İRӘVANDAN MӘKTUB
Bu axır vaxtlardan bәri, demәk olar ki,
İrәvan müsәlmanları da cümbüş
vә hәrәkәtә gәlib, gözlәrini
qәflәt yuxusundan açıb, insanlıq, elm vә
tәrbiyә vә tәqәddümә hümmәt
etmәkdәdirlәr. Belә ki, iki-üç
sәnә var ki, şәhәrimizdә bir-iki qaydalı
vә sәliqәli mәktәb açılıb,
müsәlman balaları da sair mәdәni
millәtlәrin әtfalı tәki tәzә üsul
ilә elm vә әdәb tәhsil edirlәr. Onlar da
köhnә mәktәblәrin adәtinә
münәkis quru hәsirin vә tozlu, yamaqlı palazın
üstә oturmayıb, taxtalar (isqәlәlәr)
üstә әylәşirlәr. Sәhәrdәn
axşama tәki ağır havalı mәktәbdә
toz-torpağın içindә tәzә vә cavan
ömrlәrini çürütmәyib hәr saatda 5-10
dәqiqә tәsfiyyәyi-hava üçün
dışarı çıxıb, oynayıb şad olurlar.
Әlbәttә, bu mәktәblәrin bu halda qüsurları
da çoxdur; amma ümid var ki, İrәvan әhli
hümmәt edib az zamanda mәktәblәrin hәr bir
maehtiyacını düzәldәlәr. Burada bizim
dövlәt tәrәfindәn açılan mәdrәsәlәrdә
ülum vә fünun kәsb edәn müsәlman
şagirdlәri başqalarına nisbәtәn çox
azdır. Vә lakin az olsa da cümlәsi qeyrәtli,
tәәssüblü cavanlardır ki, öz
işlәrindә vә şüğllәrindә
olub, aralarında ziyadә mehribançılıq vә
ittifaq vardır. Bu aprelin 4-dә darülmüәllimindә
elm vә kamal tәhsil edәn müsәlman cavanları
hökumәt rüsxәti ilә mәrhum Mirzә
Fәtәli Axundovun "Mәstәli şah"
ünvanında tәrtib etdiyi komediyanı oynayıb,
cümlәnin diqqәt vә hörmәtini cәlb
etdilәr. Komediya türk dilindә oynandı. Tәklif
olunan icmanın bir o qәdәr xoşuna gәldi ki,
pәrdәnin axırında afәrin sәdası
göyә çıxıb üç-dörd
dәfә pәrdәnin qalxmağını vә
oynayanların zühurә gәlmәyini әl
çalıb tәlәb edirdilәr. "Mәstәli
şah"dan sonra "Könülsüz" ünvanında
bir pәrdәdә tәrtib olunmuş tәfriqә
(vodevil) oynandı. O dәxi hamının xoşuna gәldi.
Mәlum ola ki, "Könülsüz nikah"ı yazan
darülmüәllimin şagirdlәrindәn Rzayev
familiyasında bir şagirddir ki, müsәlmanca
oxuyub-yazmağa artıq şövqü var. Müsәlman
camaatı bir dәrәcәdә komediyadan razı
qaldılar ki, dübarә tәkrarına talib vә
xahişmәnd oldular. Amma vaxtın tәng olmağı
vә bu vaxtlarda darülmüәllimin imtahanlarının
başlanmağı mane olub, onların xahiş vә
iltimasına әmәl oluna bilmәdi; gәlәn
ildә 2-3 dәfә tәsis vә tәrtibinә
vәdә olundu....
1890.