HAMBALLAR
Tarixi-miladinin 1921-ci ilindә,-- ki bolşevik
inqilabının Bakıda ikinci ili idi,--tәzә Kommunist
hökumәti var qüvvәtini vә hәvәsini
mәmlәkәti düzәltmәyә sәrf
etmәkdә idi,--mәn dә qohumlarımızın
birinin evindә yaşayırdım. Qabaqca mәnzil tapmaq
fikrinә düşdüm. Rәfiqlәrimin
kömәkliyi ilә vә idarәlәrin
sayәsindә mәnzil dә tapdıq; ancaq mәnә
verilәn üç otağın nә bir
stol-kürsüsü vardı ki, üstündә oturub
yazı yazasan, nә dә bir qeyri avadanlıq vardı.
Haradan da tapmaq olar? Nә dükan-bazar var ki, gedib pul verib
alasan, nә dә çoxluca pul var ki, dәllal
vasitәsilә artıq qiymәt verib hәr bir şeyi
gәtirdәsәn.
Xülasә.
Stol-kürsü qeydindәn dә mәni
qurtaran genә, mәnә tanış idarәnin birisi
oldu; belә ki, bir kağız verdilәr әlimә ki,
gedim Bolşoy Morskoy küçәdә 13 nömrәli
hökumәt anbarından bu şeylәri alım aparım
(söz yox, pulsuz): iki şkaf (kitab şkafı vә
çörәk şkafı), iki kürsü (böyük
vә kiçik), dörd dәnә sandalya (üstә
oturmağa), iki dәnә kravat (biri dәmir, biri taxta), bir
dәnә çaydan (samavar әvәzi) vә bir
dәnә rus qazanı (bozbaş bişirmәyә).
Amma bunu da lazım bilirәm burada qeyd edәm
ki, bu kağızı mәnim әlimә verәn
mәmur kağızı verәndә dedi ki:
"Anbarın müdirinә bu
kağızı göstәr vә söylәginәn
ki, xırda-mırda şey vermәsin ...
yaxşısını versin!"
Hәrçәnd bu sözlәr mәni
bir az fikrә saldı, mәn "Baş üstә"
deyib getdim vә Bolşoy Morskoy küçәdә haman
anbarı tapdım. Anbarın müdiri sarısaqqal kişi
idi. Kağızı nişan verdim. Müdir kağızı
aldı vә başını bulaya-bulaya oxudu vә bir
söz demәyib qәlәmi götürdü, haman
kağızın üstünә bir şey yazdı vә
axırda mәnә verib dedi:
"Yoxdu."
Mәn çıxdım
küçәyә vә kağıza baxıb
gördüm ki, qırmızı mürәkkәblә
yazılıb: "Anbardan daha şeylәr qurtarıb".
Gәtirdim kağızı verdim haman mәnә
kağız verәn idarәnin katibinә, o da
kağızı oxudu vә gülә-gülә dedi:
"Bijlik elәyir."--Vә haman
kağıza bu da qırmızı mürәkkәblә
bir şey yazdı, verdi mәnә vә dedi:
"Bu kağızı apar ver vә
şeylәri götür apar!"--Mәn dedim:
"Axı müdir burda yazır ki, şey yoxdu."
Katib genә gülümsündü vә dedi:
"Bijlik
elәyir."--Mәn dedim:
"Yaxşı,
bәs nә elәmәk, çarә nә?"
Katib bir
az fikirlәşdi
vә mәnim üzümә baxıb dedi:
"Әgәr müdir dirәnsә vә vermәk istәmәsә, onda sәn dә de ki, gedib anbarın hәr yerini axtaracağam."
Küçәyә çıxdım vә çox acmışdım,
gәldim mәnzilә, bir tikә pendir-çörәk yedim vә oğlumun anası ilә bahәm getdik Bolşoy Morskoy küçәyә. Bu dәfә dә müdir kağıza baxıb, genә başını buladı,
amma bir az dayanıb dedi:
“Yaxşı,
hәr nә tapılsa verәrәm; amma bu şeylәrin çoxusu burda yoxdu.”
