|
İrəvan və çevrəsi qədim türk milli adət-ənənələrinin
uzun müddət konservativ şəkildə qorunduğu,
kənar təsirlərə az uğramış olması ilə də seçilir.
Novruz bayramı günlərində keçirilən kəl
döyüşləri, pəhləvanların yarışı və s. kimi adətlər
(“kəl döyüşdürmək” - Kitabi-Dədə Qorqudda
rastlanan, Baymdır xanm ildə bir kərə (!) keçirdiyi
heyvan döyüşdürmək ritualınm lokal, sırf əyləncə
xarakteri almış şəkli təsiri bağışlayır) bu bölgənin
özünəməxsus ənənələrindən sayıla bilər.
Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycan, o cümlədən İrəvan
bölgəsi mövsüm və məişət mərasimləri
ilə çox zəngin folklor regionudur. Bu mərasimlər
bölgə insanmm minillər boyunca təbiət və zamanla
iç-içə yaşam modelləridir. Bu cəhətdən regionun
mərasim nəğmələri, əslində, bölgə insanının
etnoregional yaddaş salnamələridir.
Qəbul olunmuş təsnifata əsasən, mərasimlər əsasən
iki qismə bölünür:
1. Mövsüm mərasimləri;
2. Məişət mərasimləri.
Mərasimlərin tədqiqinin ilk növbədə inam və sınamalar
əsasında aparılması daha uyğun hesab
edilir.
İnam və sınamalar hər bir etnosun təbiətlə empirik
təmasının məhsulları olan düşüncə və
davranış formullarıdır. Bunlar biri-biri ilə sıx
bağlıdır. İnamlar - sınamaların düşüncə forması,
sınamalar isə - inamların hərəkətli formasıdır. Yəni
biri diişüncədə olan, ikincisi davranışda təsdiq
olunan eynilikdir. Mərasimlər isə etnosun kütləvi (total)
sabit davranış sistemi kimi bütövlükdə
inam və smamalara əsaslanır. Yəni mərasimlər öz
ideoloji-mifık bazası etibarilə həm də inam və
smamaların üzərində durur.
Qərbi Azərbaycanın ayrı-ayrı mahal və bölgələrində
elat-tərəkəmə adət, ənənə və vərdişlərinin
davamlılıgı yaylaq-qışlaq həyat tərzinə uyğun bir
sıra inam və sınamaların, mövsüm-mərasim
nəğmələrinin ortaya çıxmasını şərtləndirmişdir. Bu
hal Azərbaycanın elat mədəniyyətinin yayğın
olduğu bütün bölgələri üçün xarakterikdir.
Azərbaycan xalqınm bir çox mənəvi dəyərlərini özündə
toplayıb, günümüzə qədər daşıyan ən
böyük mədəniyyət atributlarından biri də, heç
şübhəsiz, Novruz bayramıdır.
Novruz ərəfəsi və Novruz bayramı ölkəmizin digər
bölgələrində olduğu kimi, Qərbi Azərbaycanda
geniş qeyd olunurdu. Əhalinin bu el şənliyinə
elliklə qatılması olduqca maraqh folklor nümunələnnm
fomıalaşmasına gətırib çıxannışdır. İrəvan çuxurunda
bu bayrama əwəldən xüsusi hazırlaşar
və təntənə ilə keçirərdilər. Bayrama hazırlıq
mərhələsində xüsusilə çillələr miihümyer tuturdu.
Azərbaycan folklorşünaslığmın patriarxlanndan olan
görkəmli folklorşünas alim Məmmədhüseyn
Təhmasib Novruza qədərki mərhələ kimi çillələr
üzərində xüsusi dayanaraq yazırdı: “Qış
çıllələrə bolunur. Bunlardan birincisi qışın girməsi
ilə başlanan böyük çillədir ki, qırx gün davam
edır. İkıncısı... kıçık çıllə adlanır və böyüyün
yansı qədər, yəni iyirmi gün davam edir. Nəhayət,
qışın son ayı gəlir ki, bu da hər biri yeddi gündən
ibarət olan dörd balaca çilləyə bölünür”.
