Rövşən Qəmbərov

qarabağ problemi və azərbaycan əsgəri

Son dövrlərin hadisələri, xüsusilə Budapeşt məhkəməsinin Azərbaycan Ordusunun zabiti Ramil Səfərov haqqında ədalətsiz qərar çıxarması onsuz da gərgin olan əsəbləri daha da gərginləşdirmişdir. Gec-tez həll olunacaq «Qarabağ problemi»ni təzədən manşetə çıxarmaq üçün bu hadisə kifayət idi. Nəticədə insanların hisslərinin qəzəblə birləşməsi təbii ki, öz reaksiyasını verəcəkdir. Dağlıq Qarabağ ətrafında erməni- Azərbaycan münaqişəsini həll etmək üçün istər hər iki respublikanın siyasi dairələrində, istərsə də xarici siyasətçilər arasında indiyə qədər yüzlərlə təkliflər və tövsiyyələr irəli sürülmüşdür. Onların arasında ingilis siyasətçi alimi C.Qordonun planı xüsusi maraq doğurur. Bu plana əsasən Zəngəzur Azərbaycanla birləşir və əvəzində Dağlıq Qarabağ Ermənistana verilir. Lakin bu erməniləri razı salmadı, çünki onda Azərbaycan bir növ Naxçıvanla birləşib Türkiyəyə birbaşa çıxış əldə edir. Bu isə, Türkiyənin birbaşa Orta Asiya Türk Respublikaları ilə birləşməsinə və nəhayət, Turan dövlətinin yaranmasına səbəb ola bilər. İkinci bir tərəfdən, Ermənistanın xarici aləmlə, xüsusən İranla sərhədləri bağlanaraq, bir növ anklava çevrilmiş olur. Digər tərəfdən, ermənilərin gələcək strateci planlarına Naxçıvanı da ələ keçirmək daxil olduğu üçün, onun Azərbaycanla birləşməsinə və Azərbaycanla Türkiyə arasında bir körpü rolu oynamasına razılıq vermirlər. Bu plan heç İran və Rusiyanın siyasi dairələri tərəfindən də qəbul olunmur, çünki onlar da regionda güclü Turan dövləti yarana bilməsindən ehtiyat edirlər. Ancaq bu problemlərin, təkliflərin həllinin bir yolu var, o da Azərbaycan əsgərinin həll edəcəyi yoldur.

Bu problem ətrafında Ə.Qəşəmoğlunun təklifləri də maraq doğurmaya bilmir. O, «Dağlıq Qarabağ problemi və onun həlli» məqaləsində yazır: «...Beynəlxalq aləmin Dağlıq Qarabağın bizim dövlətin tərkibində qalmasına kömək etməsi üçün respublikanın imici Dağlıq Qarabağın imicindən yüksək olmalıdır. Özümüzü bir anlığa o beynəlxalq qüvvələrin yerinə qoyaq. Axı, Azərbaycan feodal qayda-qanununun hökm sürdüyü bir ölkə kimi tanıdılırsa, niyə biz, yəni beynəlxalq aləm daha qabaqcıl, bizə daha yaxın olan kimi tanıdılmış Dağlıq Qarabağı geriyə addım atmağa, feodal Azərbaycanının tərkibinə daxil olmağa kömək etməliyik?» Mövzumuzla bilavasitə bağlı olduğundan müəllifin irəli sürdüyü fikirlər bizim üçün də maraqlı olmaya bilməz. Müəllif problemin həlli üçün aşağıdakıları təklif edir:

1) Problemin həlli üçün həm Azərbaycanda, həm də Ermənistanda rəy formalaşdırılmalıdır və beynəlxalq təşkilatlar ona kömək etməlidirlər;

2) Ermənistan və Azərbaycan əhalisi biri-birinə yaxınlaşmalıdır, çünki belə bir yaxınlaşma olmadan problemin həllindən danışmaq qeyri-mümkündür;

3) Ermənistan əhalisi içərisində təbliğatı gücləndirərək onları belə bir fakt qarşısında qoymaq lazımdır ki, Dağlıq Qarabağ qədim Azərbaycan torpağıdır və onun əlindən alına bilməz. Eyni zamanda, Azərbaycan əhalisini də inandırmaq lazımdır ki, Dağlıq Qarabağa geniş mənada siyasi müstəqillik verilməlidir;

4) Həm Ermənistan, həm də Azərbaycan əhalisinə deyilməlidir ki, bu münaqişədə 3-cü tərəf də var, amma bu üçüncü tərəfin adını deməmək lazımdır, yoxsa o diqqət mərkəzinə çevrilə bilər;

5) Ermənilərin və azərbaycanlıların ayrı-ayrı sahələrdə çalışan adamları ilə görüşməli, onlar arasında müəyyən əlaqələr yaradılmalıdır;

6) Azərbaycan ordusu gücləndirilməlidir və s.

