Fəzail İbrahimli
Qarabağ böyük siyasətin məngənəsində
80-cı illərin sonunda keçmiş SSRİ ərazisində dövrümüzün ən kəskin münaqişələrindən biri olan Dağlıq Qarabağ problemi meydana çıxdı. Ermənistan beynəlxalq hüquq normalarını pozaraq, Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirmək məqsədilə məkrli fəaliyyətə başladı. 1989-cu il dekabrın 1-də Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Bütün dünyanın gözü qabağında Ermənistan Azərbaycana açıq hərbi təcavüzə başladı. Rusiya hərbi qüvvələrinin və Qərb himayədarlarının havadarlığı ilə 1992-ci ilin əvvəllərində Ermənistan silahlı qüvvələri Dağlıq Qarabağda azərbaycanlıların yaşadıqları sonuncu yaşayış məntəqələrini işğal etdilər. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-a keçən gecə XX əsrin ən böyük faciələrindən biri olan Xocalı faciəsi törədildi. 1992-ci il mayın 8-də Şuşa şəhərini işğal etməklə ermənilər bütün Yuxarı Qarabağa yiyələndilər. 1992-ci il mayın 17-də Laçın şəhəri işğal edildi. Dağlıq Qarabağ bölgəsinin sərhədlərindən kənarda olan Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonlarının işğalı ilə Azərbaycan öz ərazisinin 20 faizini itirdi, 1 milyon insan öz vətənində qaçqına çevrildi. Bütün bunlar dünyanın gözü qabağında baş verdi, dünya susdu, Ermənistanı təcavüzkar dövlət adlandırmadı və bu gün də adlandırmır. Nədir səbəb?
Tarixi keçmişimizə nəzər salaq: 1723-cü ilin sentyabrın 3-də I Pyotr Peterburqda Bakının alınmasını təntənə ilə qeyd etdi. 1724-cü il 10 noyabrda üç erməni katalikosunu qəbul edib, onların Xəzəryanı əyalətlərdə yerləşmək barədə xahişini dinlədi. Bu məsələ ilə bağlı Pyotrun verdiyi göstərişdə deyilirdi: “Ermənilərin Gilan, Mazandaran, Bakı, Dərbənd və başqa yerlərdə yerləşdirilməsinə çalışın, bu bölgədəki yerli əhalini isə imkan düşdükcə sıxışdırıb çıxarın. Tarixə “Pyotrun vəsiyyəti”adıyla daxil olan böyük siyasətin reallaşması Şimali Azərbaycanın Çar Rusiyası tərəfindən işğalından sonra mümkün oldu. Türkmənçay müqaviləsinin (1828-ci il 10 fevral) 12, 14 və 15-ci maddələri “Təbəə alış-verişi”ilə bağlı idi. Bu maddələrə əsasən, İrandan köçürülən ermənilər Naxçıvanda və Qarabağda bəy-xan torpaqlarında yerləşdirildi.
N.Şavrov yazırdı: “Biz müstəmləkəçilik fəaliyyətinə Güney Qafqazda rus əhalisinin deyil, bizə yad olan xalqların yerləşdirilməsindən başladıq. 1828-ci ildən 1830-cu ilə kimi Güney Qafqaza İrandan 40 min, Türkiyədən isə 84 mindən çox erməni köçürülərək, onları Yelizavetpol (Gəncə) və İrəvan quberniyalarının ən yaxşı torpaqlarında yerləşdirdik. Onlara 200 min desyatindən çox xəzinə torpağı ayrılmış və 2 milyon manatlıq xüsusi sahibkar torpağı satın alınmışdır. Yelizavetpol quberniyasının dağlıq hissəsi (indiki Dağlıq Qarabağ - F. İ.) və Göyçə gölünün sahilində həmin ermənilər yurd saldı.”Məhz bu vaxtdan başlayaraq Dağlıq Qarabağ müxtəlif tarixi dövrlərdə böyük siyasətin məngənəsinə düşdü. Rusiyanın siyasi və hərbi dəstəyi nəticəsində XX əsrdə Azərbaycana qarşı dəfələrlə təcavüzkar mövqedən çıxış edən Ermənistan siyasi proseslərdə “girova”çevrildi. Bolşeviklərin hakimiyyətə gəldiyi dövrdə Zəngəzur torpaqlarını mənimsəyən, Dağlıq Qarabağa Muxtariyyət statusu verilməsi ilə kifayətlənən ermənilər bolşeviklərin hakimiyyətinin süqutu dövründə Dağlıq Qarabağı işğal etdilər. Bütün bunlar Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi, dünya dövlətlərinin Azərbaycana marağı və bu maraqlar altında gizlənən məkrli niyyətlərin nəticəsində baş vermişdir.
Lakin tarixi bir həqiqət hamıya məlumdur: Haqq əzilər, lakin üzülməz. Xalq tarixin bir anında ayağa qalxıb öz tarixi torpaqlarının sahibi olacaq, təcavüzkarlar öz layiqli cəzasını alacaq, Azərbaycan öz müstəqil dövlətinin əbədi və əzəli sahibi olacaqdır.