Qərbi Azərbaycanda Novruza hazırlıq çillələrin
qurtarmasından dərhal sonra başlayardı.
Professor M.Təhmasibin “hər biri yeddi gündən ibarət
olan dörd balaca çillə” dediyi və kiçik
çillədən Novruza qədərki bir ayı əhatə edən həmin
“üçüncii çillə” Qərbi Azərbaycanda boz ay, “dörd
balaca çillə” isə “cəmlə”adlanırdı. Kiçik çillənin
son gecəsi “cəmlə torpağa düşür”— deyərdilər.
Yəni yer nəfəs almağa başlayır. Bundan sonra cəmlə
suya, oda, havaya düşərdi. Bu müddətdə, yəni
bayrama qədər həyət-baca təmizlənər, ev-eşik səliqə-sahmana
salınardı. Bayramqabağı bütün
evlərdə “evtökmə” və ya “paltartökmə” mərasimi icra
olunardı. Yəni bütün ailələr evin paltarpalazım,
yorğan-döşəyini günə atar, ev-eşiyi, qapı-pəncərələri
yuyar, təmizləyər, bir sözlə, bunu
bayramı qarşılamağın ilk şərti hesab edərdilər.
Bayramqabağı dörd çərşənbə axşamının hər birində
küçələrdə iri tonqallar yandırılardı.
İlin son çərşənbə axşamına İrəvan çuxurunda İlaxır
çərşənbə deyər və həmin bayramı xüsusi təntənə ilə
qeyd edərdilər. İlaxır çərşənbə günü “bütün kənd
“qəbirüstü” deyilən mərasimə çıxar, hamı köhnə-təzə
biitün mərhumlarınm məzarlrarım ziyarət edərdi. Əwəl
hamı qəbiristannığa axışıb, ölüləri ziyarət edər,
mollalar yasin oxuyar, əhd edəmıər orada adamnara
şimiyyət paylıyardı. Qəbiriistünnən qayıtdıxdan sora
kənddə ili çıxmamış rəhmətə gedənnərin evlərinə
gedib, başsağlığı verilər, ehsanı yeyilər və ya
şərbəti içilərdi. Həmin axşam küçələrdə yenə
tonqallar çatılar, adamnar “Atıl-batıl çərşənbə,
bəxtim açıl çərşənbə”, “Ağırrığım-uğurruğum bu odun
üstünə” deyib tonqalların üstünnən tullanardılar.
Uşaxlar isə neçə gtinnən bəri hazırradıxları
lopalara (əski parçaları bürülüb-btikülər, sora
məftillə möhkəm sarınıb, həmin məftildən ona uzun
qol qoyular və lopa addanan bu məşəl bir neçə gün
qabaxdan ağ neftin içinə salınardı kı, nefti canına
yaxcı çəhsin) od vurub, var güjdəriynən fırradıb
göyə uçurardılar. Göy üzü işığa qərq olardı".
Novruz bayramı Azərbaycanın hər bir bölgəsində xalqın
yaşadığı məhəlli mühitin özünəməxsusluqlarım
əks etdirir. Bu cəhətlər bayraımn ən müxtəlif
elementlərində (mətbəxində, oyunlarında,
adət-ənənələrində və s.) özünii göstərir.Qərbi
Azərbaycanda keçirilən Novruz mərasimi də bütün
göstəriciləri ilə etnoregional hadisədir, yəni
miihitin öziinəməxsusluğunu əks etdirir. İrəvan
çuxuru
bölgəsində kiçik çillənin son gecəsi “cəmlə torpağa
düşür” deyilməsi region üçün xarakterik haldır.
Azərbaycanm bütün bölgələrində cəmlə anlayışı yoxdur.
