MOLLA MӘHӘMMӘD "HÜZNİ"
Molla Hacıbaba oğlu "Hüzni"
tәxәllüs Nuxa şairlәrindәn birisi hesab
olunur. Molla Mәhәmmәdin әsli Küngüt
qәryәsindәndir. Atası Hacı әfәndinin
dәxi tәbi-şeriyyәsi varmış. Molla
Mәhәmmәd öz sәyi ilә bir qәdәr
elmü mәrifәt kәsb edib prixod mollalığına
tәyin olunubdur vә mollalıq ilә güzәran
edәrmiş. Asudә vaxtını şer
söylәmәyә sәrf edәrmiş.
Әsәrlәrindәn [ki], ibarәt ola
tәbriknamә, mәrsiyә, tәrifnamә,
qәzәliyyat vә sair inşaat әnvaından, bir
divan tәrtib olunubdur. Molla Mәhәmmәd Hüzni
vәfat edibdir 1309-cu tarixdә (1822) vәba
naxoşluğundan.
Әsәrlәrindәn bәzi
nümunә olaraq burada tәhrir olundu:
Hәqqi tövhid qılıb qail olan
mizanә,
Eylәr iqdam necә şurü
şәrü üsyanә?!
Etsә Quranә әgәr taәt
әhli-Quran,
Kafiran rәğbәt edib tabe olar Quranә.
Etsә göftarına kirdar
güruhi-ülәma,
Әmri-hәqdәn cühәla bir qәdәm olmaz yanә.
Qövli-hәqdir ki, tәsәllüt bulamaz düşmәni-hәq
Şәri-Mәhmudi tutub taәt edәn yәzdanә.
Rәhnüma olmasa hәmsayә, xәyanәt edәmәz,
Kimsәyә rah bulub, cürәt edib biganә.
Eylә hәr lәhzә hәzәr bir bәşәrin şәrrindәn--
Kim,
olubdur sәn ilә hәmnәfәsü hәmxanә.
Hüzniya,
ta әbәd әnduhü qәrabәt görәmәz,
Kim tәvәkkül edә ixlas ilә hәq sübhanә.
Bu kәlamda şairin artıq bir
elmi vә tәbi-şeriyyәsi görünmәdiyindәn maәda, onun fikirlәrindә dәxi bir növ kәclik vә zәf müşahidә olunur. Mәsәlәn bu beytdә:
Eylә hәr lәhzә hәzәr bir bәşәrin şәrrindәn--
Kim,
olubdur sәn ilә hәmnәfәsü hәmxanә.
Burada
aşkardır ki, hәmnәfәs vә hәmxanәdәn ibarәt kişinin әyalıdır. Vәqta ki, kişi öz әyalını sevmәyib, ona bavәr etmәyә vә hәr dәqiqәdә ondan ehtiyatda olub, özünü
onun şәrrindәn qoruya, onda belә әyal ilә nә növ güzәran etmәk olar vә belә xanәdә rahatlıq vә könül xoşluğu ola bilәrmi? Bu nә fәsad fikirdir ki, şair qeyrilәrin dә qәlbinә bunu ilqa elәyir?
Beş
vaxt namazın övsafında deyibdir:
Hәr kora sadiq olan dәvayi-imandır namaz,
İmtisali-әmri-hәq sübhanә bürhandır namaz.
Gәrçi bәs islamdә taatü ehsanat var,
Әfzәli-mәcmueyi-taatü ehsandır namaz.
Cümlә әdyanın kitabında namaza әmr var,
Bir
mücәrrәd sanma kim, fәrmani-Qurandır namaz.
Dini-islamın
sütunu şövkәtü arayişi,
Mәzhәri-hüsnü rizayi-fәzli-yәzdandır namaz.
Sәddi-rahi-әhrimәn, rövşәngәri-mirati-dil,
Baisi-rizqi-firavan,
qüvvәti-candır
namaz.
