HӘRDӘNBİR

"Mәnim" işim necә olacaqdır?

Vaxt var idi, gecәlәr mәn dә kluba gedәrdim. Gündüz çәkdiyim zәhmәtdәn sonra orada yornuq alardım.... Sonra zәmanә dәyişirildi. Ermәni-müsәlman davası araya gәldi.... Sonra bu sosialistlәr iğtişaş saldılar.... Bundan müqәddәm gecәlәr küçәlәrdә "gecә quşları"na rast gәlirdik. İndi "gecә quşları"nın yerinә qazaqlara, saldatlara rast gәlirsәn. Bundan müqәddәm sәn "gecә quşları"na deyәrdin: "Yavaş get madam, bir sözüm var, pojaliska, hәrgah qorxursan ötürüm....".

İndi qazaqlar, saldatlar deyirlәr: "pastoy", "astanavis", nә bilim daha nә. Sәn dә qulaq asıb durursan. Gәlir axtarır, "iyliyir". Bir şey tapdısa, xoş halına. Әlindәn alıb buraxır. Tapmadısa, "uçastok paydom" deyib boynunun kökünә dә qaşov çәkәcәkdir. İş nә tövr düşübsә, rusun qazağından, saldatından qorxan kimi heç kәsdәn qorxmuram. İstәr beş-altı qoçu dalımca gәlsinlәr, heç birindәn qorxan deyilәm. Amma rus qazağını beş addımda görәndә "afatım" alınır. Nә isә, bir qorxudur canıma düşübdür. Әvvәl qazağın qarnının ağrısını bilmәyirdim, özümü böyük zәhmәtlәrә salırdım. Rusca bilmәyә görә "kakoy takoy prava imeyeş" deyib sual-cavab edirdim. Amma qazaq yenә dә "paydom-paydom" deyib uçastoka sürüyürdü. Elә ki, uçastoka yavuqlaşırdıq, qazaq "nu, stupay çort", deyib buraxırdı....

Bu işә mәn tәәccüb edirdim. A kişi, bu nә olan işdir. İki verst mәni sürüyә-sürüyә aparıbdır, indi beş addım qalanda "nu, stupay çort", deyib buraxır. Tәәccüb burasıdır ki, indi mәn buna deyirәm "paydom", bu gәlmir....

Bir neçә belә ittifaqdan sonra cәnab qazağın qarnının ağrısını bildim: tapança tapdı, xoş halına, tapançanı alıb buraxacaqdır. Tapança tapılmasa, gәrәk "na vodka" verәsәn, yoxsa, uçastoku bәhanә gәtirib küçәlәri gәzdirәcәkdir.

Bu әhvalatı bilәndәn sonra indi qazaq özü dә gәlmәsә, özüm çağırıram: "zemlyak, na" deyib bir boğma verirәm, tainki mәni dindirmәsin....

Belә zәhmәtlәrdәn sonra daha gecә vaxtı mәn küçәyә çıxarammı, daha kluba gedәrәmmi?!....

Hәqiqәt, getmәsәm dә olmayır. Evdә oturub nә iş görüm? Kimin qeybәtini elәyim? Axırda fikrimә bir yaxşı iş düşdü. Neçә illәrdir mәn ruznamә yazırdım. Necә ki, keçәn dәfә dedim, öz fikrimi, hissiyyatımı orada özüm üçün qәlәmә götürürdüm. Heç kәs dә oxumasa, özüm oxuyub lәzzәt alırdım. Ancaq әhvalat az olmağa görә hәftәdә bir, ayda bir yazırdım....

Xub, indi ki, әhvalat çoxdur, niyә yazmayım? Evdә oturub belә fikirdә olarkәn qonşum Kәrbәlayı bәy Hacıbәyovdan bir kağız aldım. Kağızda qonşum yazır:

"Cәnab Arı bәy, sizdәn tәvәqqe edirik bizim mәclisә tәşrif gәtirәsiniz". Mәn durub getdim. Cәnab Kәrbәlayı bәy qabağıma çıxıb bir otağa apardı. Otağa daxil olub gördüm ona qәdәr adam bu otaqda oturub çay içir. Kimi çırt çubuq çәkir, kimi qәlyan xoruldadır, kimi әlindә tәsbeh oynadır.... Mәni görәndә, buyurunuz, Arı bәy, buyurunuz, deyib yuxarı başa apardılar. Qayda üzrә hamının bir-bir gözlәrinә baxıb görüşdük.