Bizə belə gəlir ki, Yuxarı Qarabağda erməni-Azərbaycan münaqişəsini aradan qaldırmaq üçün, ümumiyyətlə, bu təhlükədə Qafqazda hərbi-siyasi və ideoloji stabilliyə nail olmaq lazımdır. Bunun yolları aşağıdakılardır:

- Qafqaz təhlükəsizlik kompleksi kimi;

- Qafqaz regionunun birliyi və vəhdəti;

- Qafqazın bölünməzliyi: onların dostluğu və həmrəyliyi;

- Xarici hərbi qüvvələrin və bazaların Qafqazdan uzaqlaşdırılması;

- Qafqazdaxili problemlərin qafqazlıların özləri tərəfindən həll edilməsi;

- Qafqaz xüsusi, əlahiddə, özünəməxsus xüsusiyyətləri olan sivil bir regiondur;

- Xaricilərin Qafqazda xüsusi maraqları olduğu üçün onlar buradakı münaqişəli vəziyyətlərin stabilləşməsi tərəfdarı deyillər və hər an bu münaqişələrdən öz mənafeləri naminə bir kart kimi istifadə etməyə çalışırlar;

- Yığcam «Qafqaz evi»nin yaradılması, onun vahid iqtisadi, siyasi və hərbi zonaya çevrilməsi;

- Qüvvələr nisbətinin tarazlaşdırılması, yəni paritetin əldə olunması, yüksək dərəcədə silahlanmaya yol verilməməsi.

Bunlar Qafqazdakı münaqişəli vəziyyətin aradan qaldırılması üçün zəruri olan amillərdir.

1992-ci ildən ATƏT tərkibində fəaliyyət göstərən Minsk Qrupu və onun üzvləri olan ABŞ, Fransa, Rusiya Dağlıq Qarabağ probleminin sülh yolu ilə həll olunması istiqamətində bir sıra konkret təkliflərlə çıxış etmişlər və indi də edirlər. Bu təkliflərdən bəziləri Ermənistan, bir qismi isə Azərbaycan tərəfindən onların mənafe və maraqları üçün uyğun gəlmədiyindən qəbul olunmamışdı. Ter-Petrosyanın istefasına qədər mövcud olmuş təkliflər bir növ hər iki tərəfi razı salırdı və onun qəbul edilməsi üçün danışıqlar aparılırdı. Lakin bu təkliflər də həm erməniləri, həm də Moskvanın müəyyən dairələrini razı salmırdı. Ona görə də Ter-Petrosyan istefa verməli oldu və ermənilər yeni bir təkliflə-«ümumi dövlət» yaratmaq təklifilə çıxış etdilər. Bu təklif təbii ki, Azərbaycan tərəfini razı sala bilməzdi və ona görə də qəbul olunmadı. Erməni tərəfi belə bir təkliflə çıxış edəndə çox yaxşı bilirdilər ki, onu Azərbaycan qəbul etməyəcək. Onlar sadəcə olaraq vaxt udmaq, yeni-yeni silahlarla öz ordularını möhkəmləndirmək və təchiz etmək, beləliklə də yenidən öz planlarını qəbul etdirmək istəyirlər. Həm də məsələnin həllinin uzadılması onlara xeyirdir. Bunun nəticəsində işğal olunan torpaqların istismarı və mənimsənilməsi, o yerlərdən köçənlərə bir növ torpaqların yadlaşması, unudulması, ermənilər tərəfindən isə özününküləşdirilməsi prosesi gedə bilər. Rusların Kiprdə yerləşdirmiş olduqları S-300 tipli raketlərin və MİQ-18 tipli hərbi təyyarələrin Ermənistandakı Rusiya bazalarında yerləşdirilməsi və oradan da əl altından Ermənistan ordusuna ötürülməsi faktı ermənilərin problemi zor gücünə həll etmək istəyindən irəli gəlir. Lakin bütün bunlar ruhdan düşmək üçün əsas vermir. Biz səfərbərlik etməli və müharibəyə başlamalıyıq. Qələbəyə gedən yol yalnız budur. Başqa yol yoxdur.