“Cəmlə”, yaxud başqa adı ilə “cəmrə” məhəlli həyatın
xüsusi göstəricisidir. Cəmrə//cəmlə
təbiətlə onda yaşayan insanın təmasım yaradan
obrazdır. “Novruz Bayramı Ensiklopediyası’nda bu
anlayış barəsində belə bir məlumat verilimıişdir:
“Cəmlə - Novruz bayramı ərəfəsində - Boz ayda
icra olunan ilin son dörd çərşənbəsinə el arasında
verilən adlardan biri. Ərəb mənşəli “cəmrə” (köz,
isti) kəlməsinin fonetik dəyişikliyə uğramış şəkli
olub, “isti, ilıq nəfəs” anlamma uyğun gəlir. Xalq |arasında “havaya cəmlə dəydi”, “suya cəmlə dəydi”,
“yerə cəmlə dəydi”, “torpağa cəmlə düşdü”
kimi spesifık ifadələrin işlədilməsi, yaxud
çərşənbələrin sırasının “birinci cəmlə”, “ikinci
cəmlə”,
“üçüncü cəmlə”, “dördüncü cəmlə” şəklində
düzümlənməsi Boz ay ərzində havanın dəyişib
mülayimləşməsində
onun “isti, ilıq nəfəs” kimi qəbul edildiyini
göstərir” .
Qeyd edək ki, cəmlələrin ardıcıllığı xalq ənənəsində
bölgələr üzrə dəyişə bilir. Türk alimi Mustafa
Kafalı göstərir ki, cəmrələr əwəlcə torpağa, sonra
suya, sonra oda və ən sonda havaya düşür.
Novruz bayramı və onun xüsusi semantikaya malik olan
cəmrə//cəmlə elementi etnoregional
yaddaş baxımından mühüm obrazdır. Onda Qərbi
Azərbaycan regionu insanlarınm təbiətlə təmasmın
bütün temporal (zaman) dinamikası ifadə olunmuşdur.
Qərbi Azərbaycan insanları təbiətlə içiçə
yaşayan, öz həyat və təsərrüfat ritmlərini təbiətin
ritminə əsasən quran toplumdur. Bu cəhətdən
2 Qərbi Azərbaycanda keçirilən Novruz mərasimi və
onun mühüm tərkib hissəsi olan cəmlə//cəmrə
qışdan yaza keçidin məhz bu torpağa məxsus zaman
ritmini inikas edir. Bu da öz növbəsində Qərbi
azərbaycanlıların regionda minillərin təcrübəsinə
əsaslanan tarixini bir daha təsdiq edir.
İrəvan bölgəsində axır çərşənbə gecəsi “adamlar,
xüsusilə qızlar niyyət tutub qapıpusduya çıxar,
belə güman edərdilər ki, eşitdikləri ilk söz onların
qismətindən xəbər verir. Buna görə də həmin
axşam evdə hamıya tapşırardılar kı, ancaq xoş sözlər
deyin, birdən qapıpusduya çıxan olar. Uşaqlar
da zarafatla tez-tez bərkdən “Allah murazınızı
versin!” - deyərdilər.
Həmin axşam evlərdə hər adama bayram payı bölünərdi:
qoz-fındıq-şimi-alma-narıngi və s. Bu,
daha çox rəmzi səciyyə daşıyırdı. Kim istəməsə, öz
payını başqasına verə bilərdi. Evdə nə qədər
bolluq olsa da, uşaqlar üçün pay hamısından şirin
olardı. Həmin axşam evlərdə, əsasən, plov
bişirilərdi.
Bayram axşamı (ona Kiçih bayram və ya Baca-baca da
deyirdilər) valideyn evinnən övlad
evinə pay göndərməh, belə paynan qoca ata-ananı yad
etməh adət idi. Cavan oğlannarın ikibir, üçbir
olub evlərə dəsmal, şal və ya papax atması da gözəl
adət idi. Bayram axşamının Baca-baca adı da
buradan — keşmişdə evin bacasınnan şal sallamaxdan
götürülmüşdü. Çox vax sevgilisi olan oğlannar
da istədiyi qızın evinə dəsmal atardı. Dəsmala
bayram yemişi bağlasaydılar, bu, ona işarə idi ki,
qızı
oğlana verməyə razıdılar. Nişannı oğlannara qız
evinnən rəhli yumurtalar göndərərdilər ki, öz
taytuşdarına
paylasın” .
