HӘFTӘ FӘRYADI

Yaman ad qazanıb "ölәnlәr" adsız ölәnlәrdәn nәflidirlәr!

Mәn bilirәm çox adam mәnim bu sözlәrimә qol qoymayacaqdır. Lakin nә etmәk? Hamı bir fikirdә, hamı bir tәsәvvürdә olmaz....

Bir neçә adam mәnim sözlәrimә qol qoymayacaqdır, deyә mәn fikrimi gizlәdimmi? Gizlәtmәyәcәyәm, qoy hәr kәs nә fikirdә olur-olsun. Lakin mәn yenә deyirәm: "yaman ad qazanıb ölәnlәr adsız ölәnlәrdәn nәflidirlәr". Buyurunuz, әfәndim: mәnim

çox "dostlarım" var. Onların dolanacağına diqqәt edib mәnim kimi "şair" bunların әhvalını nәzmә çәksә, bir "dadsız-duzsuz" hekayә çıxar.... Heç bir nәf görünmәz, siz deyә bilәrsiniz ki, mәnim şerdә әlim yoxdur, ona görә dә yazdığım da "dadsız-duzsuz" olur. Nәf görünmәyir....

Әvәt, әfәndim! "Şerdә mәnim әlim yoxdur" sözlәrinin altında mәn özüm iki әllәrimlә qol qoyaram....

Şer yazmaq asan deyil. Ya gәrәk yatanda sәnә "vergi" verilә, yәni vaqeәdә deyәlәr: sәn sabahdan şairsәn, başla şer yazmağa. Sәn dә şer yazasan ... yainki xeyr, gәrәk neçә illәrlә dәrs oxuyasan, dillәrә aşina olasan. Mәsәlәn, istәyirsәn ki, rus şairi olasan, gәrәkdir rus dilindәn başqa qeyri, firәng, nemsә, ingilis, yapon ... dillәrindә oxumalısan.... Ya xeyr, türk şairi olmaq istәyirsiniz, gәrәk fars, әrәb, "türk" dillәrinә aşina olasınız. "Türk" dili isә bir neçә hissәyә bölünür: mәsәlәn, "nuni-sağırlı" türk dili vә "nuni-sağırsız" türk dili. "Nuni-sağırsız" türk dili yenә bir neçә yerә bölünür. Mәsәlәn: "türki-Çәnbәrәkәndi", "türki-İçәrişәhәri". Hәlә yenә var!....

Xülasә, bu bir böyük elmdir. Buna azından 7-8 il lazımdır türk "dillәrini" oxuyasınız, sonra başlayasınız şer demәyә, ya yazmağa.... Böyük zәhmәtdir. Mәn cavan vaxtında bu elmi oxumadım. İndi qoca vaxtındamı oxuyacağam? Nә lüzumu var?

Gәrәk elә şer ilәmi fikrimizi söylәyәk?

Xeyr, әfәndim! Biz "söz düzmәyi" öyrәnmәmişik, öz fikrimizi "dadsız-duzsuz" hekayә ilә söylәyәcәyiz. Ondan savayı, "dostlarımın" barәsindә yazdığım әhvalatı heç bir şair nәzmә çәkә bilmәz, çünki hәqiqi әhvalat özü çox "dadsız-duzsuz" әhvalatdır. Mәsәlәn, sәhәr yerindәn durub üzünü yuyur, çay içib işә gedir, saat on ikidә, ya birdә "piti", ya "çölmәk", ya "xәmiraşı", ya "düşbәrә" yeyib üstündәn qәlyan xoruldadır, bir az yatıb rahat olur, sonra yenә durub çalışır, çabalayır, axşam dükanını, ya mağazasını, ya kantorunu bağlayıb evә gedir. Şam yeyib yenә dә qәlyan xoruldadır, sonra başını balışa atıb özü dә xoruldayır ... xoruldayır.... Sәhәr yenә dә durur ... bu gün dünәnki kimi, dünәn bugünkü kimi ... hәr gün bir "fikir ilә", bir "qayda-qanunla" güzәranını keçirir.... Bu tövr hәftәlәr keçir, aylar, illәr keçir.