Müdir
karandaşla siyahidә yazılan şeylәrdәn bir
qazanın üstünә cızıq çәkdi vә dedi: "Yoxdur", şkafın
birinin üstә
cızıq çәkdi vә bir
az üzümә
baxdı, bir dә
kağıza baxdı. Belә oxşayırdı ki, anbar
müdirinin bizә
yazığı gәldi vә
durdu ayağa vә
dedi:
“Gedәk.”
Qabaq
otaqdan keçdim dal otağa, oradan o birisinә vә genә üçüncü otağa;
müdir dә,
biz dә
sağa-sola göz gәzdirә-gәzdirә getdik vә mәnim siyahimdә yazılan şeylәrin birini dә burada görmәdik. Burada lazım olan
şeylәrin
birini dә tapa
bilmәyib,
müdir bizi apardı dördüncü otağa vә mәnә dedi:
“Bax, mәn görürәm ki, sәn bir abırlı qoca
kişisәn,
daha gәlib getmәkdәn yoruldun. Burdakı şeylәri xәzinәdarın müavini dünәn sayıb qoyub burda vә mәnә tapşırıb ki, bir kәsә vermәyim. Mәn cürәt edib bu şeylәri sizә verә bilәrәm: bax, bu şkafı, bu stolu, bax
sandalyaları. Sonra, bax, istәyirsiniz bu stolu da aparınız; hәmi sandalyadır, hәmi dә taxtdır, üstә fәrş salıb oturmaq olar. Bax
çaydan әvәzinә bu beş-altı tarelkanı da sizә verә bilәrәm.”
Sövdәmizi qurtardıq vә qәt olundu ki, hambal çağıraq
şeylәri
aparsın.
Uşağın
anası ilә
çıxdıq vә küçәdә duran
hambalların birini çağırdıq ki, gәlsin danışaq.
Biz
üzümüzü bir hambala tutduq, amma haman dәqiqә bir hambal әvәzinә bir dәstә hambal bizi bürüdü. Bunlar
hamısı İrәvan kürdlәri idi. Biz istәdik qabaqca şeylәri nişan verәk vә
danışaq ki, aparsınlar, amma tәqribәn on beş-iyirmi hambal şeylәri görüb, daha qulaq
asmadılar vә
başladılar haman şeylәri kömәklәşib küçәyә daşımağa. Uzaqda duran
hamballar da hәmçinin
buraya cәm
oldular vә
başladılar bizim şeylәri hәrә özünә yük elәmәyә. Amma çünki hәr hambala bir şey
düşmürdü, onun üçün, mәsәlәn, bir şkafın hәr ayağından vә qapısından bir hambal
yapışmışdı. Biz bilmirdik bunlar nә qayırırlar. Niyә belә elәyirlәr vә bu şeylәri hara aparmaq istәyirlәr? Mәlum ki, bizim bunlarla zarafatımız
yoxdu vә әgәr sövdәlәşmәmiş bunlar şeylәri mәnzilimizә aparsaydılar, biz bilmirdik ki, bunlar
bizdәn nә qәdәr pul tәlәb edәcәklәr; onun üçün dә lazım idi qabaqcadan
danışsınlar, sonra şeylәri götürsünlәr. Amma gördüm ki, mәnә etina elәyәn yoxdu vә şeylәrin bir neçәsi daha hambalların
çiynindә
idi; yerdә qalan
şeylәrin dә üstünә qalan hamballar
düşüb elә kәşakәş vә elә bir qır-vır
salmışdılar ki, mәnә daha qulaq verәn yoxdu.
Gәldim anbar müdirinә dedim ki, bu nә mәrәkәdir vә nә sәbәbә buranın hambalları xalqa әziyyәt verirlәr? Gördüm ki, müdir
özü dә
çiyinlәrini
ata-ata mәәttәl qalıb; bir qәrar ilә ki, acizdir.
Şeylәri dallarına yüklәyәn hamballar gәlib bizә ariz oldular ki, biz düşәk qabağa vә bunlara yol göstәrәk. Mәn labüd qaldım bunlara deyim ki, bir
surәtdә ki, bunlar bizә qulaq asmırlar, bizә bunların xidmәti heç lazım deyil. Mәn bu sözü
ağzımdan qaçıran kimi hambalların bir neçәsi xoruzlana-xoruzlana
üstümüzә hücum elәdilәr vә bağıra-bağıra
bizә bu sözlәri dedilәr:
“Ey
xozeyinlәr! Bizlә zarafat yoxdu. Bizi daha әlә sala bilmәzsiniz. Biz sizә nökәr deyilik, biz hambalıq. Sizin
ixtiyarınız yoxdu bizi müftә işlәdәsiniz. Düşün qabağa, bizi
incitmәyin. Yoxsa
sizin üçün pis keçәr!”