Keçmişdə il təhvil olan gün çaydan xırda balıq tutub
gətirər, ləyənə salıb, ətrafına səməni, şam
düzər, diqqətlə balıqların hərəkətini izləyərdilər.
Balıq şiddətlə çabalayanda, yaxud sudan atılanda
alqış qopardı kı, il təhvil oldu . Hamı bir-birini
təbrik edər, bundan sonra bütün kənddə
bayramlaşma mərasimi başlayardı. Hər kəs öz ağsaqqal
və ağbirçəyinin bayramını təbrik etməyi
özünə borc bilərdi. Həmin gün küsülüləri də
barışdırardılar.
Böyük bayramda isə adamlar bir-biri ilə
bayramlaşmağa gedər, öz yaxınım, qohumunu bayram
Payıi,ə Yad edərdilər. Bu pay bayram şimiyyatından
və hər hansı bir “xələt”dən ibarət olardı. Bayramda
qırmızı yumurta boyamaq, onu döyüşdürmək,
udmaq-uduzmaq Novruz bayramının əsas
adətlərindən idi.
Keşmişdə bayram şənliklərində xomz, yumurta, kəl
döyüşdürmək, nəhayət, pəhləvanların
güləşməsı bır adət ıdi. Bayrama hələ bir ay qalmış
pəhləvanlar üçün sıra qonaqlığı düzəldərdilər.
Başqa sözlə, bayramqabağı onları yedirdib-içirdərdilər
ki, qüvvə toplasınlar. Hətta, kəndin qalib
pəhlivanı başmın dəstəsi ilə qonşu kəndlərə
güləşməyə gedərdi. Qaliblərə nəmər verərdilər.
“Yumurta boyamax, yumurta döyüşdürməh də Novruz
bayramının əsas adətdərinnən idi.
Bayrama bir neçə gün qalmış hər evdə yumurta
boyanardı. Yumurtanı, adətən, qırmızı soğan
qabığıynan boyuyurdular. Yəni yumurtalann bişdiyi
qazana bir qədər soğan qabığı tökülər, bişmiş
yumurtaları qazannan çıxaranda artıx onnar
qıpqırmızı olardı.
Yumurtanı çox vax təh-təh döyüşdürərdilər. Əwəl
tərəflər bir-birinin yumurtasmı dadar, yəni
sol əlinin içi ilə sol qulağım tutub, sağ əlindəki
yumurtanı qabax dişdərinə dönə-dönə taqqıldadıb,
bərhliyini-boşduğunu yoxluyardılar. Tərəflər
razılaşanda yumurtanı dəyişdirə də bilərdilər.
Tərəflər
yumurtanı toqquşdurardılar, kimin yumurtasınm başı
da, künəsi də sınsaydı, uduzmuş olurdu və
yumurtasını qarşı tərəfə verirdi.
Yumurtaları qataman da döyüşdürərdilər. Yəni 15-20
yumurtanı dişdərinə vurmadan yerə düzər,
başqa söznən, qatar qoyardılar. Yumurtaları
döyüşdürmə prosesi başdıyardı, əwəl biri tutar, o
biri vurardı, sonra əksinə. Kimin yumurtası sınsaydı,
onu başqasıynan əvəz edərdi. Axıra kimin
salamat yumurtası qalsaydı, yumurtalarm hamısı ona
çatardı. Yumurtalann xərcini isə uduzan tərəf
çəkərdi. Yumurtaları qatara qoymağa uşaxlar girişə
bilməz, bunu, adətən, böyüh uşaxlar, gənşdər
edərdilər.
Bayramlarda nişannı qızdarm və təzə gəlinnərin
görüşünə getməh xüsusi mərasim kimi icra
olunar, oğlan tərəfın yaxın qohum qadınnan, qızlan
çoxlu hədiyyə, xonça və s. ilə qız və ya gəlin
evinə gedərdilər” .