Cәnab Kәrbәlayı bәy bir azdan sonra başladı:--Cәnab Arı bәy! Neçә ildir biz qonşuyuq, sizi belә ertәdәn evә gәlәn görmәmişәm. İndi neçә vaxtdır görürәm şamlar yananda evә gәlirsiniz. Sizә nә әcәb, evdә "skuçna", yәni küsvәtlә keçmir?

"Nә edim Kәrbәlayı, indi zәmanә dәyişibdir. Doğrusu, qorxudan evә tez gәlirәm."

"Belә olan surәtdә biz sizdәn tәvәqqe edirik hәr axşam bizә tәşrif gәtirәsiniz. Çünki bizim otaqda necә ki, indi görürsünüz, hәr axşam mәclis var. Danışarıq, söhbәt edәrik.... Siz oxumuş adamsınız. Taza xәbәrlәrdәn-zaddan bizә söylәrsiniz. İndi allaha şükür, qәzetәlәrimiz var, olardan bizә mәlumat verәrsiniz...."

Xülasә, mәn razı oldum. O gecә ermәni-müsәlman davasından bir az söhbәt edib dağıldıq. Getdim evә. Öz-özümә fikir etdim ki, bu yaxşı iş oldu. Mәn indi hәr gün ruznamәmdә yazdığım şeylәri onlara oxuyaram.

İndi ikinci ildir haman mәclisdә öz ruznamәmi oxuyuram. Çox huş-kuş ilә qulaq asırlar. Keçәn aylarda Rusiyada iğtişaş artıq şiddәt etmәyә görә mәn fikrimi bir az dәyişdirdim. Siyasi mәsәlәlәr barәsindә yazırdım. Bir neçә gecәdәn sonra әhli-mәclis gördüm deyir: cәnab Arı bәy, tәvәqqe edirik belә mәsәlәlәri qoyasınız qalsın. Bizim nәyimizә lazım Rusiyada nә iş görürlәr. Bizә ermәni-müsәlman mәsәlәsindәn yazınız, söhbәt ediniz. Bәli, mәn yenә başladım ruznamәmi bu barәdә doldurmağa.... Sonra belә oldu ki, bir az sakitlik oldu. Daha oradan-buradan teleqramlar gәlmәdi. Çarәsiz qalıb oradan-buradan düzәldirdim. Bir mәqam oldu ki, dedilәr ermәnilәr müsәlmanlar ilә barışdılar. Mәn fikrә getdim. Xub, belә olmuş olsa, Kәrbәlayı qonşumun mәclisindә nә oxuyacağam? Bir gecәlik dә әhvalat hazırlayıb getdim. Әhvalatı oxuyandan sonra әhli-mәclisdәn biri dedi:

"Cәnab Arı bәy, indi dum-dum deyirlәr o necә olan şeydir?"

Mәn cavab verdim ki, bәli, o da lazım olan әhvalatdır. İstәyirsiniz sabahdan o barәdә oxuyaram. Hamı razı oldu.

Başladım ruznamәmi dum әhvalatı ilә doldurmağa, dilli-dilsiz dum vәkillәrini meydana çәkmәyә. O qәdәr bunların qulaqlarını doldurdum ki, özlәri sonra dedilәr:

"A kişi, bu "Kәlilә Dimnә" nağılına oxşadı...." Bunlar keçәr gedәr. Ancaq indi dum bağlandı. Ermәni-müsәlman mәsәlәsi dә hәlә bir az yatıbdır. Mәclis dә mәndәn xәbәr-mәbәr gözlәyir. Nә barәdә yazacağam? "Mәnim işim" necә olacaqdır? Nә barәdә söhbәt olsa, gәlәn sәfәr mәlum edәrәm.