İDİL
KӘNARINDA
(Bir
romanın başı)
Nә gözәldir İdil çayı!
Hacıtәrxan
dairәsindә bu çay daha gözәl nәzәrә gәlir. Bu dairәdә buna çaymı, ya bir uzun göl,
ya bir uzun dәniz
dә desәnyaraşar! Hәqiqәt, çay axar suya deyirik,
deyilmi?
Hacıtәrxan
dairәsindә İdilin haraya
axmasını ancaq su üzәrindә üzәn taxta parçalarından vә qeyri suda üzәn şeylәrdәn dә bilmәk mümkündür. İdil hәqiqәt axırsa da Kür vә Terek kimi
qıjıldamır. Sәssiz-sәmirsiz böyük, geniş,
hәmvar, gözәl, mülayim, mәğrur İdil
müdam hәrәkәtdә bulunursa da, gah vaxt suyun üzü
şüşәdәn körpü
yapılmış kimi nәzәrә gәlir.
İdil bu halәtindә
xüsusәn gecә ay işığında
daha ziyadә
görünür. Ay işığında suyun nazik, xırdaca lәpәciklәri ürәyi saf, ruhu tәmiz, tam vücudu mәhәbbәt ilә dolmuş gözәlin şәfәqli, mehriban gözlәrinә bәnzәyir.
Bu
gümüş şәfәqli lәpәciklәrә diqqәt ilә baxınız: biri batır, әvәzinә bir qeyrisi şәfәqlәnir. Guya utancaq bir gözәl gah sizә baxır, gah yerә....
Ah, bu
gözlәrdә olan nәzakәt, mәhәbbәt, hissiyyat hansı bir әzada ola
bilir? Öylә
bir gözlәrә diqqәt ediniz: sizi sözsüz dәvәt edir. Sizi dünya mәşәqqәtindәn,
müdam hәyat
müharibәsindәn bir neçә saat xilas etmәk istәyir. Siz gedirsiniz
yaşıl ot üzәrindә әylәşib gah buludsuz göyә, gah bu ox kiprikli mәhәbbәtlә dolmuş gözlәrә baxırsınız, sözsüz-felsiz
bir-birinizi düşünürsünüz. Qeyri bir halәtdә bulunmağınızı hiss
edirsiniz.... Belә bir halәtdә dünya mәişәtini, saatda qәlbinizi pozan, qanınızı xarab edәn işlәri bilmәrrә unudursunuz, unudub da әcәba, bu halәt, bu lәzzәt nә üçün hәmişә müyәssәr deyil deyib fikrә gedirsiniz....
Bu gümüş şәfәqli nazik lәpәciklәr dә sizi mәhәbbәt alәminә dәvәt edirlәr. Onlar guya deyirlәr: bәsdir, zәhmәtdә bulundunuz. Tam gün mәşәqqәtdә
bulunan әzaları
rahat ediniz. Mәhәbbәt nә olduğunu
düşününüz....
Ah, nә gözәl mәnzәrә! Nә gözәl alәm! Diqqәt ilә baxıb da qulaq asınız bu nazik lәpәciklәr nәlәr söylәyirlәr. Necә şirin nәğmәlәr oxuyurlar....
Ana balasını "layla balam, layla" sözlәri ilә rahat edir, deyilmi? Siz dә gәrdişi sevirsiniz isә haman
laylanı bu lәpәciklәrdәn eşidirsiniz.... Ürәyiniz
Tamam
vücudunuz ilә
gәrdişә tabe olub da
öz-özünüzә deyirsiniz: mәn sevirәm,
mәn
hamını sevirәm....
Canlı,
cansız şeylәr, bu oturduğum qayıq, bu qayığın dörd tәrәfindә balaca lәpәciklәr, bunlara işıq salan ay, bu
üstümdә
baxan ulduzlar, bu qayıq altında üzәn balıqlar, o kәnarda gәzәn heyvanlar, bu heyvanlara sahib olan
insanlar--bunlar, bunlar hamısı guya mәnim mәhәbbәtimi tәlәb edirlәr....
Fәqәt bir az
keçmiş gördüyünüz vә mәhәbbәt bağladığınız mәnzәrә tәğyir tapır: odur, bir böyük
paraxod tapbıldaya-tapbıldaya var qüvvәtlә suyu yara-yara gedir dә İdilin hәmvar üzünü
çaxnaşdırır. Zorba lәpәlәr
paraxodun hәr iki tәrәfindәn, "şişş", sәslә bir-birini qovurlar. Rastlarına
gәlәn ufacıq qayıqları,
ölüm çanaqlarını bir neçә arşın yuxarı
qalxızırlar. Dağın başında bir
uçuruma düşәn şey kimi balıqçılar bu ölüm
çanağında gah yuxarı qalxırlar, gah birdәn quyuya bәnzәr iki lәpә arasına düşürlәr. Fikir edirsiniz.... Budur, qayıqçılar hazır
suya qәrq
olacaqlar....
Mәnzәrәnin belә bir tәğyir tapmağı
halınızı büsbütün dәyişir. Sizә layla vәd edәn lәpәciklәrin әvәzinә zorba, dәhşәtli, hirsli lәpәlәr,
paraxodun suyu yarıb iti getmәyi,
balıqçıların tәhlükәli
halları, sәs-küyültü,
fışıltı sizi yuxu alәmindәn
yenә mәşәqqәt alәminә salır.
Yenә әski fikirlәr. Yenә müharibә, yenә hәyatı hifz edәrkәn hәyatı puç etmәk, yenә dә tәrәqqi-tәnәzzül, büğaz, hәsәd, kizb, yenә dә qanlı başlar, şad-xürrәm qәhqәhәlәr, yenә dә acından quru yerdә zır-zır edib can verәnlәr, qaz әti ilә plov yeyib qu balış üstә istirahәt edәnlәr, yenә millәt naminә işlәyib millәti satanlar.
Ah, gözәl İdil, mәn bu fikirlәrdәn bir neçә saat azad olmaq istәdim, ruhum, bәdәnim mәnim tәbii yorunuq istәrkәn mәn sәnin nazik, nәzakәtli lәpәciklәrinә pәnah gәtirirdim.