Novruz bayramı ilə bağlı insanlar arasında
zaman-zaman çoxlu inanclar, inamlar və sınamalar
da yaranmışdı. Qaraqoyunlu mahalında İlaxır çərşənbə
ilə bağlı aşağıdakı inamlar qeydə alınmışdır:
“İlin axır çərşənbəsində iirəyində niyyət hava
qaralannan sonra xəlvətcə gedərsən qonumqonşunun
qapısına. Qapı dalında duruf, ayağıyın altına açar
atıf içəriyə qulaq asırsan: eşitdiyin ilk
kəlmə niyyətiyin yerinə yetif-yetmədiyinə nişan
verir. İlk kəlmə xoş mətləbə, yaxşı bir istəyə
bağlıdırsa, demok niyyətin baş tutacaq. Əgər
içəridən pis söz, narazılıq, nigarançılıq bildirən
kəlmə
eşidirsənsə, onda istəyinə çatmaq çətin olajax”.
“Axır çərşənbə gejəsinin səhəri sübh tezdən dumf
axar su üstünə getmək, suya salam verif
üstünnən üç dəfə atdanmaq, sonra da həmən sudan bir
qab gətirif həyət-bacaya, evin dörd bucağına
səpmək gərəkdi. Deyirlər kin, belə edəndə ilin xoş
gələr, ağrı-acı gönnəzsən ’.
“Axır çərşənbə gejəsində un çuvalım ağzını açıx
qoyarlar ki, bərəkət paylananda bağlı qalmasın”.
“İlin axır çərşənbəsində axar suyun qabağım kəsmək
olmaz, onda sənə sədəmə toxunar, işlərin
dolaşar”.
“Axır çərşənbə axşammda yandırılan tonqalın üstünnən
adamlar atdanıf qurtarannan sonra malqaranı,
qoyun-quzunu da addadırlar ki, çillədə qalmasınnar.
Çillə köhnə ilin ağn-acısı, qadabalasıdı,
ojaxdan addayanda hamısı tökiilüf odla yanır.
Addıyıt keçəndə olur anadangəlmə .
“Axır çərşənbə axşanunda ov tüfənginə giliz qoyuf
boşuna atallar kı, çillədən çıxsın. Əgər
həmin məqamda tüfəngi doldumf atmasan, çilləyə düşüf
il boyu müdam düz vunnaz, ovdan, quşdan
yayınarsan” .
Azərbaycanın hər bir bölgəsində olduğu kimi, Qərbi
Azərbaycanda keçirilən Novruz mərasimi
də etnoregional həyatın mühüm tərkib hissəsidir. Bu
mərasim Qərbi azərbaycanlıların bütün tariximədəni
yaşam təcrübəsini həm yaddaş hadisəsinə, həm də
davranış formuluna çevimıişdir. Yəni,
Novruz bayramı bir tərəfdən etnik-mədəni yaddaş
potensiyası, o biri tərəfdən etnik-mədəni davranış
modelidir. Bu iki element Qərbi Azərbaycan Novruzunun
aparıcı mahiyyətini təşkil edir.
İrəvan çuxurunda xüsusi önəm verilən mərasimlərdən
biri də Qurbankəsmə mərasimi idi.
Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycanda dini mərasimlərin (Orucluq,
Məhərrəmlik və s.) keçirilməsinə
çox diqqətlə və bir az da mühafızəkarcasına
yanaşardılar. Qurbankəsmə mərasimlərində də bu
ayinin icrasmda dədə-baba adətlərə xüsusi dəqiqliklə
əməl etməyə çalışardılar. Belə bir inam vardı
ki, buna dəqiqliklə əməl edilməsə, qurbanlıq qəbul
olunmaz. Əslində, bu, düşmən əhatəsində
yaşayan bir etnosun həm də öz varlığını, öz milli-mənəvi
dəyərlərini, mövcudluq forma və iisullarını
qomma vasitəsi idi.