Lap әngәlә düşdük. Әtrafa göz gәzdirdik, bәlkә milisdәn, mәmurdan bir adam görәk, heç kәs yoxdu. Yazıq arvad da istәdi bunları dilә tutsun vә başa salsın ki, axı
burada beş tikә şeyimiz var, bu beş tikә şeyi iyirmi beş hambal aparsa,
axı biz gәrәk indidәn bunu bilәkmi ki, iyirmi beş nәfәr hambal şeylәri aparıb
çıxardandan sonra bizdәn istәyәcәklәri pulu biz tapa bilәrik bunlara verәk, ya yox?!..
Xeyir, bu
allahın bәndәlәrinә bu dәlilli vә isbatlı sözlәrin heç biri kar elәmәdi; hәtta mәn lap çığıra-çığıra
bunlara belәcә yalvardım:
“Yoldaşlar,
vallah, bax, bu şeylәrdәn biz
lap әl çәkdik. Şeylәri aparın öz evinizә.”
Qardaş
bunun cavabında genә bu allahın insanlarından bir nәrә bir küy-kәlәk çıxdı ki, Bolşoy
Morskoy küçә ilә
keçәnlәrin hamısı dayandı bizә tamaşa elәmәyә.
Qardaş
bu nә
müsübәt
idi, başımıza gәldi? Yavaşca arvada dedim:
“Gedәk.”
Düşdük
hambalların, qabağına. Torqovi küçәnin dönәcәyindә rastımıza bir neçә avtomobil çıxdı:
daldan da avtomobil sәsi gәlirdi.
Küçәnin
ortasında bir dәstә әsgәr oxuya-oxuya addımlayırdılar. Sәki ilә gәlib-gedәn camaat o qәdәr idi ki, hambalların bir-ikisini
görürdük, qalanını görmürdük. Krasnovodski
küçәnin
dönәcәyindә yavaşca yapışdım
arvadın әlindәn vә xәlvәtcә soxulduq sol tәrәfdә bir darvazaya. Hәyәtdә üç-dörd uşaq
oynayırdı. Biri bizdәn soruşdu:
“Kimi
axtarırsınız?”
Mәn hәyәt gözәtçisini soruşdum. Bir rus
arvadı da kәnardan
sәslәndi:
“Nә istәyirsiniz?”--Dedim:
“Doktor
Vasilyev burdamı olur?”--Arvad cavab verdi ki:
“Bu hәyәtdә heç hәkim olmur.”--Dedim.
“Bәs buranı bizә nişan veriblәr.”--Dedi:
“Hansı
nömrәni
nişan veriblәr?”--Dedim:
“Otuz iki
nömrәni!”--Dedi:
“Bu ev
qırx beş nömrәdi, siz gәrәk, bax, o tәrәfә gedәsiniz.”
Söz
yox bunlar hamısı kәlәk idi
ki, hamballar rәdd
olsunlar.
Bir bәhanә ilә beş-on dәqiqә burada lәng olub, oğru adam kimi yavaşca
çıxdıq darvazaya tәrәf. Küçә genә camaatla dolu idi. Yavaşca
özümüzü sol tәrәfә verdik vә dәryanı tuşlayıb gәldik çıxdıq
bulvara. Burada yarım saat әylәşdik vә dәryanın mәnzәrәsinin tәsiri altında söz yox, dincәldik vә daha ağır-arxayın gәldik çıxdıq mәnzilimizә.
Bizә lazım olan şeylәri düşdükcә ondan-bundan vә bir parasını pulla Quba
meydanından aldıq; amma sonralar çox vaxt küçәdә hambal görәndә mәn bir növ ehtiyat elәyirdim.
İndi daha bu ehtiyat götürülübdür; çünki vaqeәn dünyada hәr bir kәsdәn qorxmaq lazım gәlsә, allahın aciz olan hambal tayfasından qorxmağa heç bir qorxaq adamın haqqı yoxdur vә gәrәk dә olmasın.