MӘHӘMMӘD
"ŞӘMӘMDUZ"
Çarıqçı Mәhәmmәd
ibn Sәlman "Şәmәmduz"
tәxәllüs dәxi Nuxa şüәrası
silkindәn olub, bәzi әşarü kәlamı
ilә şöhrәt kәsb etmişdir.
Mәhәmmәdin sәnәti
çarıqçılıq olub, fәqir halında
güzәran edәrmiş. Çarıqçı
şairin, әlbәttә, o qәdәr tәvanası
olmayıbdır ki, özünә lazımınca elmü
savad qazansın, amma bir az oxumaq-yazmaq öyrәnib, yenә
öz sәnәtinә mәşğul olubdur. Amma
xudadadi istedadı vә tәbiәti-şeriyyәsi olduğuna
binaәn, macalı olduqca bәzi ittifaqlara nisbәtәn
şerü qәzәl söylәrmiş. Onun
әsәrlәrindәn bir parası nümunә
üçün burada zikr olunur:
QӘZӘL
Çün qәza tiri sәni etdikdә
nişan, ağlama!
Bax, әlacın var isә, tut qarşı
qalxan, ağlama!
Çәrxi-kәcrәftar özü
sәn kimi bir mәxluqdur,
Sәn dә qıl öz dәrdinә
hәr dәmdә dәrman, ağlama!
Aşiqi-sadiq olan hәr dәrdә qatlanmaq
gәrәk,
Sәbr qıl, sәbr әhlinә
yavәri-sübhan, ağlama!
Tab qıl, ol Qeys tәk Leyladәn ayrı
düşmüsәn,
Olmadın Mәcnun kimi sәhrada üryan,
ağlama!
Ey hәkima, ibrәt al hәr dәm
baxıb pәrvanәdәn,
Aşiqin olmaq gәrәkdir bağrı
suzan, ağlama!
Hәqqin "üsrәn yüsrәn"[1]
hökmün hәr zaman sәn yad qıl
Pak "әlәm
nәşrәh"dәdir[2] bu әmri-yәzdan,
ağlama!
[1] Üsrәn yüsrәn [fәinnә
məəl-üsri yüsrәn]--hәr çәtinliyin
bir rahatlığı var. Quranda "İnşirah"
surәsindәn ayә.
[2] ....әlәm nəşrəh ... -- ...
mәgәr şәrh etmәmişik?... Quran
ayәsindәn.
Aqilü huşyar olan etmәk gәrәk
sirrin nihan,
Öldürür bu qәm sәni, bihudә
pünhan ağlama!
Hәr görәn insanı dost sanma, cahanda
aqil ol,
Nari-neyrandan
bәtәrdir tәni-düşman, ağlama!
Sәn vüqar ilә qәmi-hicranı çәk, kamildәn ol,
Saxla
sirrin, etmә
şikvә, gәzmә hәr yan ağlama!
Yetmәdi mәqsudinә bir kәs riyazәt çәkmәmiş,
Sәbr edib zindanә Yusif oldu sultan, ağlama!
Sor
müalic dәrdinә bir vaqifi-әsrardәn,
Umma nakәs kimsәlәrdәn fәzlü ehsan, ağlama!
Hәr nә müşkül dәrd olursa, bulunur dәrman ona,
Eşq dәrdinә müalic olmaz imkan, ağlama!
Görmәdim mәn bir rәfiqi etibarı var ola,
Qalmayıb
alәmdә heç bir әhdü peyman, ağlama!
Ey Şәmәmduz, ol xuda
müşkülgüşa olmuş bizә,
Necә müşkül karın
olsa, eylәr asan,
ağlama!
Şәmәmduzun bu qәzәlindәn bir neçә beytlәr vәznәn sәqil gәlmәyә görә buraxıldı. Bu kәlamda şairin bir beyti bizә ziyadә xoş gәldi. O da şairlәrimizin ümumi adәtinә müğayir olaraq çәrxi-kәcrәftardan nalә etmәyib, onunla müdafiә qılmağı tövsiyә etmәyidir. Necә ki, şair deyibdir:
Çәrxi-kәcrәftar özü sәn kimi bir mәxluqdur,
Sәn dә qıl öz dәrdinә hәr dәmdә dәrman, ağlama!
Bu mәzmunda şeri әvvәlinci dәfәdir ki, bizim şüәralardan biz eşidirik. Adәtәn onların çoxusu, bәlkә hamısı, "çәrxi-kәcrәftar"dan şikayәt edib, nalәvü fәryad edirlәr vә öz tәqsirlәrini, kәmcürәt olmaqlarını bilkülliyyә "çәrxi-kәcmәdar" kimi adı var, özü yox
olan şeyin üstә hәvalә edib yüz dil ilә ondan şikayәt edirlәr.
Dostlarından
"Nasir" tәxәllüs
bir şairә
yazıbdır:
Mәn sanırdım, Nasir, sәni dәrdmәnd,
Bu alәmdә hәr bir dili qanmısan!
Bir
gül idin [sәn]
ol şer bağında,
Mart
ayında bir qar yağıb, yanmısan.
Aşiq gәrәk ah edәndә qan tökә,
Bir mәsәldir: nәr yükünü
nәr çәkә,
Yazmış idim neçә kәlmә
mәzhәkә,
Nә şairsәn,
mәzhәkәdәn sönmüsәn?!
Sınan kimsә neçün girәr
meydana,
Şair gәrәk hәr
nöqtәdәn şey qana,
Piri-müğan
gәrәk duraq divana,
Zәrafәti lәntәranә salmısan.
Onun
üçün tәnә
yazırsan mana,
Bundan sora
sataşmaram mәn
Tap, ver
oxut dilbilәn
yoldaşına,
Zәnnin itib sәn qәmә boyanmısan.
Hәr bәzmdә ariflikdәn dәm vuran,
Bais nәdir oldun belә bədgüman?!
Sitareyi-sübh
ilә karvan
qıran,
Fәrq etmәyib bixәbәr oyanmısan.
Çox
iş gәlir
eşq әhlinin
başına,
Aşiq gәrәk sui-zәndәn daşına,
Çatdırmısan
sinni әlli
yaşına,
Zaye
qılıb bihudә dolanmısan.
Şәmәmduzam, baxmaram hәr kәlama,
Şair gәrәk düzә nәzmi nizama,
Aşiqdә sәbr olur yetincә
Rәfiq ikәn rәqibә inanmısan.
Şәmәmduz cavan ikәn--otuz iki sinnindә 1899-cu [il] iyul ayının
4-dә Nuxa şәhәrindә vәfat edibdir.