İrəvan çuxurunun Vedibasar bölgəsində Qurbankəsmə
mərasiminin bir sıra özəllikləri vardı.
Onlardan qədim Gəmibasar mahalının Bayburt kəndinin
keçmiş sakinlərindən yazıya alınmış,
Millidərə bölgəsi üçün səciyyəvi olan üç qurbanlıq -
Bişmə qurban, Sacarası və Niyaz haqqında
xüsusi bəhs etməyi vacib hesab edirik.
“Bişmə qurban. Müəyyən niyyət üçün xüsusi bəslənmiş
qoç kəsilərmiş. Bu mərasim kəndin ən
böyük evində keçirilər, burada kəndin bütün əhalisi
iştirak edərmiş. Mərasimə kəndin ən mötəbər
ağsaqqalı və ya seyid övladı rəhbərrih edərmiş.
Qurban kəsiləndə onun əti doğranmazmış, yalnız
oynaxlardan ayrılar, sora qazannara doldumlub
bişirilərmiş. Ət sümühdən aynlana qədər bişirilər,
sora əti sümühdən ayırıb, didib, iri teşdərə
yığarmışdar. Bunnan sora həmin əti lavaş çörəyin
arasına
qoyub kəndin bütün əhalisinə paylıyarmışdar. Mərasim
başlanannan qutarana qədər dualar oxunarmış.
Ətin qazanda qalan suyuna yarma töküb bişirər,
camahata paylıyamuşdar. Sümühləri isə qoçun
dərisinə büküb əlçatmaz yerdə torpağa dərin
basdırarmışdar kı, heş vəhşi heyvannar da tapa
bilməsin.
Sacarası. Xəmiri yağla, südlə yoğurar, sora ocağın
üsdünə sac qoyub, o sacın içinə yoğrulmuş
xəmiri çörəh kimi yayar, üsdünü də digər sacnan
örtərmişdər. Sacarası bişdihdən sora onu götiirüb,
hissə-hissə doğmyub, kənd camahatına paylıyarmışdar.
Bişmə qurban kəsməh imkanı olmuyannar
üç Sacarası bişirsə idi, o, bir Bişmə qurbana əvəz
sayılarmış.
Niyaz. Niyazı da xəmirdən bişirərmişdər. O, həcmcə
Sacarasınnan kiçih olar, xəmiri südnən
yoğmlar, bir az da şəkər ya da bal qatılamuş. Onu
sacda, ya təndirdə bişirər, hissələrə bölüb camahata
paylıyarmışdar. Onu çox vax Sacarası ilə eyni vaxda
bişirib paylıyarmışdar.
Sacarasıyla Niyazı paylıyan onu iki əlinin arasında
tutub verər, payı alan da həmçinin iki əlinin
arasında alıb, payı öpər, “Allah qəbul etsin”
deyərmiş. Bu payları yeyərkən gərəh elə edəydin ki,
bir
qmğı da yerə düşmüyəydi, çünkü günah sayılırdı. Yerə
düşərsə, götürüb, öpüb, göz üsdə qoyub,
sora əl-ayax çatmıyan yerə qoyarmışdar” .
Göründüyü kimi, Qurban bayramı Qərbi Azərbaycan
regionları üzrə etnoqrafık özünəməxsusluqlara
malikdir. Bu bayram bütün Qərbi Azərbaycanda təntənə
ilə keçirilirdi.
Ən qədim mərasimlərdən olan Xıdır Nəbini də Qərbi
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində bu
yaxınlara qədər qoruyub saxlamışdılar. Xıdır Nəbi
yazın gəlişi ilə bağlı bayramdır. Xıdır yazın
gəlişini simvollaşdırır. Xalq, əslində, bu mərasimi
keçirməklə qışın gedişini və yazın gəlişini təmin
edir. Başqa sözlə, təbiətin ritmi, fəsillərin
bir-birini əvəzləməsi insan faktorunun iştirakı ilə
baş verir.
İnsan təbiətə təsir edir.
