MİRZӘ HӘSӘN
"MİRZӘ" TӘXӘLLÜS
Qüdsiyi-cәnnәtmәkanın
müasirlәrindәn Qazax şairlәri Mustafa ağa Arif
vә Kazım ağa Salikdәn başqa Qarabağ
xanlığında dәxi bir neçә xoştәb
şüәra var imiş ki, onların isimlәri atidә
zikr olunur.
Mirzә Hәsәn İbrahim xanın
müqәrriblәrindәn Әlimәhәmmәd
ağanın nәvәsi vә Mirzә Cәfәrin
oğludur. Mirzә Hәsәn ziyadә mәrifәtli,
xoşxülq vә sahibcamal bir zat imiş vә
tәbi-şeriyyәsi dә var imiş.
Әvaili-sinnindә tәrki-vәtәn
edib Şәki xanlığına müsafirәt edir
vә orada Nuxa şәhәrindә yeni
açılmış rus dәftәrxanasında
münşilik әmrinә mәşğul olur. Vәli
ömrünün hәnuz cavan çağında haman
sәrzәmindә dari-bәqaya rehlәt edir. Öz
vәsiyyәtinә görә, cәnazәsi әsl
vәtәni Şuşa şәhәrinә nәql
olunur vә şәhәrin şimali-şәrqisindә
bir verst kәnarda dәfn olunur vә o mәrhumun adı
ilә mәzarıstan әlan adlanır ki, "Mirzә
Hәsәn qәbristanlığı" deyilir.
Mirzә Hәsәnin qürbәtdә
vәfatı öz qohum-әqrәbasına vә
xüsusәn, şüәravü ürәfa silkinә
artıq dәrәcәdә tәsir elәyir vә
hәr birisi bir növ növhә ilә o mәrhumun
övsafi-cәmilәsini zikr elәyir. O
cümlәdәn Mirzә Әbülhәsәn
"Şәhid" tәxәllüs bu fәrdi onun
maddeyi-tarixindә demişdir:
Şәhid qoft besale-vәfatәş in mesrә:
Hezar ah in
qamәt hezar әfsus. [1]
[1]
Tərcüməsi:
Şәhid onun vәfatı ilinә bu misranı dedi:
Bu qamәtә min ah, min tәәssuf.
Bu
maddeyi-tarixdәn
mәlum olunur ki,
Mirzә Hәsәnin vәfatı hicrәtin 1249-cu sәnәsindә vaqe olubdur.
Mirzeyi-mәrhum müasirlәri arasında sahibi-kәmalü mәrifәt bir şәxs sayıldığından xatiri
artıq dәrәcәdә әziz
tutularmış.
Aşıq
Pәri vә Aşıq İbn Canı
ki, aşağıda tәrcümeyi-hallarından bәhs olunacaqdır, onun şәnindә gözәl şerlәr yazmışlar. O cümlәdәn Aşıq Pәrinin Mirzәyә xәstә olduğu halda yazdığı namәdir ki, burada zikr olunur:
Nә yatıbsan lәhaf bәstәr içindә,
Bimarmısan,
nәdir bәs halın sәnin?
Eşqin
mәrizinә mәn dә tәbibam,
Bәyak eylә mәnә әhvalın
sәnin.
İsmi-şәrifiniz ada yetişsin,
Mәtlәb alıb hәr murada yetişsin,
Şahlar
şahı özü dada yetişsin,
Hifzindә saxlasın zәvalın sәnin.
Barilaha
gülzarına qıymasın,
Xәstә düşüb bimarına
qıymasın,
Şirin-şirin
göftarına qıymasın,
Bağışlasın
qaşı hilalın sәnin.
Bir mәsәldir: bağban olan bar çәkәr,
Әndәlibin meyli gülüzar
çәkәr,
Allahına
bәndә ahü zar çәkәr,
Qәm çәkmә, kamildir kәmalın sәnin.
Mәn Pәriyәm, eşqә zarәm, neylәyim,
Dәrdi-dildәn xәbәrdarәm, neylәyim,
Burda ora
intizarәm, neylәyim,
Şәfalansın nuri-vüsalın
sәnin!
Mirzә Hәsәn Aşıq Pәrinin cavabında
yazmışdır:
Bu qәm bәstәrindә möhnәt içindә
Daim
fikrimdәdir xәyalın sәnin.
Dәrmansız dәrdimә bulunmaz çarә,
Müyәssәr olmasa vüsalın sәnin.
Könül
adәt ahü zarә eylәyir,
Eşq
sirri aşikarә
eylәyir,
Qoyma,
ruzigarım qarә
eylәyir—-
O
zülfün, [o] xәttin, o xalın sәnin.
Qönçә lәtafәtli, lalә üzlüsәn,
Mәstanә baxışlı, xumar gözlüsәn,
Şirin
hәrәkәtli, şәkәr sözlüsәn,
Yoxdur yer
üzündә
misalın sәnin.