Belә bir cәnabdan nә zәrәr! Axırda dostumuz "tәşrif" aparır.

Buyurunuz, belә bir vücudun yoldaşa, ya bir qeyri adama, ya millәtә vә ya vәtәninә nә xeyri?

Gәldi, baxdı, dolandı, getdi.... Belә vücudun "adı da" özü ilә bәrabәr quylanır; zәngin isә qırx gün "adı" çәkilir; kasıb isә özü "tәşrif" aparan gün "adı" da "tәşrif" aparır.... Bir әsәr-әlamәt qalmır. Öz yavuq adamlarından başqa bunun ölmәyi heç kimә tәsir etmәyir. Heç kimin ürәyini atәşlәndirmir, heç kimin ürәyinә soyuq "kompres" qoymur.... Dostumuz, mәsәlәn, çox tamahkar olsaydı, dükanı, ya mağazasını cümә günlәri açsaydı, özünә tabe olanlara tövrbәtövr әziyyәtlәr versәydi, yainki xeyr, kantorda prikaşiklәri sәhәr saat 6-dan axşam saat 9-dәk işlәtsәydi, mәvaciblәrini әksiltsәydi, nәinki hәftәdә bir gün, bәlkә ildә üç gün dә bayram etmәyә rüxsәt vermәsәydi, ya xeyr, "xoş rәftarı" ilә, "üç mәrtәbә söyüşü" ilә mәşhur olsaydı--yәqin ki, böylә bir şәxs--"xozeyin" ölәndәn sonra ona tabe olanlar, ya sağlığında onunla әlaqәsi olanlar ölәndәn sonra deyәrdilәr: "Ah, yaxşı oldu ki, öldü, canımız qurtardı. Bir az "rahat" olarıq".... Heç olmasa bir neçә yad adamı tәşrif aparmağı ilә sevindirir....

Qırx gün yox ki, bәlkә illәrlә adı mәclislәrdә deyilir.... Çünki buna oxşayan bir adamın barәsindә söhbәt edәndә hәmin dostumuzu yada salıb deyәcәklәr: filankәsdә belә sifәtlәr var idi. Hәlә bundan da artıq onu tanıyan, bilәn başlayacaq hәmin filankәsin "yaxşı" işlәrindәn, "gözәl" hәrәkәtlәrindәn mәclisdә nәql etmәyә....

Böylә adamların isimlәri baqi qalmağına şübhә yoxdur....

Buyurunuz Borçalıya, Qazağa, Şamaxı, Quba uyezdlәrinә, indiyәdәk mәclislәrdә "Halay bәyin", "Kәrәmin", "Mәşәdi Mәcidin" adları dillәrdә zikr olunur. Vaxtında bunların barәsindә qәzetәlәrdә mәqalәlәr yazırdılar, Peterburqdan teleqramlar

göndәrilir idi.

Nedoqrat, Kruşev, Qrinqmut cәnablarının "adları", yәhudilәrin arasında mәşhur olan Alekseyevin, Kuropatkinin "adları" rus kәndlilәrinin mәclislәrindә söylәnir, söylәnәcәkdir. Bu hәlә hәyatlarında, amma ölәndәn sonra "isimlәri" tarixlәrdә yazılacaqdır, milyonlarca adamlar oxuyacaqlar, düşünәcәklәr, anlayacaqlar.... 19 qәrinә bundan müqәddәm olan zalım padşah Neronu hansı tarix oxuyan unudar? Xalqa etdiyi zülmlәri hansı oxucu bilmir?

Yәqin ki, bu ali cәnablar da bizim dostumuz kimi günlәrini qәlyan xoruldada-xoruldada keçirtsәydilәr, "ismi-şәriflәr"i nә mәclislәrdә söylәnәrdi, nә dә tarixlәrdә yazılardı. Yәqin ki, Tripov "patronlara heyfiniz gәlmәsin" sözlәrini demәsәydi, hәyatında ismi bu "şәrafәtlә", ölәndәn sonra daha artacaq "şöhrәtlә" söylәnmәzdi vә söylәnmәyәcәk idi.

