ olsun,
Şüca Nizamı da dedim? Gәrәk ki, onu....
Ş a h.
Müqtәdirddövlә, sәn dә söylәdin ki, Şüca Nizam, Mirzә Hәsәn, Mir Haşım tәqsirkar idilәr.
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә.
Şah sağ olsun, bәli!
M i r H a
ş ı m. Müqtәdiriddövlә, mәni dә tәqsirkar bilirsәn?
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә. Bәs sәn mәni nә üçün deyirsәn?
M i r H a ş ı m. Mәn sәni demәmişәm....
M ü c
t ә h i d.
Yaxşı, cәnab
Müqtәdiriddövlә vә Mir Haşım, sizin
sözünüzdәn bu çıxır ki....
Ş
ü c a N i z a m. Cәnab müctәhid, heç utanmadın ki, sәn mәni böhtan altında....
R ә h i m x a n. Görәk, Şüca Nizam, qalsın
sәninlә....
M ü q
t ә d i r i d d
ö v l ә.
Ayıb olsun sәnә, Mirzә Hәsәn, mәn sәni bir adam....
Ş a h
(bәrkdәn). Lyaxov!
L y a x o
v daxil olur.
Ş a h.
Bu adamları aparıb top ağzına qoyarsan. Әn әvvәl müctәhidi toplarsan.
M i r z ә
H ә s ә n -- Vay, dәdәm vay, ay şah, başına
dönüm, sәnә qurban olum, mәnә yazığın gәlsin! Mәnә yazığın gәlsin, sәnә qurban olum, vay....
--
Ağa, ağa, ağa
M i r z ә
H ә s ә n. -- Haa!... -- Nә pis sayaqlayırsan!
M i r z ә H ә s ә n. Paho!... Bari pәrvәrdigara, şükür olsun sәnә, yaxşı ki, yuxu imiş!
-- Nә olub?
M i r z ә
H ә s ә n. Balam, yuxumda gördüm
ki, Tәbrizi Sәttarxana verib, Tehrana
qaçmışıq, şah da bizi top ağzına qoydurub.
--
Ağa, elә
axırda da o cürә olacaqdır. Bizi ya Sәttarxan tapa qoylcaqdır, ya ki şah. Bu
ikisindәn xali dәyilik.
Nahaq yerә özümüzü әngәlә saldıq!...