İltifat
eylәyib alıb
canımı,
Odlara
salıbsan din-imanımı,
Yәqin tirә edәr şәbistanımı,
Münәvvәr etmәsә camalın sәnin.
Sәn Mirzәnin qәdrini bil, naz elә,
Sәgi-rәqiblәrdәn ehtiraz elә,
Nәcәf bәyә iltifatı az elә,
Hәlak elәr mәni bu halın sәnin.
Vә yenә Mirzә Hәsәn Aşıq Pәrinin hüsnü
camalını belә vәsfü
tәrif
qılmışdır:
Lalә yanağında badi-sәbadәn
Ucu tәr cıqqalı tellәr oynaşır.
Süzgün
baxışından xumar gözlәrin
Hiylәlәr, fitnәlәr, fellәr oynaşır.
Cәm olubdur hüsnün, bu vәcahәtin,
Yetmәsin zәvalә çeşmi-afәtin,
Yayınsa
bir zaman sәrvi-qamәtin,
Gözüm
içrә
qanlı sellәr
oynaşır.
Boyun
yaraşıqda qiyamәt eylәr,
İşvәni, qәmzәni bu babәt eylәr,
Ağ mәmә köynәyә zәrafәt eylәr,
Kәmәr ilә nazik bellәr oynaşır.
Mum tәk incәlmişәm incә belindәn,
Sövdayә düşmüşәm siyәh telindәn,
Titrәdikcә zülfün sәhәr yelindәn,
Sanasan
gülşәndә güllәr oynaşır.
Etdikcә vәsfini Mirzә mükәrrәr,
Tazәlәnib ruhum olur müәttәr,
Gülüstanda
zülfün kimi müәnbәr
Nә susәnlәr, nә sünbüllәr oynaşır.
Vәtәni-mәlufundan diyari-qürbәtә hicrәt etdiyi әsnada bir dilbәri-şirinmәqala xitabәn aşağıdakı qәzәli inşad etmişdir:
Әla
ey şuxi-şirinkari-bimürvәt, xudahafiz,
Qәmi-eşqindә bәsdir çәkdiyim zillәt, xudahafiz!
Nigara,
dövri-ruyindә
rәqibim
şadkam oldu,
Mәnәm ancaq olan avareyi-qürbәt, xudahafiz!
Könüllәr izdihamı, şanә cövrü qoymadı
könlüm--
Edә zülfündә bir asayişi-rahәt, xudahafiz!
Dәrindә şad bulsan pasibanın xatiri yetmәz
Bu
gündәn
böylә nalәmdәn ona zәhmәt, xudahafiz!
Hәsәn, bu mahrulәrdәn vәfavü mehr az istә--
Ki,
cövr etmәk
olur mәhvәşlәrә adәt, xudahafiz!
Mәhәmmәd bәy "Aşiq"
tәxәllüs Mirzәnin dostu imiş vә
aralarında dostluq vә mәvәddәt var imiş.
Hәr ikisi Aşıq Pәriyә bir növ aşiq olub,
onun mәdhindә şerlәr yazarlarmış.
Mәhәmmәd bәyin bir qәzәlinә cavab
olaraq atidәki şerlәri inşad etmişdir:
Yetişdi, Aşiqa, әşari-mövzunun bu
rüsvayә,
Hәmana bәxt saldı başimә guya
mәnim sayә.
Bu nә әyyami-piridir, yenә nә
küştigiridir,
Burax bu şüğlu, ey piran, mәnim
tәk bari bürnayә!
Dolaşma şanә tәk sәn çox
o giysuyi-pәrişanә,
İlişsә payinә bir tük,
gedәr başın bu sövdayә.
Bükülmüş qәdd ilә ol
sәrv baş çәkmәz kәnarından,
Xәdәnki-cansitan müşkül
girәr böylә pozuq yayә.
Gәrәk dәrd әhli dәrdin
әhli-dәrdә eylәsin hali,
Giriftarәm sәnin tәk mәn dә
bir sәrvi-dilarayә.
Mәgәr mәşuqun aşiq
qaşını oxşatdı, ey Aşiq,
Yeni ayә vә ya yayә, әgәr
göydәn yenә ayә.
Bir ay üzlü, qara gözlü,
şәkәr sözlü, sözü duzlu,
Beli incә, ağız qönçә,
lәbi şәhdi-müsәffayә.
Bu qәzәlin ikinci beytindәn belә
anlaşılır ki, Mәhәmmәd bәy sinndә
Mirzә Hәsәndәn böyük imiş. Necә
ki, Mirzә ona zәrifanә deyir: Sövdayi-eşqi
әyyami-piridә boşla vә bu şüğlü
mәnim tәk bürnaya--cavana hәvalә elә.
Bainhәmә Mәhәmmәd bәy
Mirzә Hәsәndәn artıq yaşayıbdır.