Xeyr, әfәndim! "Nә o yanlıq vә nә bu yanlıq" ilә dolanacaq etmәkdәn nә hasil, nә sәmәrә? Әlinizdәn gәlmәyir lamәhalә, "yamanlıq edib ölmәk, yaxşılıq mәslәhәtdir". Tainki qalanlara bir xeyir olsun....

"Gәldi, baxdı, dolandı, getdi!". Hamı belә bir nәzәrdә, belә bir xasiyyәtdә olsaydı, mәlumatımız çox az olardı.

Nerәdәn bilәrdik ki, "neronlar", "zöhhaklar" kәndi ixtiyarlarını göstәrmәk üçün insanın qanını su yerinә axıdıblar? Nerәdәn bilәrdik ki, ayda әlli, ya yüz, ya min, ya on min manat alınan mәvacibә insan dinini, imanını, vicdanını satar? Nerәdәn bilәrdik ki, "qüvvәtsiz qüvvәtlinin" yanında hәmişә tәqsirkar olar? Ya xeyr, "zәngin" yalan da söylәsә, "kasıb" bәli, bәli deyәr? Nerәdәn bilәrdik ki, fәhlәlәrin yaralı әllәrilә milyonlar qazananlar haman fәhlәlәri heyvan dәrәcәsindә bilirlәr? Nerәdәn bilәrdik ki, doğru söz söylәyәnlәr, haqq yolunu arayanlar dar ağaclarına nәsib olarlar, qazamatlarda çürüyәrlәr, topun, tüfәngin güllәlәrinә nişanә qoyularlar? Nerәdәn daha bilәrdik ki, yerin, göyün bir allahından başqa, bir dә bir qeyri "mәbud" da olarmış?....

Ah, zavallı "dostlarımız", yaxşılıq әlinizdәn gәlmirdi, yamanlığa nә sözünüz? Siz dünyaya "gәldiniz, baxdınız, dolandınız, getdiniz". Bәlkә qeyrilәri bununla bәs, buna kifayәt etmәyirlәr, "mәlumat" arayırlar.... Tәk yaxşılığa, gözәl sifәtlәrә dair

mәlumat "mәlumat"sız, әsәrsiz olar, lәzzәti olmaz....

İnsan hәmişә şirin şey yesә, haman şirinin lәzzәtini bilmәz, lakin bir acı dәrmandan sonra şәrbәt içsә, dodaqlarını da dili ilә yalayacaqdır....

Hәr işimiz belәdir, әfәndim!

Әrәbistanın istisini hiss etmәsәniz, Rusiyanın yelsiz, yanaq qızardan morozuna, sazağına qiymәt qoymazsınız, aclığı görmәyәn adam toxluğun lәzzәtini bilmәz, azarlı olmayan adam saf bәdәnin qәdrini anlamaz, zülm çәkmәyәn millәt hürriyyәt

nә olmağını düşünmәz. Açıq demәli: yaman, fәna işlәr olmasaydı, yaxşı işlәr dә olmazdı, bu, tәbiidir.

İnsanda bu qüvvә, yeni bir şeyi, ya bir hәrәkәti bir qeyri şeydәn, qeyri hәrәkәtdәn seçmәk böyük bir dәrәcәyә çatıbdır. Hal-hazırda bir neçә ülәma bu mәsәlәni hәll edib ki, әqil, nitq insanı heyvandan ayırır. Lakin bu qüvvә, yәni gördüyümüz,

eşitdiyimiz, anladığımız şeylәrә tәfavüt qoymaq vә sonra bir-birinә oxşayan şeylәri bir yerә toplayıb qeyri bir yerә toplanmış bir cinsdәn olan şeylәrdәn ayırmaq, tәrcih vermәk qüvvәsi insanı heyvan dәrәcәsindәn xilas edir. Hәqiqәt, belә bir qüvvә insanda artıq dәrәcәdә olmasaydı, o da heyvan kimi bir halәtdә qalardı. Elmdә, fәnndә, dolanacaqda, heç bir vaxt tәrәqqi edә bilmәzdik....

