-
Rəsmi adı:
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Yarandığı tarix:
9 fevral 1924-cü il
Paytaxtı:
Naxçıvan
şəhəri
Ərazisi:
5502,75 km2
Dövlət dili:
Azərbaycan
dili
Pul vahidi:
Manat
Əhalisi (1000 nəfərlə):
465,7
Milli tərkibi:
99,6% azərbaycanlı
1 km2 düşən əhali
(nəfərlə):
85
Kənd əhalisi (min
nəfər):
300,7 min nəfər
Şəhər əhalisi (min
nəfər):
165,0 min nəfər
Paytaxt Naxçıvan şəhərindən və 7 inzibati rayondan - Şərur, Babək,
Ordubad, Culfa, Kəngərli, Şahbuz, Sədərək təşkil olunub. 5 şəhəri (Naxçıvan,
Ordubad, Culfa, Şərur və Şahbuz), 8 qəsəbəsi, 207 kəndi vardır.
Azərbaycan Respublikasının 1995-ci ildə referendum yolu ilə qəbul
olunmuş yeni Konstitusiyasına əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikası
Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir.
Muxtar dövlətin özünün Konstitusiyası, Ali Məclisi, Nazirlər Kabineti və
Ali Məhkəməsi vardır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45
deputatdan ibarətdir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Konstitusiyaya əsasən
muxtar respublikanın Ali vəzifəli şəxsidir. Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Ali vəzifəli şəxsi Konstitusiya ilə onun səlahiyyətinə
aid edilən məsələlər üzrə fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə
sərəncamlar qəbul edir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunları
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri tərəfindən
imzalanır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan
Respublikasının dövlət bayrağı, gerbi və Azərbaycan Respublikasının
dövlət himnidir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında idarəetmə sistemi Azərbaycan
Respublikası ilə eyniyyət təşkil edir. Muxtar respublikanın şəhər və
rayon ərazi vahidləri icra hakimiyyətləri tərəfindən idarə olunur. İcra
hakimiyyətlərinin başçıları Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi
Sədrinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən
təyin olunurlar.
Ulu öndər Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən muxtar respublika
parlamentinin 1990-cı il 17 noyabr tarixli sessiyasında muxtar
respublikanın rəsmi adından «Sovet Sosialist» sözləri çıxarılmış,
qanunverici hakimiyyət orqanının adı dəyişilərək Ali Məclis qoyulmuş,
ilk dəfə olaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918-1920) üçrəngli
bayrağı Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul
olunmuşdur.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ermənistan (sərhəd xəttinin uzunluğu 246 km),
Türkiyə (11 km) və İranla (204 km) həmsərhəddir.
Moskva (1921-ci il, 16 mart) və Qars (1921-ci il, 13 oktyabr)
müqavilələri imzalanarkən 6 min kvadrat kilometrdən artıq ərazisi olan
Naxçıvan Muxtar Respublikasının torpaqları əsassız ərazi iddiası irəli
sürən Ermənistan tərəfindən Moskvadakı güclü erməni lobbisinin himayəsi
ilə, qanunsuz şəkildə və hissə-hissə ilhaq olunaraq (1924,1928, fevral
1929, may 1969) 5,3 min kvadrat kilometrə endirilmişdir.
Azərbaycana qarşı ədalətsiz müharibəyə başlayan Ermənistan Respublikası
tərəfindən 1991-ci ildən tam iqtisadi blokadaya alınan Naxçıvan Muxtar
Respublikası Sədərək rayonunun Kərki kəndi 1990-cı il yanvarın 19-da
ermənilər tərəfindən işğal olunmuşdur. Müharibə nəticəsində muxtar
respublikadakı bir qəsəbə və 3 kəndin əhalisi ata-baba yurdundan
didərgin düşmüşdür.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında 3 ali təhsil
müəssisəsi - Naxçıvan Dövlət Universiteti, “Naxçıvan” Universiteti və Naxçıvan
Müəllimlər İnstitutu, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan bölməsi, 3
orta ixtisas məktəbi, Heydər Əliyev adına Hərbi Lisey, 5 peşə məktəbi və 216
ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərir.
Naxçıvan antik və orta əsrlər dövrünə aid türk-islam mədəniyyəti nümunələri və
tarixi abidələrlə - qədim yaşayış yerləri, şəhərlər, möhtəşəm qalalar, xatirə
memarlığının ən mükəmməl nümunələri olan türbələr və təkrarsız təbiət abidələri
ilə zəngindir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin “Naxçıvan Muxtar Respublikası
ərazisindəki tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması və pasportlaşdırılması
işinin təşkili haqqında” 2005-ci il 6 dekabr tarixli Sərəncamına əsasən muxtar
respublika ərazisindəki 1200-dən çox dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli tarixi
abidə qeydə alınaraq pasportlaşdırılmışdır.
İslam mədəniyyətinin çoxəsrlik nailiyyətlərini özündə yaşadan Naxçıvan Muxtar
Respublikasında milli və mənəvi dəyərlərə hörmətlə yanaşılır, dini dəyərlər və
adət-ənənələr qorunub saxlanılır, abidələr bərpa olunur. Bütün bunlar nəzərə
alınaraq İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin
2009-cu ilin oktyabrında Bakı şəhərində keçirilmiş altıncı konfransında Naxçıvan
şəhəri 2018-ci il üçün İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olunmuşdur.
Prezident İlham Əliyev 30 dekabr 2023-cü ildə
Naxçıvan Muxtar Respublikasının 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında
Sərəncam imzalayıb. Sərəncamda bildirilir ki, 2024-cü il fevralın 9-da Naxçıvan
Muxtar Respublikasının yaranmasının 100 ili tamam olur