Azərbaycanın bütün bölgələrində olduğu kimi, Qərbi
Azərbaycanda da geniş yayılmış xalq
oyun və tamaşalarından biri də “Qodu-qodu” oyunudur.
Bu vaxt əllərdə gəzdirilən kukla (gəlincik)
- müqəwadan istifadə edilirdi.
İrəvanın toy adətləri isə ümumilikdə Qərbi
Azərbaycanın digər bölgələrindəki və ümumilikdə
Azərbaycanın fərqli bölgələrindəki toy
mərasimlərindən az şeylə fərqlənsə də, regiona xas
spesifık
xüsusiyyətlərdən də xali deyildi.
Xüsusilə keçən əsrin 60-cı illərindən 1988-ci il
deportasiyasına qədər toy adətlərində xeyli
dəyişikliklər olmuşdu. Küçələrdə böyük çadır
qurular, toy şənliyi axşamdan gecə yarısına qədər
çəkərdi. Məclisdə əvvəllər aşıqlar, sonralar isə
daha çox müğənnilər iştirak edərdilər. Toylarda
məclisi hörmətli ağsaqqallar idarə edərdilər.
Qərbi Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində toy
adətlərində müəyyən fərqlilik özünü göstərirdi.
“Vedidə keçmişdə ən azı yeddi gün-yeddi gecə toy
olardı. 1950-ci illərdə bu, üç gün-üç gecəyə
qədər qısaldılmışdı. 1970—80-ci illərdə isə hər toy
ancaq iki giin (adətən, həftənin şənbə və bazar
günləri) çalınardı. Həm də toyu oğlan evi edərdi,
ayrıca qız toyu olmazdı.
Toydan əvvəl oğlan evinin ağsaqqalları ilə qız
evinin ağsaqqalları oturub, xərc-xörək deyilən
bir sövdələşmə cdərdilər. Qız atasına çatacaq başlıq
(süd pulu), qız evinin toy xərci (kəbin çörəyi
üçün) və s. müəyyənləşdirilərdi.
Keçmişdə gəlini üzüörtülü, atın üstündə, qayınata və
ya qayınata əvəzi olan adam atın
yüyənindən tutmaqla aparannışlar.
Şənbə günü gündüz oğlan evindən qız evinə parça
biçiminə gedilər, orada məclis qurular, kəbin
çörəyi verilərdi. Bu, qız toyunu əvəz edər və orada
ancaq qadınlar iştirak edərdilər. Qız evinin məclis
-
xərcini oğlan evi öz üzərinə götürərdi. Gecə isə
oğlan evindən qız evinə xına aparılardı. Bazar günü
gəlini gətirməyə getməzdən əvvəl oğlan evinin
mağarında bəyi tərif edər, çalğıçılar bəyin yaxm
adamlarından nəmor yığardılar.
Bir çox bölgələrdə nişanlı qızlar və təzə gəlinlər
toya ancaq musiqi ilə dəvət olunardılar. Belə
ki, çalğıçılar qapı-qapı gəzib həmin qız-gəlinlərin
olduğu həyətdə dayanıb bir qədər çalar, onları
toya çağırardılar. Yalnız buııdan soııra həmin qız
və ya gəlin o axşam toya təşrif buyurardı”.
Beləliklə, Qərbi Azərbaycan bölgəsinin
adət-ənənələri, mərasimləri zəngin etnoregional
spesifıkaya malikdir. Bu özünəməxsusluq avtoxton
həyatla müəyyənləşir. Başqa sözlə, Qərbi Azərbaycan
mərasimləri bütiin struktur elementləri ilə bölgəyə
bağlıdır: bölgənin təbiəti, relyef
spesifikası, havası, suyu bu mərasimlərin
quruluşunu, tərkib elementlərini, regional
koloritini
şərtləndinnişdir. Bu da öz növbəsində Qərbi
Azərbaycan folklor miihitində mərasimləri
etnoregional özünüifadə və davranışm fonnulları
kinıi səciyyələndirməyə imkan verir.
|
