KӘRBӘLAYİ QULU XARRAT VӘLӘDİ-MӘHӘMMӘD PӘRİ NAZZADӘ "YUSİFİ"

Kәrbәlayi Qulunun sәnәti xarratlıq idi. Çox dәqiq vә әhli-zövq, şirinkәlam bir şәxs idi ki, cümlә Şuşa әhli onu әziz vә mehriban tutardı. Öz sәnәtindә artıq mәharәti olduğu kimi, elmi-musiqidәn dәxi baxәbәr idi vә Qarabağın mәşhur xanәndәlәri ki, ibarәt[dir] Hacı Hüsidәn, Mәşhәdi İsadan, Çәtәnә Mәhәmmәdin oğlu Әsәddәn, Әbdülbaqi vә qeyrilәrindәn, onun dәstpәrvәrdәlәridir.

Kәrbәla faciәsinin şәbihini göstәrmәkdә onun misli yox idi. Belә ki, şәbihgәrdanlığın binasını vә ziyadә şükuh dәstgah ilә bu hüznavәr keyfiyyәtin macәrasını tәsis vә tәşkil etmәkdә onun yәdi-beyzası vardı.

Belә rәvayәt olunur ki, bir dәfә bir işdәn ötrü Kәrbәlayi Qulu Tiflisә gәlibmiş. Öz dәstpәrvәrdәsi olan Әbdülbaqidәn kәmetinalıq izhar edibdir vә Kәrbәlayi Qulu bunun sәbәbini bilmәk istәdikdә cavan xanәndә onun cavabında sәrt sözlәr ilә deyibdir ki: "Mәnim nişәst-bәrxast etdiyim adamlar Tiflisin nücәbası vә gürcü knyazlarıdır. Sәninlә mәnim nә әlaqә vә rәf-rücuum ola bilәr?" Kәrbәlayi Qulu onun müqabilindә cavab verib ki: "Sәn sövtünlә mәğrurlanıb ustadına kәc baxırsansa, әlimdәki sәnәtim dәxi mәnim üçün mayeyi-fәxrdir vә mәni sәnә hәrgiz möhtac etmәz". Bu göftügudan sonra Xarrat Qulu bir zәrif qәlyan sәri qayırıb vә onun üstünә bu şeri yazıb, o vaxtdakı Qafqaz canişini veliki knyaz Mixail Nikolayeviçә tәqdim edibdir:

Çube-zәifra әgәrәş tәrbiyәt dәhi,

Cayi resәd ke busәgәhe-xosrovan bovәd[1].

[1] Tərcüməsi:

Әgәr zәif (zәrif) çubuğa ziynәt versәn,

Vaxt olar ki, şahların öpüş yeri olar.

Xarrat Qulunun belә zәrif işi sәrdara xoş gәlib, ona hәdiyyәlәr әta edibdir vә Әbdülbaqi öz işindәn xәcalәt çәkibdir.

Mәrhum Abdulla bәy yazdığı hәcvә cavab verәnlәrdәn, necә ki, sabiqdә zikr olundu, birisi dә Mirzә Mehdi Gәncәvi idi--"Naci" tәxәllüs. Çün Naci cümlә Qarabağ әhlinin irzü namusuna toxunub, İbrahim xanın hәr gecә bir düxtәri-bakirә almağına işarә qılmışdı, ol sәbәbdәn şüәrayi-Qarabağ ona cavab vermәyi özlәrinә borc bilib, bu әmri Xarrat Quluya hәvalә etmişdilәr ki, hәcvguluqda onun misli yoxdu. Vә Xarrat Qulu dәxi dörd hәcv dalbadal Naciyә göndәrmişdi. Әvvәlki hәcvin axırını bu şerlәr ilә qurtarır:

Çöp uzatmaz arının deşiyinә bir әhmәq,

Çünki niştәr kimi var nişi onun, niş uranәst.

Tәmәi-xәlәt ilә özünü saldın tәlәyә,

Bәli, quyruq görә tülkü tәlә içrә düşәnәst.