Әlbәttә, bu qüvvә hamıda bir dәrәcәdә olmur, birindә az, birindә çox olarkәn artmağı işlәtmәyә, tәcrübәyә bağlıdır.

Bilәcәridәn uzaq bir qeyri yerә getmәmiş olsanız, qeyri gözәl şәhәrlәrdәn--Lissabondan, Odessadan gәlәn şәxs sizә çox da dedi: Bakı çox üfunәtli, zibilli, tozlu şәhәrdir, küçәlәri dar, mostovoyu yaman, faytonçuları adamın üstünә baxıb minik qәbul edirlәr. Şәhәr "ataları" narzan, borjom, şampan içәndә, kasıblar qurdlu, mikroblu suya da hәsrәtdirlәr.... Zәnginlәr günlәrini bağlarda, "daçalarda" axşamlar klublarda keçirәndә, kasıblar qorxularından küçәyә dә çıxa bilmirlәr.... Hәr dәfә çıxanda da gәrәk vәsiyyәt edәsәn. Bir dә gördün, bir-birinә "zarafatca" güllә atdılar, gәldi sәnin böyrünә dәydi.... İndi bağda da oturmaq mümkün deyil. Bir dә gördünüz bir "qalmağal" düşdü: kişilәr qaçdılar, arvadlar "vay" deyib özlәrindәn getdilәr, uşaqlarını götürüb qaçarkәn bir-birinә toqqaşıb yerә dәydilәr, vaveyla sәsi ölkәni götürdü, ata oğulu, ana qızını, qız anasını tanımır, hәrәsi öz canını qurtarmaq istәyir.... Qorodovoylar isә qorxularından daha tәk-tәk gәzmirlәr. Beşi, onu bir yerә cәm olub qaranlıq yerlәrdә "madonnalar" gözlәyirlәr, ya onlar ilә söhbәt edirlәr....

Bәli, belә bir şәhәrdәn başqa qeyri şәhәr görmәyәnә qeyri şәhәrlәri yüz tәrif et, yenә deyәcәk:

"Allah verib bizim Bakıya...."

Bәli, әfәndim! Allah artıqlığınca veribdir, fәqәt nә hasil?

Cibә lazım olan qızıl yerdәn çıxır, lakin insana lazım olan "qızıl", insanı heyvandan ayıran "qüvvә" nerәdәdir?

Nә isә, bu qüvvә bizdә alçaq dәrәcәdәdir. Yaxşı ilә yamana hәlә tәfavüt qoya bilmiriz, "allah bizә veribdir" deyib arxayın oturmuşuq, nә şәhәr, nә camaat, nә dövlәt işlәri bizi ayıltmır....

Deyә dә bilmiriz ki, hamı burada olanlar yaxşı sifәtlәr göstәrib o dünyaya köçürlәr, ya xeyr, hamı yaman işlәrdәn sonra "tәşrif" aparırlar, ya xeyr, "gәldi, baxdı, dolandı getdi" qanunu ilә dolanacaq edәrkәn, bu "puç" dünyadan әl götürürlәr. Heç

birini deyә bilmiriz. Yaxşı da var, yaman da, "dәrviş" misallı olanlarımız da az deyil....

Bununla belә, heç birindәn ibrәt almaq xәyalımız yoxdur. Xüsusәn yaman sifәtlәr ilә "ölәnlәrә" diqqәt etmiriz. Bunlardır bizә tәrbiyә verәn, bizim gözümüzü açan, bunlardır bizi quyulardan, uçurumlardan saxlayan, bizә gәlәcәyi tәlim edәn vә hal-hazırda sәhvlәrdәn xilas edәn....

Biz isә "neçә il" bir sәhvdә olarkәn sonradan gözümüz görә-görә, ağlımız "kәsә-kәsә" yenә sәhv etdik....

Bağırtımız ölkәni götürübdür, lakin әlimiz nerәyә çatacaqdır?! Bundan sonra yaman ad qazanıb "ölәnlәrә" artıq diqqәt olunsa, böyük mәnfәәtlәrә sahib olarıq. Adsız ölәnlәrdәn nә mәnfәәt!