MİRZӘ SADIQ "FANİ"

Mirzә Sadıq Molla Әsәdulla oğlu "Fani" tәxәllüs әslәn tәbrizlidir. Bu halda qırx ildәn ziyadәdir ki, Gәncәdә iqamәt edir. Elmi Tәbrizdә öz atasından tәhsil edibdir. Hicrәtin 1255-ci ili zilhiccә ayının 18-ci günü[1] anadan olubdur. Әlan Gәncәdә mәktәbdarlıq ilә iştiğal edir vә lakin mәktәbin qaydası vә üsuli-tәlimi әski qayda üzrәdir.

[1] 1839.

Fani cәnabları farsca vә türkcә yaxşı bilir vә özünün dә qüvveyi-şeriyyәsi fövqәladәdir. Hәr iki dildә çox gözәl şerlәri var. Faninin yazdığı şerlәr әlәlümum tәrbiyәyә, әxlaqa vә hәkәmiyyata dairdir. Divanı var vә lakin çap olunmayıbdır, haman divan "Divani-Fani" adlanır. Faninin gözәl hüsnxәtti var.

Şairin öz iddiasınca yeddinci babası mәşhuri-afaq Şeyx Bәhai әleyhirrәhmәdir. Gәncәdә evlәnibdir vә iki oğlu var. Fani müsinn bir şәxs ikәn yenә zövqü şövqdәn düşmәyibdir. Mәktәb şagirdlәri üçün "Xәmseyi-әdәbiyyә" adlı bir mәcmuә tәrtib qılıbdır. Bu mәcmuә beş cüzdәn ibarәtdir: 1) Lazımdır, 2) Әdәbiyyә, 3) Tәmsilat, 4) İqbaliyyә vә idbariyyә, 5) Әxlaqiyyәdir. Üç әvvәlinci mәtbudur. Bundan әlavә cәnab Faninin "Ağıl, bәxt vә dövlәt" ünvanlı mәnzum bir әsәri dә var. Mәzkur әsәrdә bu üç şeyin hansı birisinin qeyrilәrinә tәrcihi var isә, mәlum olur.

Fani әlan sağdır vә sinni yetmişә baliğdir. Vәhdәt vә üzlәtin yaxşılığı xüsusunda Fani cәnablarına yazılan bir mәktuba qarşı yazır:

Cana, sәnә bu yazdığım әsrar nihandır,

Hәr fәrdi öz әhvalıma bir kәşfi-bәyandır.

Üns atәşi can olduğunu mәn dә bilirdim,

Atәşzәnәvü sәng haman ünsi-cahandır.

Fulad yetәr daşә, çıxar atәşi-suzan,

Keyfiyyәti-üşşaqә bu nә türfә nişandır.

Sayidә olur müşk, yanar ud, çıxar әtr,

Әsbabi-kәmalati-cahan kәsrәti-candır.

Vәhdәt nә odur kim, çәkәsәn cismi kәnarә,

Tәcrid haman tәzkiyәvü tibi-cinandır.

Kәsrәtdә olan vәhdәti tap, kәsbi-kәmal et,

Tövhidi-xuda kәsrәti-cәm ilә әyandır.

Mәcnun kimi yığ başına hәm vahşü tüyuri,

Kәsrәtdә olan vәhdәtü tәcrid hamandar.

Yekrәngdi zahirdә әgәr beyzә yәqinәn,

Aç pәrdәsini, gör iki rәng ilә nihandır.

Pendar ilә mәn hәm özümü fәrd görürdüm,

Güzgüyә baxıb gördüm onu mәhz yalandır.

Düzlük dilәsәn, kәclәr ilә eylәmә ülfәt,

Әyrilә düşәn keyfiyәti-tirü kәmandır.

İstәrsәn әgәr kәsb edәsәn eşqi-hәqiqi.

Bazari-mәcaz içrә bu kalayi-girandır.

İsbati-vücud etmәyә ifnayi-vücud et,

Can feyzi әbәd almağa tuğrayi-әmandır.

Fani sәnә göndәrdi dua şerü qәzәldәn,

Beynәş-şüәra şerü qәzәl lövheyi-candır.