Mehdiya, mәhdi-tәfәkkürdә idi tifli-xәyal,

Oyadıbsan yuxudan, eylә yәqin yatmayanәst.

Dәxi bundan sora tab eylәgilәn, gör ki, sәnin

Hәcvinә rağib olanlar nә qәdәr әhli-fәnәst.

Yusifi, Asivü Novrәs, biri Mahmud, Fәna,

Biri Salar, biri Sadiqi-gürgi-köhәnәst.

Dәxi Agahü Qara, Nazimü Mәhzun, Şәhid,

Fәnni-әşardә hәr birisi bir әhrimәnәst.

Katibü Aşiqü Mәxfiyyü Hәkimü Müznib,

Azәrü Sabitü hicriyyü Vәfara hünәrәst.

Şüәra әllәrinә düşdü әcәb dәstaviz,

Etmәyincә sәni rüsvayi-cahan әl çәkәnәst?

Ol xәbәrdar yәqin "Beyti-xәmuşan" әhli

Hәr biri hәcv yazıb qulluğuna göndәrәnәst.

Şiri-dәrrәndәlәrin saxlamışam zәncirin,

Yoxsa rubah şikar etmәyә cümlә gedәnәst.

Müntәzirdir şüәra Gәncә ara ta görәlәr

Bәyü xanzadә nә gunә sәnә tәnbeh edәnәst.

Qәzәli-Yusifi:

Baz dәr Mesre-çәmәn Yusefe-qol peyda şod,

Әndәliban ço Zoleyxa besәre-ğouğa şod.

Hәmço Fәrhad bәr amәd befәğan morğe-çәmәn,

Qonçe әz bade-sәhәr çon lәbe-Şirin va şod.

Bәr dele-lale әyan gәşt ço Mәcnun daği,

Nәrges әndәr çәmәn әz eşvәgәri Leyla şod.

Kәşte çon Vameqe-bidel beqolestan bolbol,

Dәr qolestan qole-әhmәr ço roxe-Әzra şod.

Sәhne-qolşәn Dogәh әz Şuro-Nәvaye-bolbol

Rast ba lәhne-Homayun por әz ğouğa şod.

Mordeqan әz çәmәne-nәfxeye-İsaye-sәba

Sәr ze xak arәdo birun ze dәmәş әhya şod.

Yusefi dәr ğәme-an delbәre-manәnde-Әyaz

Hәmço Mәhmud rәhe-eşqe-cәhan rosva şod[2].

[2] Tərcüməsi:

Yenә Misir çәmәnindә gül üzlü Yusif göründü,

Bülbüllәr Züleyxa kimi sәs-küyә düşdü.

Çәmәn quşu Fәrhad kimi fәğana gәldi,

Qönçә sәhәr yelindәn Şirinin dodağı kimi açıldı.

Lalәnin ürәyinә Mәcnun kimi od düşdü,

Nәrgis çәmәndә nazlanaraq Leyli oldu.

Bülbül qәmgin Vamiq kimi çәməndә seyr etdi,

Qızıl gül gülüstanda Әzranın üzü kimi oldu.

Bağ-bağça bülbülün Şur, Dügah, Nәva,

Rast vә Humayun ahәnglәri ilә doldu.

Ölülәr İsanın sәhәr nәsimli nәfәsindәn

Torpaqdan baş qaldırıb dirildilәr.

Yusifi o Әyaza oxşar dilbәrin qәmindәn

Mahmud kimi dünyada eşq yolunda rüsvay oldu.

Bundan әlavә Yusifinin gözәl kәlamları çoxdur. Ancaq bununla iktifa edirik: Moşt nomuneye-xәrvarәst[3].

[3] Tərcüməsi:

Bir ovuc (burda, dәn vә s.b.k.) bir xalvarın nümunәsidir.

Mәnası: cüzvә baxıb küllü tәsәvvür elәmәk olar.