Nәfsi-bәdkirdara tabe, fasiqә düşvardır,
Salehü
münqadi-әmri-hәqqә asandır namaz.
Alәmi-zahirdә beynәlxәlq mümtaz olmağa
Qeyri millәtlәrdәn asari-müsәlmandır namaz.
Şiveyi-taatü
mәcmui-mәlayik surәti,
Pişeyi-әhli sülukü
rahi-ürfandır namaz.
Cümlә әza ilә durmaqdır hüzuri-xaliqә,
Bir nә ancaq sanma kim, tәdili-әrkandır namaz.
Mәzhәbi-islamdә bir gülsitani-basәfa
Gahbigah
anda bir bubürdi-xoşxandır namaz.
Taәtü tәqvayә gün-gün rәğbәtü pәrva verib,
Nәhy edib rahi-mәnahidәn, nigәhbandır namaz.
Olsa kim
cuya behiştә
rәhnümayi-mötәbәr,
Rәhnümayi-gülşәni-cәnnatü rizvandır namaz.
Mucibi-tәnzimü tәkrimi-bәni-növi-bәşәr,
Cümleyi-taat
ilә mizanda
yeksandır namaz.
Qәbrdәn mizanә qalxarkәn olub әmri-xuda,
Әhli-islamın
üzündә
nuri-tabandır namaz.
Hüzniya,
ancaq müvәqqәt fәrzlәrdәn maәda
Dәrgәhi-izzәtdә mәqbul olsa, pünhandır namaz.
Elm vә әdәb babında deyibdir:
Әşrәfül-xәlq olmağa bais bәşәr elmü әdәb,
Hadiyi-rahi-riyazi-dadgәr elmü әdәb.
İstәsәn dünyavü üqba
izzü rifәt xәlq ara,
Eylә hasil, sәy edib şamü
sәhәr elmü әdәb.
Malü mәnsәb sahibin eylәr
bәlayә mübtәla.
Sahibin amma bәladәn hifz edәr elmü
әdәb.
Qәm deyil, olmazsa dünya
dövlәtindәn dövlәtin,
Olsa gәr sәrmayeyi-әqlü
hünәr elmü әdәb.
Ehtiram eylәr ümumәn pirü
bürnayn-cahan,
Kim ki, olmuşdur ona deyhimi-sәr elmü
әdәb.
Süni-qüdrәtdәn tikilmiş
gülşәni-alәmdәdir
Bir nihali-barvәr peyvәstәtәr
elmü әdәb.
Eylә kuşiş, etmәyib bir an
tәğafül, Hüzniya,
Rövnәqidir bәzmgahi-xeyrü
şәr elmü әdәb.
Peyğәmbәrimizin şәnindә
deyibdir:
Ey vücudun
rövnәqi-nüzhәtgәhi-darüssәlam,
Zayiri-firdovsi-kuyindir mәlayik sübhü
şam.
Yömni-tәşrifi-qüdumundan bulub
fәzlü şәrәf,
Kәbeyi-әşrәf olubdur
qiblәgahi-xasü am.
Nuri-alәmgiri-xurşidi-cәmalın
eşqinә
Buldu alәm dәrgәhi-izzәtdә
izzü ehtiram.
Xilqәti-әflakdәndir
gövhәri-zatın qәrәz,
Tövfi-kuyindir tәvafi-beytdәn
mәqsudi-tam.
Bir imarәtdir ki,
darül-әmni-şәri-әnvәrin,
Rәxnә bulmaz, olsa min tufan ilә
yövmül-qiyam.
Olsa lütfün, bir bәni-adәm
yaxılmaz atәşә,
Xassә bir adәm ki, dәr
nami-şәrifindә bәnam[1].
Rahi-şәrin tut hәmin salari-dinin, Hüzniya,
Etdiyin
rahi-mәnahidә tәkapudur tamam.
[1]
Şairin özünә işarәdir,
çünki öz adı da Mәhәmmәddir.